Hejmar û hejmarsazî (beşa 13)

Bo beşên pêştir binêrin: beşa 1, beşa 2, beşa 3, beşa 4, beşa 5, beşa 6, beşa 7, beşa 8, beşa 9, beşa 10, beşa 11, beşa 12

Husein Muhammed

15. DENGNASIYA HEJMARAN

Di dengnasiya hejmaran de bi kêmî ev her sê tişt giring in: peydabûna dengan di hejmaran de, guherîna dengên hejmaran û kirpandina anku girankirina kîteyên hejmaran.

Ji bilî navên hejmarên ”sifir, milyon, milyar” û navên hejmarên mezintir (û herwiha hejmara rêzî ”ewil” û varyantên wê), hemû hejmarên din yên di zimanê kurdî de bi eslê xwe xwemalî û ji rehên hindûewropî û/yan îranî ne. Loma dengnasiya wan hejmaran jî wek prensîp divê li gor dengnasiya giştî ya zimanê kurdî be. Lê dîsa jî hejmarnav bi dengnasiya xwe hin taybetmendiyên din hene ku di birrên din yên peyvan de yan peyda nabin yan jî nadir in. Em ê behsa van taybetmendiyên dengnasiya hejmarnavan di beşa ”15.1. Peydabûna dengan di hejmaran de” bidin.

Di jêrbeşa ”15.2. Guherîna dengên hejmaran” de em ê li xusûsiyetên giştî yên guherîna dengên hejmaran binêrin, bi taybetî gava ku hejmarên pêkhatî ji hejmarên sade tên çêkirin.

Di jêrbeşa dawiyê ya vê beşê de anku di ”15.3. Kirpandina hejmaran” de em ê berê xwe bidinê ka di kurdî de kîjan kîteya yan hejmarê tê kirpandin an girankirin û ka kirpandina hejmaran li gel birrên din yên peyvan hevgir e yan jî nakok e.

Hejmar û hejmarsazî (beşa 12)

Bo beşên pêştir binêrin: beşa 1, beşa 2, beşa 3, beşa 4, beşa 5, beşa 6, beşa 7, beşa 8, beşa 9, beşa 10, beşa 11

14. BILÊVKIRINA FORMÛLAYÊN MATEMATÎKÊ

Mebesta me ji bilêvkirin an bêjkirina anku telefizkirina formûlayên matematîkê li vê derê ew e ka di zêdekirin (+), kêmkirin (-), carkirin (x) û parvekirinê (÷ yan /) de hejmarên kurdî û peyvên li gel wan çawa tên gotin.

Çendîn awayên cuda di nav xelkê de bo gotina van formûlayan hene û herwiha gelek pêşiyazên cuda yên binavkirina nîşanên matematîkê, bo nimûne +, -, x û ÷ û herwiha bo bilêvkirina van formûlayan hatine kirin. Li jêr em ê her yekê ji van bi kurtî bidin nasîn û têbîniyan berê xwandevanên xwe bidin gotûbêjên dirêjtir li ser van meseleyan.

Hejmar û hejmarsazî (beşa 11)

Bo beşên pêştir binêrin: beşa 1, beşa 2, beşa 3, beşa 4, beşa 5, beşa 6, beşa 7, beşa 8, beşa 9, beşa 10

Husein Muhammed

13. PARHEJMAR

Mebest ji parhejmaran (herwiha ”parjimar, ker, kert, fraksiyon”, bi inglîzî ”fraction”) hejmarên netemam in ku yek yan çend beşên ji tevahiyekê diyar dikin, bo nimûne:

• 1/2, 1/3, 1/4, 1/5…
• 2/3, 2/5, 3/7…

Di kurdî û piraniya zimanên din jî navekî xwerû bo ½ yan 1/2 heye ku bi kurmancî ”nîv” e, bi soranî ”nîw”, bi farisî ”nîm”, erebî ”nisf”, tirkî ”yari”, bi inglîzî ”half” e û hwd. Ew maneya beşek ji herdu beşên ku tevahiyê pêk tînin dide. Bo nimûne ”nîv saet” anku ”30 deqe / deqîqe” anku beşek ji herdu beşên ku dibin saetek anku 60 deqîqe.

