Kovara Kanîzar, hejmar 5

 

Kanizar5

Dîsa hejmareke berfireh û têrnaverok li ber we ye

Kovara zimannasî û zimanê kurdî Kanîzar dîsa li ber we ye, xwandevanên hêja. Vê carê em gihiştine hejmara pêncem. Bi hejmara rûpelan, her pênc hejmar tên maneya bi qasî hezar rûpelên têrnaverok derbarê zimanê kurdî û zimannasiya giştî. Di vê hejmarê tenê de nêzîkî 300 rûpel hene.

Vê carê çendîn zimannas û nivîskarên kevn û yên nû cihê xwe di vê hejmarê de digirin. Vekolîn û nivîsarên vê carê bi kurmancî, soranî, zazakî yan inglîzî ne.

Mehmet Özer di vekolîneke berfireh de xalbendiya (nuqteşaniya, punctuation) kurdî bi nimûne pêşkêşî xwandevanên me dike. Ev lêkolîn bi dirêjahiya kitêbekê ye.

Husein Muhammed vê carê daçekên kurdî (adposition) kiriye mijara vekolîneke xwe ya 70-rûpelî. Daçek yek ji giringtirîn beşên zimanê kurdî ne lê heta niha yek ji jibîrkirîtirîn mijarên zimanê me bûne. Bi vê vekolîna berfireh û berhevder, armanc ew e ku valahiyeke berçav di zimannasiya kurdî de were dagirtin.

Di vê hejmarê de jî em nivîsareke dirêj ya Peter Trudgill bi soranîkirina Hesen Qazî diweşînin. Nivîsara me ya din bi soranî berdewamiya nivîsa Emîr Hesenpûr e ku em hem bi soranî û hem jî bi kurmancî pêşkêş dikin.

Gelo kurmancî, soranî û zazakî her yek zimanekî serbixwe yan jî çend zar û lehceyên eynî zimanî ne – û li gor çi şert û pîvanan? Ev pirs mijara nivîsareke berfireh ya bi zazakî ye ku em vê carê belav dikin. Ew ji aliyê Hasan Aslan ve ji kurmancî hatiye wergerandin.

Lezgîn Beranî, Esma Bamernî û Dilgeş Şerîf bi berfirehî li ser navên kurdî û binavkirinê di civaka kurdî de bi inglîzî dinivîsin. Nivîsara me ya din bi inglîzî ji Rizgar Behadur e û derbarê tesîra alfabeyê li ser hêsanî yan dijwariya hînbûna xwandinê ye.

Di vê hejmarê de jî em du kitêbên li ser zimanê kurdî dinirxînin – wek her carê, niha jî yeke nû û yeke kevn. Berhema nû Ferhenga Zanistên Civakî ya Abdurrahman Kıran e. Ya kevn jî dastana Memê Alan bi berhevkirin û fransîkirina Roger Lescot e. Em ne tenê vê berhemê dinasînin û dinirxînin – em herwiha wê ji xwandevanên xwe re li ser malpera xwe berdest dikin.

Bo hêsankirina têgihiştina nivîsar û vekolînên zimannasî, em di vê hejmarê de jî ferhengoka Kanîzarê ya peyvên zimannasî ji berê berfirehtir belav dikin.

 

Naveroka hejmara 5

Sernivîsar
Husein Muhammed: Daçek di kurdî de
Roger Lescot: Memê Alan bi kurdî û fransî
Mehmet Özer: Xalbendî
Kurmancî, soranî, zazakî… ziwan yan dîyalekte? (kurmancî ra: Hasan Aslan)
Rizgar Behadur: The effect of orthographic depth on reading acquisition
Peter Trudgill: Ziman û netewe (wergêran: Hesenî Qazî)
Bikaranîna navên heywanan bi mecazî
Emîr Hesenpûr: Kêşey zimanî resmî (be soranî û bi kurmancî)
L. Beranî, E. Bamernî, D. Şerîf: Kurdish personal names: a sociolinguistic perspective
Kurterêbera ferhengsaziyê
“Ferhenga zanistên civakî” ya Abdurrahman Kıran
Zarname: ferhengoka têrmên zimannasî

Vekin û bixwînin!

 

Kovara Kanîzar newroza we pîroz dike

Gelî xwandevanên hêja,

newroza we pîroz be, sala nû li gel xwe xêr, xweşî û azadiyê bo hemû Kurdistanê bîne.

newroz

Em bi şev û roj kar dikin daku dîsa hejmareke têrnaverok li destpêka nîsanê pêşkêşî we xwandevanên delal bikin.

