KURDÎZAR: ferhenga soranî-kurmancî: Q

Husein Muhammed

Ev beşek ji ferhenga soranî-kurmancî ya Husein Muhammed ye. Xetik (_) li jêr R tê maneya R-ya şidandî û li bin L î wateya L-ya qelew dide.

 

Q, q

qableme qazan, qûşxane, amana kûr û biqepax ya ku xwarin tê de tê kelandin

qabîl gengaz, qabil, mimkin, tişta ku dikare bêt kirin yan biqewime

qabîne bn kabîne

qaç pî, ling, nig, pê

qaçaw dijber, dijminane

qaçax, qaçax qaçax, revok, ne serbest, ne qanûnî

qaçaxçêtî qaçaxçîtî, karê qaçaxan

qaçaxçî qaçaxçî, kesa/ê ku tiştan yan mirovan dijî qanûnê dibe nav dewletek din

qaçî pêlav, sol, şekal

qaçor serjimara sewalan yan dewaran, jimartina sewalan yan dewaran

qaçûqûç lêb, hîle, fena, dekûdolab, qîle, xap, xapandin

qaf I navê tîpa ”Q” di alfabeya erebî de

qaf II: qaf kirdin birin eskeriyê, şandin eskeriyê, kirin leşker

Qaf çiyayê Qaf, çiyayê ku li gor çîrrokan li dor dawiya dinyayê bû

qafiye qafiye, bend, ristik (di helbesvaniyê de)

qafle karwan, konvoy, qafîle

qaîl bn qayil

qaîm bn qayim

qaj, qaje, qajeqaj qaj, qaje-waj, dengê zirav û bilind

qajandin qajîn, qaje-waj kirin, dengek bilind û zirav ji xwe derxistin

qajik qijik, qajik, qelebask, qelebaçke, zaq, qijika karsek (firrindeyek e, navê zanistî Pica pica)

qal xwerû, saf, paqij, pak, petî

qalas cerr, cerrik

qalmask kevirkan, berdeqanî, tişta ku mirov kevirkan anku û beran dike di nav re,

di destê xwe de badide û vediweşîne daku kevirê tê de bigihe dûr

KURDÎZAR: ferhenga soranî-kurmancî: R

Amadekar: Husein Muhammed

Ev beşek ji ferhenga soranî-kurmancî ya Husein Muhammed ye. Xetik (_) li jêr R tê maneya R-ya şidandî û li bin L î wateya L-ya qelew dide.

 

R, r

ra I ra, rey, helwest, nerîn, boçûn, dîtin, qenaet, bawerî

ra II rê, rêk, cihê diyarkirî û edilandî bo pê ve çûnê, tê re meşînê

ra III reh, demar, rih

raber rêber, rênîşander; peyamber, nameber, mesajber, namegihîn; balyoz, qasid, şandî, şande

raberî rêberî, rêberîtî, rêbertî, rênîşandan; peyamberî; qasidî

rabiwardin raborandin, borandin, derbas kirin, derbaz kirin

rabînîn payîn, pan, pêşbînî kirin, bendewar bûn, çavlirê kirin, çaverê kirin, texmîn kirin

raburdin borîn, raborîn, buhartin, derbas bûn, buhurîn, rabuhurîn, derbaz bûn

raburdû borî, çûyî, raborî: salî rabirdû sala borî, sala çûyî

race gulte, çelak, gilç, darê dirêj û stûr yê ku tiştek lê hatiye spartin/paldan

raçenandin, raçilekandin bizdandin, behecandin, veciniqandin, varqilandin, ceniqandin, ciniqandin

raçenîn, raçilekan, raçilekîn bizdîn, behecîn, veciniqîn, varqilîn

radan 1. vemalîn, ramalîn, vedan, dan aliyekî, dûr xistin 2. dirrandin, çirrandin, perritandin

radar I radar, çavdêrk, cihazê ku mirovan ji nêzîkbûna talûkeyan agadar dike

radar II zêrevan, çavdêr

radar III rader, forma netewandî/ferhengî ya lêkeran

radaştin vekêşan, rakêşan, jêk birin, ji hev dûr xistin, dirêj kirin

rade rade, pile, derece, qiyas, qas

radû nan dan pey, li pey çûn (bo girtina wê/wî)

radû kewtin / xistin pê re revîn (keç û kurrên ku dixwazin bi hev re birevin daku bibin jinûmêrên hev)