Wek din binavkirina parhejmaran bi piranî ji navên hejmarên bingehîn hatiye çêkirin. Peyva herî berbelav ya wiha çêkirî di kurdî de ”çarêk” (yan ”çarek”) ku maneya ¼ anku beşek ji her çar beşên tevahiyê pêk tînin dide. Bo nimûne ”çarêkek” yan ”çarêkeke saetê” anku ”15 deqîqe” ku yek ji çar beşan e ku pêkve dibin 60 deqîqe anku saetek.

Peyva ”çarêk” ji hejmarên ”çar-yek” pêk hatiye. Hevwateya wê rib’, rub’ – ku carinan di kurdî de jî tê bikaranîn – ji erebî hatiye û ew jî têkilî peyva erebî erbe’e (çar) e. Hevwateya peyva ”çarêk” di inglîzî de ”quarter” e ku ew jî ji latînî hatiye û têkilî peyva ”quoattor” anku ”çar” e. Hevwateya peyva ”çarêk” di zimanê tirkî de ”çeyrek” e ku ji zimanekî îranî hatiye wergirtin loma naşibe peyva tirkî ”dört” (çar) lê peyva îranî ”çar”.

Wek prensîp, di kurdî de mimkin e ku beşek ji hemû hejmarên din jî bi heman awayî were diyarkirin anku bi qalibê ”hejmara mezintir + yek / êk”:

• 1/3 sêyek / sêyêk (anku ”ji sê beşan beşek” yan ”beşek ji sê beşan”)
• 1/5 pêncyek / pêncêk
• 1/6 şeşyek / şeşêk
• 1/10 dehyek / dehêk
• 1/20 bîstyek / bîstêk
• 1/100 sedyek / sedêk
• 1/1000 hezaryek / hezarêk

Lê di pratîkê de, ji bilî peyva ”çarêk”, ev awayên parhejmaran pir kêm tên bikaranîn. Li şûna wan, zêdetir yek ji van forman tê gotin (parhejmara 1/5 wek nimûne):

• yek ji pêncan / ji pêncan yek (kurmanciya navendî)
• yek ji pêncê / ji pêncê yek (kurmanciya rojhilatî)

Eger beş ji yekê zêdetir bin, hingê qalibê ”hejmara mezintir + hejmara biçûktir” ne mimkin e anku formên wiha di kurdî de nayên gotin:

• *pêncdu (2/5)
• *heftsê (3/7)

Bo diyarkirina parhejmarên wiha, formên wek van tên xebitandin:

• du ji pêncan / ji pêncan du (kurmanciya navendî)
• du ji pêncê / ji pêncê du (kurmanciya rojhilatî)
• sê ji dehan / ji dehan sê (kurmanciya navendî)
• sê ji dehê / ji dehê sê (kurmanciya rojhilatî)

Ji bilî paşgira ”-an” (bi devkî ”-a”) kurmanciya navendî li gel çend hejmarên dehikî yan sedikî paşgira ”-î” jî bi kar tîne:

• 1/20 yek ji bîstî / ji bîstî yek
• 3/100 sê ji sedî / ji sedî sê

Bo diyarkirina yek yan çend beşan ji sed beşên ku tevahiyê pêk tînin anku %, di kurmancî de bi alîkariya daçeka ”ji” tên bikaranîn. Kurmanciya rojhilatî bi piranî paşgira ”-ê” dide pey peyva ”sed”, carinan paşgira ”-a(n)”. Kurmanciya navendî bi piranî paşgira ”-î” bi peyva ”sed” ve dike û carinan jî paşgira ”-a(n)”:

• 5/100 yan 5 %: ”pênc ji sedî/sedan” yan ”ji sedî/sedan pênc” (kurmanciya navendî)
• 5/100 yan 5 %: ”pênc ji sedê/sedan” yan ”ji sedê/sedan pênc” (kurmanciya rojhilatî)

Ji bilî daçeka ”ji” ya kurmancî, carinan di bin tesîra soranî de di kurmancî de daçeka ”li” di hin devokên ser sinorê soranî û di hin nivîsên ji soranî wergerandî de tê xebitandin. Carinan jî hem di kurmancî û hem jî di soranî de daçeka ”der” (tê de, li) ya farisî di diyarkirina % de tê xebitandin:

• pênc der sed (5/100)

Bi taybetî jî gotina farisî ”sed-der-sed” gelek caran di kurdî de jî bi maneya ”bi esehî, bi piştrastî, bi dilniyayî” tê xebitandin.

Dê bidome.