Heta hingê, em bi minasebeta newroz û biharê her çar hejmarên berê bi carekê dixin xizmeta we:

 

 

NIMÛNEDAR: ferhengoka inglîzî kurdî

Bo destpêkerên zimanê inglîzî

us-uk-flags

Husein Muhamed

 

FERHENGOKA NIMÛNEDAR

 

Kurte

AM bi inglîziya amerîkî

B forma demên borî (sade, dûdar, dûr)

BR bi inglîziya brîtanî

BS forma dema borî ya sade

BD forma dema borî ya dûdar û dûr

N neyînî, negatîv

PH forma pirhejmar

 

Heke awayê nivîsînê yan gotinê ji hev cuda be, forma amerîkî berî ya brîtanî hatiye danîn:

  • color, colour (reng)
  • example [igzempił, igzampił] (nimûne)

 

A a

a [e]: -ek, -yek: a book kitêbek, a house xaniyek

able bişiyan, bihêz: to be able to karîn, şiyan, jê hatin

about [ebawt] 1) derbarê, li ser: We talked about the situation Em derbarê rewşê axiftin 2) nêzîkî, teqrîben: about an hour nêzîkî saetekê

above [ebav] li ser, raserî, di ser re: Above his head li raserî serê wî

accept [iksêpt, eksêpt] qebûl kirin, pejirandin: We don’t accept what they do Em tis_tê ku ew dikin qebûl nakin

across [ekros] di ser re: We went across the bridge Em di ser pirê re çûn

act [ekt] 1) bizivîn, xebitîn, kar kirin, tev gerîn: We must act before they attack us Divê em bizavê bikin berî ku ew êrişî me bikin; 2) (di filmekê yan şanoyekê de) lîstin, rol hebûn:

action [ekşin] bizav, tevger, xebat, kar, bizav, aksiyon, dewr, rol

actually [ekçiłî] ya rast, bi rastî, di rastiyê de: We can improve the results, but actually we are happy with the current situation Em dikarin encaman baştir jî bikin lê ya rast em bi rewşa niha razî ne

add [ed] lê zêde kirin: Do you have anything to add? Tu dixwazî tiştekê lê zêde bikî?

addition [edişin] zêdekirin, zêdebûn: Some additions are made to the original text Hin zêdehî li teksta orijînal hatine kirin

adjective [edcêktiv] rengdêr, sifet, adjektîv: Adjective are a class of words Rengdêr komeka peyvan e

afraid [efrêd] bitirs, tirsiyayî; mixabin: I am afraid we are not be able to visit you Mixabin em nikarin seredana we bikin

Africa [efrika] Afrîka: Africa is a large continent Afrîka parzemîneka/qareka mezin e

after [aftir, eftir] piştî: after dinner piştî şîvê

again [egên] dîsa: Come again Dîsa were; dîsa bibêje

against [egênst] dijî: We are not against you, we are with you Em ne dijî we ne, em bi we re ne

age [eyc] umir, jî, temen, hîn: She is of my age Ew li umirê min e, Jiyê min û wê yek e

ago [ego] berî: five days ago berî pênc rojan

agree li hev kirin, sulh kirin, li hev hatin, pêk ki

ahead [ehêd] li pêş, li berî: He was ahead of his time Ew li pêş serdema xwe bû

air [êr] hewa: Let’s go out to take some fresh air Em biçin derve daku hinek hewayê hênik bigirin

airplane firoke, balafir, teyare: The airplane has landed Firokeyê dadaye

all [ał] hemû, gişt, tev: all at once hemû bi carekê

allow [eław] rê dan, hiştin, destûr dan, ruxset dan, icaze dan: Allow me to show it to you Bihêle ez wê nîşanî te bidim

allowed [eławd] serbest, bidestûr, ruxsetdayî, ne qedexe: It is not allowed to smoke inside Cigrakêşan li hindir qedexe ye

almost [ołmost] teqrîben, hema-hema: We traveled almost five hours Sefera me teqrîben pênc saetan vekêşe / dirêj bû

alone [ełown] bi tenê: Did you come alone? Tu bi tenê hatî?