Taybetmendiyên kurmanciya Zaxoyê

ZAXOYÎ

Zaxo di nav tixûbên îdarî yên Başûrê Kurdistanê û sinorên navneteweyî yên Iraqê de ye. Kurmanciya Zaxoyê bi pirranî wek beşek ji devoka behdînî ya zaravaya kurmancî tê hesibandin. Lê di rastiyê de zaxoyî (devoka Zaxoyê) devokeke sersinorî ya navbera Botan û Behdînan e. Ji aliyê rêzimanî ve zaxoyî ji dihokiyê (devoka navendî ya behdînî) zêdetir nêzîkî cizîrî, şirnexî û goyanî/goyî ye.

Lê di sedsala 20em de ji ber sinorên siyasî ji wan veqetiye û zêdetir nêzîkî dihokiyê û deverên din yên Behdînan bûye. Loma eger ji aliyê rêzimanî ve hê nêzîkî Botan be jî, ji aliyê bêje û biwêjan ve pirtir tesîr û danûstandin û nêzîkbûn di navbera zaxoyî û dihokiyê de peyda bûye.

Ji ber prestîj û qedir û qîmetê devoka dihokî li Behdînan, gelek ji qisekerên zaxoyî jî hewl didin ku awayên dihokî bi kar bînin. Herwiha li Başûrê Kurdistanê tesîra soranî hem li ser hemû devoka behdînî û hem jî li ser şêwezarê zaxoyî bûye. Di ser wê re jî, tesîra erebî li Iraqê li ser hemû devok û zaravayên kurdî hebûye.

Ev kurterêziman hewl dide ku taybetiyên giring yên devoka zaxoyî hem bide ber kurmanciya nivîskî ya bi alfabeya latînî û hem jî devoka dihokî ku li Başûrê Kurdistanê û di medyaya kurmancî ya wê derê de devoka serdest e. Di nimûneyan de mebest bi ”kurmancî” kurmanciya nivîskî ya bi alfabeya latînî ye.

* Diyar dike ku ev awa di zaxoyî de nîne yan xelet e. Ew nayê wê manayê ku di devok û zaravayên din de ew awa nîne yan xelet e.

Hiyatus û rêgirtina li ber wê di dengnasiya kurdî de

Husein Muhammed

Di zimannasiyê de mebest ji hiyatus yan hîatus (bi inglîzî hiatus ji latînî hiatus bi wateya “kelişte, derz, şeq, kend”) tê maneya peydabûna du vokalan li pey hev yek jê li dawiya û ya din jî li destpêka du kîteyên (heceyên, syllable) li pey hev. Bo nimûne:

• bêav
• biêş
• neavêjin, biavêjin, na-avêjin
• xaîn, idia, saet
• îdea, teorî

Gelek caran tê idiakirin ku di kurdî de du vokal nakevin pey hev. Eger bikevin pey hev jî, konsonanta Y dikeve navbera wan û rê li peydabûna du vokalan li pey hev digire.

Lê wek ku nimûneyên me yên li jor diyar dikin, hiyatus bi rastî jî di kurdî de peyda dibe anku du vokal dikarin li pey hev peyda bibin. Lê dîsa jî idiaya ku dibêje du vokal di kurdî de nakevin pey hev jî ne bi temamî bêbingeh e.

Gelo sebebê vê dijhevî û paradoksê çi ye?

Ev vekolîn dê hewl bide hem peydabûna vokalên li pey hev bide nasîn û hem jî diyar bike ka çawa di kurdî de – wek di gelek zimanên din de jî – hewl tê dan ku rê li ber peydabûna hiyatusê were girtin?