Hevalên derewîn di navbera kurdî û tirkî de

Husein Muhammed

Di zimannasiyê de mebest ji hevalên derewîn (bi inglîzî false friends) ew peyv in ku di du yan çend ziman an lehceyan de bi temamî wek hev an jî teqrîben wek hev hene lê maneya wan bi herdu zimanan an herdu lehceyan ne wek hev e.

Bo nimûne, peyva kurdî ”bar” di kurdî de maneya ”tiştên ku tên hilgirtin an raguhastin” (bi inglîzî ”load, burden”, bi tirkî ”yük”) e. Di inglîzî de jî peyva ”bar” hene lê di wî zimanî de ew maneya ”tiştên tên hilgirtin” nade lê wateya ”meyxane, bîrxane, cihê vexwarina madeyên alkoholîk” dide.[1]

Di zimannasiyê de ”bar” ya kurdî ya bi maneya ”tiştên ku tên hilgirtin an raguhastin” û ”bar” ya inglîzî ya bi wateya ”meyxane, bîrxane” hevalên derewîn in ji ber ku ew bi ser ve (bi deng û nivîsîna xwe) wek hev in an pir nêzîkî hev in lê bi wate anku maneya ne wek hev in.

Me di nivîseke pêştir de bi berfirehî behsa hevalên derewîn di lehce û devokên kurdî de (bi taybetî di navbera kurmancî û soranî de) kiriye û ew nivîs dikare ji vê derê were xwandin:

https://zimannas.wordpress.com/2015/12/14/hevalen-derewin-di-kurmanci-u-sorani-de/

Di vê nivîsarê em ê lîsteyeke ”hevalên derewîn” di navbera kurdî û tirkî de bidin. Li aliyê çepê em peyva kurdî pêşkêş dikin û li ber wê jî maneya wê bi kurdî didin. Li aliyê rastê jî em ”hevala wê ya derewîn” ya tirkî didin û maneya wê jî bi kurdî pêşkêş dikin.

Hejmar û hejmarsazî (beşa 10)

Bo beşên pêştir binêrin: beşa 1, beşa 2, beşa 3, beşa 4, beşa 5, beşa 6, beşa 7, beşa 8, beşa 9

Husein Muhammed

12. HEJMARNAV DI DIYARKIRINA DEMAN DE

Yek ji mijarên ku hejmar gelek tê de tên bikaranîn diyarkirina deman e: sal, meh, hefte, roj, saet û hwd. Li vê derê em ê hewl bidin awayên bikaranîna hejmaran di mijara diyarkirina deman de pêşkêş bikin.

12.1. Hejmar di diyarkirina salan de

Di kurdî de çend peyvên taybet ji salên nêzîk re hene: ”îsal” (ev sal; vê salê), par (sala berî vê, sala borî, sala çûyî), pêrar (du sal berî vê, du sal berî niha, sala berî par), sala bê(t) / were (sala piştî vê).

Wek din, diyarkirina salan bi alîkariya hejmaran e. Bo nimûne:

• pênc sal berî niha
• piştî deh salan
• sala 1995 / 1995an / 1995ê
• salên 60an / 60ê
• sedsala bîstem(în) / bîstan / bîstê

Wek ku tê dîtin, hejmar dikare bikeve berî peyva ”sal” (”pênc sal berî niha”, ”piştî deh salan”) yan jî piştî peyva ”sal” (sala 1995…).

Gava ku hejmar bikeve berî peyva ”sal”, hejmar bi xwe di rewşa neçemandî û bêravek de ye anku xwerû ye (”pênc sal berî niha”, ”piştî deh salan”). Lê peyva sal dikare xwerû be (”pênc sal berî niha”) yan jî çemandî be (”piştî deh salan”).

Eger peyva ”sal” bikeve berî hejmarnavekê, ew bi raveka xwe ya yekhejmar ”-a” yan jî ya pirhejmar ”-ên” bi hejmarê ve tê girêdan:

• sala 1995 / 1995an / 1995ê
• salên 1980yan

Eger mebest tenê salek be, wek ” sala 1995 / 1995an / 1995ê”, ew dikare li gor devokan biguhere. Kurmanciya navendî paşgira ”-(y)an” (bi devkî ”-(y)a” dide dûv hejmara salê:

• sala 2010an (du hezar û dehan)
• sala 1993yan (hezar û neh sed û sêyan / sisiyan)

Kurmanciya rojhilatî di navên salên kit de ne paşgira ”-(y)an” lê ya ”-(y)ê” dixebitîne:

• sala 2010ê (du hizar[1] û dehê)
• sala 1993ê (hizar û neh sed û not û sêyê / sêê / sê)[2]

Paşgirên ”-(y)an” û ”-(y)ê” di nivîsînê de bi çend awayên ji hev cuda tên dîtin, wek:

• sala 2010an / 2010ê
• sala 2010’an / 2010’ê
• sala 2010-an / 2010-ê

Em formên bêxalbend anku wek ”sala 2010an / 2010ê” pêşniyaz dikin ji ber ku ti erkê ’ yan – li vê derê di navbera van hejmaran û paşgirên wan de nîne anku ew ne zerûrî ne û tenê xwandin û nivîsînê dirêjtir û girantir dikin.

Ji bilî van herdu forman, herwiha formeke din jî di herdu komdevokên kurmancî de peyda dibe ku hejmar tê de bêyî paşgir tên bikaranîn:

• Sala 2010 (sala du hezar û deh) em çûn wê derê.
• Sala 1995 (sala hezar û neh sed û not û pênc) ew li vê derê bûn.

Dîsa di meseleyan salên ji yekê zêdetir de jî kurmanciya navendî paşgira ”-(y)an” û kurmanciya rojhilatî jî paşgira ”-(y)ê” bi kar tîne:

• navendî: salên 1960an / 60an (salên hezar û neh sed û şêstan / salên şêstan)
• rojhilatî: salên 1960ê (salên hizar û neh sed û şêstê / salên şêstê)

Wek ku me li jortir jî çend caran gotiye, ev paşgirên ”-an” û ”-ê” yên bi hejmarnavan ve ne paşgirên çemandin û tewandinê ne lê paşgirên dariştinê ne ku hejmarên rêzî ji hejmarên bingehîn saz dikin. Loma kurmanciya navendî li gel salekê jî (bo nimûne ”sala 2005an”) û komeke salan jî (bo nimûne ”salên 60an”) her heman paşgira ”-an” bi kar tîne û kurmanciya rojhilatî jî li gel salekê jî (bo nimûne ”sala 2005ê”) û komeke salan jî (wek mînak ”salên 60ê”) dîsa heman paşgira ”-ê” dixebitîne.

Li gel peyvên nûçêkirî ”dehsal, sedsal, hezarsal” yan jî formên wan yên bi rêya soranî ji farisî deynkirî ”dehe, sede, hezare” (bi inglîzî ”decade, century, millennium”) yan hevwateyên wan yên ji erebî wergirtî ”qirn[3], esr” dîsa di kurmanciya navendî de ”-an” û di kurmanciya rojhilatî de jî ”-ê” mimkin e:

• navendî: sedsala bîstan, esra bîstan, qirnê / qirna bîstan
• rojhilatî: sedsala bîstê, qirnê / qirna bîstê

Lê ji bilî van herdu forman, di zimanê nivîskî de herwiha forma bi paşgira ”-em / -emîn” ya sazkirina hejmarên rêzî ji hejmarên bingehîn jî mimkin e:

• sedsala bîstem(în), esra bîstem(în), qirnê / qirna bîstem(în)

Bikaranîna paşgirên ”-em / -emîn” herwiha li gel peyva ”sala” hingê jî mimkin e gava ku mirov behsa hejmartina salên bûyerekê dike:

• sala çarem min xwandina xwe xilas kir (formên din: salan çaran / çarê)

Lê bikaranîna van paşgirên ”-em / -emîn” li gel peyva ”sala / salên” ne mimkin e eger mebest ji salên salnameyê bin anku formên wiha nînin yan şaş in:

• *sala 1995em
• *salên 1960em

Em çawa binivîsin: “-iy” yan “-îy-“?

Husein Muhammed

Diyarî bo kekê hêja Mikael Frölund

Demeke dirêj e ku gengeşeyeke berdewam li ser hindê heye ka gelo gava ku ”y” bê dûv ”î”, ”î” bibe ”i” yan jî ne. Niha di piraniya nivîsîna kurmancî de ”î” berî ”y” wek ”i” tê nivîsîn. Lê dîsa jî dem-bi-dem hin kes serî dijî vî awayê nivîsînê derdixin û daxwaz dikin ku ”divê ’î’ wek xwe bê parastin û neyê guherandin. Yek ji sebebên neguherandina wan ya serekî ew e ku bi texmîna wan hiştina ”î” li berî ”y” wek ”î” hêsantir e û ”lojîktir e”.