along [ełong] li rex, bi dirêjahiya: along the road li rexê rê, bi dirêjahiya rê ve

already [ołridî] êdî, jî, ji xwe: I have already seen it Min ew dîtiye jî

also [ołso] herwiha, dîsa jî, jî: He studies biology and also mathematics Ew biyolojiyê dixwîne û herwiha matematîkê jî

although [ołðow] tevî ku, li gel ku, dîsa jî: Although they want war, we don’t want it Tevî ku ew şerî dixwazin jî, lê em naxwazin

always [ołweyz] herdem, hergav: You are always in my heart Tu herdem di dilê min de yî

am [em]: I am ez … im

America [emërika] Amerîka: There are two Americas: North America and South America Du Amerîka hene: Amerîkaya Bakur û Amerîkaya Başûr

American [emërikin] amerîkî: She is not American, she is Australian Ew ne amerîkî ye, ew awistralî ye

among [emang] di nav de: Here you are among your friends Li vê derê tu di nav hevalên xwe de yî (Ev hevalên te ne)

amount [imawnt] qas, qeder, miqder: Pour some amount of water into the cup Hinek avê bike tasê

an [en] –ek, -yek (berî peyvên bi vokalekê dest pê dikin): an apple sêvek

and [end] û: children and adults zarok û mezin

angle [engił] goşe, kujî: A 90′ angle is called a right angle Navê goşeyên 90′ goşeyên rik e

animal [enîmił]: heywan: Horses are animals Hesp heywan in

another [enaðir] yek din, yek dî: another time careka din

answer [ensir] bersiv; bersiv dan: Please answer my question Ji qenciya xwe bersiva pirsa min bide

any [enî] ti, her, çi be jî, kî be jî: Do you have any cigarettes? Gelo te ti cigare hene?

anyone [enîwän] her kes: Anyone knows who he is Her kes dizane ku ew kî ye

anything [enîðing] her tişt: Would you like to eat anything? Tu ê bixwazî tiştiştekî bixwî?

appear [epîr] xuya bûn, diyar bûn, aşkira bûn: She appears to be quite happy Wisa diyar e ku ew dilşa ye

apple [epił] sêv: Apples ripen in autumn Sêv payizan digihin

are [ar]: you are tu … î, hûn … in; we are em … in, they are ew … in

area [êriya] dever, der, war, cih, navçe: I haven’t visited this area before Ez berê nehatime vê derê

arm [arm] mil, zend; çek, sîleh: to take arms çek hildan, sîleh rakirin, şerê çekdarî kirin

army [armî] leşker: Iraqi army was defeated by American forces Leşkerê Iraqê ji aliyê hêzên amerîkî ve hat şkandin

around [irawnd] 1) li dor: I wish I could travel around the world Xwezî min karîbûya li dor dinyayê bigerim 2) nêzîkî, teqrîben, li dor: I will arrive around three o’clock Ez ê nêzîkî saet sê bigihim / bêm

arrive [errayv] gihiştin, hatin: The airplane will arrive at half past five Firoke dê saet pênc û nîv bigihe / bê

art [art] huner: Art can make you happy Huner dikare mirovî dilşa bike

artist [artist] hunermend: He is an artist, not a politician Ew hunermend e, ne siyasetvan e

as [ez] wek, mîna: as you like wek ku tu bixwazî, tu çawa bixwazî

ask [esk] pirsîn, pirs kirin: Can I ask you something? Gelo dikarim tiştekî ji te bipirsim?

at [et] li: at home li malê; bi: at once bi carekê

ate [eyt] BD ji eat

attend [etënd] beşdar bûn, tevlî bûn, amade bûn: I want to attend a language course to learn English Dixwazim beşdarî kurseke zimanî bibim daku hînî inglîzî bibim

autumn [otim] payiz: In autumn the weather gets colder Payizê hewa sartir dibe

away [ewey] li dûr, ne hazir: He has been away for a long time Demekê dirêj e ku ew dûr ketiye

Lêkera ”ê”: peydabûn, bikaranîn û cihê wê

husein

Husein Muhammed

Di kurmancî de dema bê/were (future tense) adeten bi bikaranîna lêkera alîkar ya “ê” tê çêkirin:

  • ez ê biçim
  • tu ê bibînî
  • ew ê bidin

Bi qasî ku em haydar in, varyanta “ê” ya vê lêkera alîkar di hemû devokên kurmancî de peyda dibe. Lê ji bilî forma ”ê”, li gor devokan ew dikare bi yek ji van awayên din jî peyda bibe:

  • : tu dê bibînî
  • : tu wê bibînî
  • : tu yê bibînî

Ji aliyê etîmolojî ve forma kevnar ”dê” ye û formên din jê peyda bûne. Di zazakî de jî ew bi şiklê ”do” li kar e:[1]

  • ez do bêra (ez ê/dê bêm)

Hêjayî gotinê ye ku di soranî de dema bê ya rêzimanî peyda nabe û ew jî bi dema niha tê diyarkirin.