Li gor îy-parêzan, divê mirov binivîse: ”çîya, dîyar, jîyan, sîyaset, kirîye, gotîye, xwarîye…”, nenivîse ”çiya, diyar, jiyan, siyaset, kiriye, gotiye, xwariye…”

Gelo îy-parêzî çendî mentiqî û lojîkî ye?

Ka em ji çend nimûneyên hêsan dest pê bikin. Em dizanin ku ”î” di peyvên wek ”diyar/dîyar, jiyan/jîyan” de heye ji ber ku rehê wan ”dî-” (dî-tin) û ”jî-” (jî-n) in. Heke mirov neguherandina ”î” li berî ”y” biparêze, divê mirov bi rastî jî wan peyvan wek ”dîyar, jîyan” binivîse.

Lê heke em daxwaza neguherandina ”î” ya berî ”y” bikin, gelo em ê ji kû bizanin ka di peyva bi maneya devera bilind de bi rastî ”î” heye yan jî ”i”? Anku divê em binivîsin ”çiya” yan jî ”çîya”? Di meseleya ”diyar/dîyar”ê û ”jiyan/jîyan” de rehê peyvê rêber û alîkara me bû di dîtina forma ”rast” de. Lê kî dizane ka di peyva ”çiya/çîya” de eslen ”i” yan jî ”î” hebûye?

Mijareke din jî peyvên ji erebî ne. Li gor îy-parêzan divê em wan wek ”sîyaset, xîyanet, ehlîyet…” binivîsin. Di alfabeya erebî de (hem bi zimanê erebî û hem jî bi alfabeya erebî ya li gor zimanê kurdî yan jî li gor zimanê farisî eyarkirî) ”i” nîne. Lê dîsa jî di wan zimanan de ev peyv ne wek ”sîyaset, xîyanet, ehlîyet” lê wek ”syaset, xyanet, ehlyet” anku سیاسه‌ت، خیانه‌ت، ئه‌هلیه‌ت tên nivîsîn, ne wek “sîyaset, xîyanet, ehlîyet anku  سییاسه‌ت، خییانه‌ت، ئه‌هلییه‌ت.

Bi heman awayî, ji ber nebûna ”i” di alfabeya kurdî-erebî de, peyvên xwemalî yên wek ”çiya, diyar, jiyan” wek ”çya, dyar, jyan” (چیا، دیار، ژیان) tên nivîsîn, ne wek ”çîya, dîyar, jîyan” anku چییا، دییار، ژییان. Mirov dikare delîlên vî awayê nivîsînê hema-hema di her nivîsa kurdî ya bi alfabeya kurdî-erebî de bibîne.

Yek ji îy-parêzên dengbilind, Bahoz Baran li destpêka nivîseke[1] xwe dipirse, gelo meseleya ”îy” û ”iy” di alfabeya erebî de çawa ye. Lê ew bi xwe bersiva pirsa xwe nade – belkî bi qest ji ber ku bersivdana wê pirsê dê idiayên wî yên îy-parêziyê pûç kiribûna.

Pirseke din jî ya giring ew e ku heke mirov îy-parêziyê bike, gelo divê mirov binivîse ”hatîye gotîye, kirîye…” yan jî tevî îy-parêziyê jî binivîse ”kiriye, gotiye, xwariye…”?

Îy-parêz di vê meseleyê de ne hevgir in. Bo nimûne, Rozan Hazimê îy-parêz dinivîse ”hatîye,  gotîye…”[2] Lê Baran Rizgarê îy-parêz dinivîse ”hatiye, kiriye, gotiye…”[3]

Heke em ”îy” qebûl bikin û li gor reh û rîşên peyvê biçin, em ê bibêjin ku Hozanî xwe şaş kiriye û Rizgarî rast nivîsiye: ”kir-i-ye, got-i-ye, hat-i-ye” rast in ji ber ku heke em forma dema borî ya dûr/çîrok bidin, em ê bibînin ku ”i” di eslê wê de heye, ne ”î”: ”(wî) kir-i-bû, (wî) got-i-bû, (ew) hat-i-bû”, ne ”(wî) kir-î-bû, (wî) got-î-bû, (ew) hat-î-bû”.

Lê dîsa heke em îy-parêz bin, divê mirov binivîse ”(wî) kirr-î-ye, (ew) vegerr-î-ye”, ” (wî) kirr-i-ye, (ew) vegerr-i-ye”, ji ber ku di eslê wan de ”î” heye, ne ”i”, wek ku ji dema borî ya dûr diyar e: ”(wî) kirr-î-bû, (ew) vegerr-î-bû”, ne ”(wî) kirr-i-bû, (ew) vegerr-i-bû”…

Lê ya giring ne ew e ka kê ji îy-parêzan rast û kê jî xelet nivîsiye. Ya giring ew e ku parastina ”îy” sergêjiyeke gelek mezin peyda dike. Kurdînivîsên normal bi taybetî lê heta zimannas jî nikarin herdem bi esehî bizanin ka ”îy” kengî bi rastî di rehê peyvê de heye û divê bê parastin û kengî jî rehê peyvê bi rastî ”iy” e.

Li aliyekî din jî, herdem nivîsîna ”îy” li cihê ”iy” argumenta serekî ya îy-parêzan bi xwe pûç dike: ew doza parastina dengan dikin lê heke mirov herdem binivîse ”îy”, hingê ”iy” bi rastî jî di eslê peyvê de nayê parastin. Heke mirov carinan jî doza nivîsîna ”îy” bike, wek di peyva ”jîyan” de lê li derên din jî doza nivîsîna ”iy” bike, wek di peyva ”gotiye” de, hingê mirov bi temamî serê kurdînivîs û kurdîxwînên normal gêj dike.

---

Têbînî

[1]http://www.amidakurd.net/qunciknivis/ser%C3%AA%C5%9F%C3%AEya_%C3%AE_ya_ber%C3%AE_y_y%C3%AA

[2] Bo nimûne, li vê nivîsa Rojan Hazimî binêrin: http://xweza.com/TC%20u%20pusula.htm

[3] Bo nimûne, li vê nivîsa Baran Rizgarî binêrin: https://sites.google.com/a/baranrizgar.co.cc/azadiya-kurdistane/netew

Hejmar û hejmarsazî (9)

Bo beşên pêştir binêrin: beşa 1, beşa 2, beşa 3, beşa 4, beşa 5, beşa 6, beşa 7, beşa 8. 

_____________________________

Husein Muhammed

11. ÇEMANDIN Û RAVEKIRINA HEJMARNAVAN

 

Navên hejmarên bingehîn di kurdî û gelek zimanên din de jî ji aliyê bikaranîna xwe ve ji hemû birên peyvan zêdetir dişibin navdêran û wek wan diçemin / ditewin.

Bo nimûne, di kurdî de hem navdêran û hem jî hejmarnavan bi zelalî formên xwe yên yekhejmar û pirhejmar hene. Wek mînak:

Navdêr		Hejmarnav
Yekhejmar[1]	Pirhejmar[2]	Yekhejmar[3]	Pirhejmar[4]
çav	çavan	çar	çaran
pîvaz	pîvazan	pênc	pêncan
sêv	sêvan	şeş	şeşan
dest	destan	deh	dehan
ser	seran	sed	sedan

 

11.1. Pirhejmariya hejmarnavan

Di tevahiya kurmancî de sazkirina formên pirhejmar yên hejmarnavan jî wek yên navdêran e:

Hejmarnavên pirhejmar bi forma xwe ya neçemandî wek navdêrên pirhejmar jî bi forma xwe ya neçemandî bêyî ti paşgir in:

• Heval hatin. (heval = navdêr)
• Heft hatin. (heft = hejmarnav)

Hejmarên pirhejmar bi forma xwe ya çemandî anku tewandî wek navdêrên pirhejmar jî bi forma xwe ya çemandî paşgira ”-an” werdigire:

• çar-an
• pênc-an
• deh-an
• bîst-an
• sed-an
• hezar-an
• milyon-an

Eger hejmar bi forma xwe ya xwerû bi vokalekê bi dawî were, hingê paşgir ”-yan” e:

• du-yan
• sê-yan
• si-yan (sî + yan)
• pênciyan
• heftêyan
• heştêyan

Di zimanê devkî de N-ya dawiyê dikeve:

• çara, şeşa, deha, bîsta, seda, hezara…
• sêya, duya, heftêya…

Di hin devokan de Ê-Y dibe IY

• sêya(n) > siya(n)
• heftêya(n) > heftiya(n)
• heştêya(n) > heştiya(n)

Di hin devokan de Y-ya paşgira ”-yan”ê jî nayê gotin:

• duyan > duya > dua (> duwa / diwa)
• sêyan > sêya > sêa
• heftêyan > heftêya > heftêa