Eslê forma kurmancî lêkera “divê” (ji forma ferhengî “vîn, viyan” anku “xwastin, xwestin, hez kirin”) e lê wek “dê” hatiye kurtkirin û paşî forma hê siviktir “ê” jê peyda bûye û yan jî di hin devokan de D bi W yan Y guheriye. Dengê D tê de pêşgira berdewamiyê “di-“ yan “d-“ ye, wek “di-kim” yan “d-avêjim”.

Read More »

Lêkera ”ê”: peydabûn, bikaranîn û cihê wê

 

husein

Husein Muhammed

Di kurmancî de dema bê/were (future tense) adeten bi bikaranîna lêkera alîkar ya “ê” tê çêkirin:

  • ez ê biçim
  • tu ê bibînî
  • ew ê bidin

Bi qasî ku em haydar in, varyanta “ê” ya vê lêkera alîkar di hemû devokên kurmancî de peyda dibe. Lê ji bilî forma ”ê”, li gor devokan ew dikare bi yek ji van awayên din jî peyda bibe:

  • : tu dê bibînî
  • : tu wê bibînî
  • : tu yê bibînî

Ji aliyê etîmolojî ve forma kevnar ”dê” ye û formên din jê peyda bûne. Di zazakî de jî ew bi şiklê ”do” li kar e:[1]

  • ez do bêra (ez ê/dê bêm)

Hêjayî gotinê ye ku di soranî de dema bê ya rêzimanî peyda nabe û ew jî bi dema niha tê diyarkirin.

Eslê forma kurmancî lêkera “divê” (ji forma ferhengî “vîn, viyan” anku “xwastin, xwestin, hez kirin”) e lê wek “dê” hatiye kurtkirin û paşî forma hê siviktir “ê” jê peyda bûye û yan jî di hin devokan de D bi W yan Y guheriye. Dengê D tê de pêşgira berdewamiyê “di-“ yan “d-“ ye, wek “di-kim” yan “d-avêjim”.

Read More »

KURDÎZAR: ferhenga soranî – kurmancî: Î

 

husein

Ev beşek ji ferhenga soranî-kurmancî ya Husein Muhammedî ye. Xetik (_) li jêr R tê maneya R-ya şidandî, li bin L î wateya L-ya qelew dide, li bin H tê maneya H-ya wek di peyva “heft” de (ح).

 

Î î ئی

 

-î I -a, -ê: malî min mala min; espî reş hespê reş

II -î: kurd > kurdî, Kurdistan > kurdistanî; rast > rastî

-î III bn -ît

îca vêca, îca, vêga; (ew kat) hingê, wê demê, vê gavê

îcgar yekcar, êkcar, bi temamî, bivê-nevê, êdî tew

îftade êxtiyar, pîr, kal

îlla, îllan îlle, îlleh, bivê-nevê

îm- î-, ev-: îmro îro, evro; îmsal îsal, vê salê

îmro îro, evro, vê rojê

îmsal îsal, vê salê, ev sale

îmşew îşev, vê şevê, ev şeve

în (em) in: ême kurd în em kurd in

-în (em) –in: nazanîn em nizanin, deçîn em diçin

-îne (vokatîv pirrjimar) -no, -îno, -ino: kurîne kurrîno, kurrino, xelkîne xelkîno, xelkino

înca vêca, îca, vêga; (ew kat) hingê, wê demê, vê gavê

înfîcar teqîn, peqîn, înfîcar

îrhab teror, terorîzm, tirskarî

îrhabî terorîst, tirskar

îsbat îsbat, peyitandin, delîl, belge, îşaret, elamet, nîşan, beyan

îskan peyale

îstîqale îstîfa, destjêberdan, devjêberdan

îstîqlal istiqlal, rizgarî, serbixweyî, rizgarbûn

îş kar, şol, şuxl, îş

-îş jî: minîş min jî; ez jî

îşaret îşaret, elamet, nîşan, belge, delîl, îsbat

-ît -î: to dezanît tu dizanî, to nabînît tu nabînî

îtir êdî, hew, ji niha pê ve, ji hingê pê ve

îxtiyar êxtiyar, pîr, kal