Gelo çi vokal bi hev re peyda dibin û çi rê û rêbazên rêgirtina li ber wan hene? Gelo vokalên pey hev yan jî rêgirtina li wan zêdetir biserketî ye? Gelo ji bilî Y-ya navdar, çi dengên din di rêgirtina li ber hiyatusê de li kar in?

Palîndrom, anadrom û anagram di kurdî de

 

Husein Muhammed

Di zimannasiyê de mebest ji palîndroman (bi inglîzî palindrome ji yûnanî πάλιν /palin/ anku paşve û δρóμος /dromos/ anku rê, alî) ew peyv in ku dikarin hem ji aliyê çepê ber bi rastê ve û hem jî ji hêla rastê ber bi çepê ve bên xwandin bêyî ku awayê gotina wan yan wateya wan biguhere.

Bo nimûne, peyva “şeş” di kurdî de palîndromek e ji ber ku ew dikare ji dawiyê ber bi destpêkê ve were gotin bêyî awayê gotina wê yan jî maneya wê biguhere.

Anagram (bi inglîzî anagram ji yûnanî ἀνά /ana/ anku jor û γράμμα /gramma/ anku “herf, nivîs”) ji wan peyvan re tên gotin ku bi rêzkirina herfên wan ji nû ve dikarin bibin peyveke din ya watedar. Bo nimûne, peyvên “mane” û “nema” anagramên hev in ji ber ku bi verêzkirina herfên wan mirov dikare, “mane” bike “nema” û “nema” bike “mane”.

Anadrom[1] (bi inglîzî anadrome ji yûnanî ἀνά /ana/ anku jor û δρóμος /dromos/ anku rê, alî) ew peyv in ku gava ji dawiyê ber bi destpêkê ve bên gotin, maneya wan diguhere. Bo nimûne, peyvên “nav” û “van” di kurmancî de anadromên hev. Hemû anadrom di heman demê de anagram in lê her anagram ne anadrom e.

Di kurdî û gelek zimanên din de jî palîndrom, anadrom û anagram dikarin ji peyvên xwerû, peyvên çemandî, komikên çend peyvî û heta hevokên temam jî pêk bên.

Kerem bikim em yek bi yek li wan binêrin û nimûneyan ji wan rêz bikin.

PAŞDAÇEKÊN –E Û –Î

 

Husein Muhammed

Yek ji mijarên rêzimana kurdî ku pir kêm li ser hatiye nivîsîn yan hema-hema qet nehatine vekolîn, paşdaçekên –e û –î ne. Kerem bikin em pêşî di çend nimûneyan de li wan binêrin û paşî her yekê ji wan şirove bikin:

• ew hate malê, wan gote min, ez ê biçime bajarî
• nîşanî min da, nêzîkî min bû, berî te hatin, ne dijî hev in.

Paşdaçekên –e û –î temamkerên hev in: -e li pey lêkeran tê bikaranîn, -î li dûv birrên din yên peyvan: navdêr, rengdêr, cînavan, hoker, daçek.

 

PAŞDAÇEKA -E

Pasdaçeka –E li gel hin peyvên liv û hereketê tê bikaranîn û maneya “ber bi filan tiştî/kesî ve” yan “bo, ji bo, jê re” dide:

• hate malê (ber bi malê ve hat, heta malê hat)
• gote min
• hinek avê bidine wê (ji wê re, bo wê)

Tarîxiyen paşdaçeka –e hevreha pêşdaçeka ”bi” (tarîxiyen û di lehceyên din de “be, we, ve, -ev/-ef, -ew”) û paşdaçeka “ve” ye:

Bo nimûne:

• kurmancî: bidine min, bidin bi min[1]
• soranî: bîden be min

Bikaranîna paşdaçeka –e di kurmancî de ne zerûrî ye anku ew dikare bikeve:

• hate malê = hat malê
• bidine min = bidin min

Gelek caran paşdaçeka –e li gel herfa –e ya di paşgirên demên borî yên dûdar de têkil dibe yan dikeve ser hev:

• dema borî ya sade: hatin, da > hatin(e) malê, da(ye) min
• dema borî ya dûdar: hatine, daye > hatine malê, daye min

 

PAŞDAÇEKA -Î

Paşdaçeka –î dikare li pey navdêran, rengdêran, hokeran û daçekan were bikaranîn. Bo nimûne:

• li peyv navdêran: bangî wan kir, êrişî me nekin, nîşanî wê da
• li pey rengdêran: hat nêzîkî min, hûn dûrî wan in
• li pey cînavan: hindî wan, (bi) qasî van
• li pey hokeran: zêdeyî du saetan
• li pey daçeka: li dijî wan, tevî me (bi me re, li gel me)

Eger em nimûneyên li jor em bi hin awayên din bibêjin, em dikarin bibînin ku paşdaçeka –î cihê çendîn pêşdaçekên ji hev cuda digire:

• bangî min kir = bang li min kir
• hat nêzîkî min = li min nêzîk bû, ber bi min ve nêzîk bû
• dûrî wan in = ji wan dûr in
• zêdeyî du saetan = ji du saetan zêdetir
• dijî wan = (soranî) dij be ewan

Hin caran li cihê –î, varyanta –ê tê bikaranîn:

• bangê me kir, nêzîkê wan, zêdeyê bîst kesan, zidê wan

Anku –î carinan cihê daçeka “li”, hin caran cihê “ji”, geh-geh cihê “bi” (bi soranî “be”) digire û heta dikare cihê hin daçekên pêkhatî yan aloz yên wek “ber bi … ve” jî bigire.

Berevajî paşdaçeka “–e”, paşdaçeka “-î” di kurdî de axlebe zerûrî ye. Mirov nikare wê ji peyvê biavêje û hevokê wek berê bidomîne. Lê mirov dikare paşdaçeka “-î” bi hin pêşdaçekên wek “li, ji, bi…” li gor hevokê veguhêze. Alternatîva bikêrhatî li gor peyvên din diguhere. Bo nimûne:

• bangî wî kir à bang li wî kir
• dûrî wî ye à ji wî dûr e

Hin caran mirov hevokên wek “bang min kir” bibîne jî, bi piranî ew wek “bangî min kir” yan jî “bang li min kir” in.

Carinan paşdaçeka –î di heman demê de li gel pêşdaçekeke hevwate tê bikaranîn:

• li dijî wan = dijî wan
• li beramberî mala me = beramberî mala me

Mirov dikare bibêje ku bikaranîna awayê “li dijî wan” totolojî (tautology) anku dubarekirina ne hewce ye. Loma em dikarin awayê “dijî wan” pêşniyaz û tercîh bikin.

Paşdaçeka –î bi hin peyvan ve zeliqiye û peyvên ferhengîbûyî anku leksîkalîze jê çêkirine:

• berî (ber+î – bidin ber soranî “ber le …” yan kurdiya başûrî “ber je, wer je”)
• pêşî (pêş+î)
• paşî (paş+î)

Ji aliyê etîmolojî ve çavkaniya paşdaçeka –î ne bi temamî zelal e. Ihtimalen ew ji pêşdaçeka “li” ye. Bo ketina vokala pêşîn bidin ber paşdaçeka –e ji “be” (bi). Ji xwe paşdaçeka –î bi piranî li cihê pêşdaçeka “li” tê bikaranîn jî.

Lê ji ber ku paşdaçeka –î gelek caran maneya “ji” û hin caran ya “bi” jî dide, mimkin e ku ev -î xwedî çend rehên etîmolojîk be anku hem “li” (tarîxiyen “le, ne”) bûbe “î” û hem jî bo nimûne “ji” (tarîxiyen “je, ej”).

________________________________________
TÊBÎNÎ

[1] Bi devokî herwiha bo nimûne: bidin-ev min, bidin-ef min, bidin-iv/bidin-if min.

Wateguherîn (beşa 3)

Bo beşên pêştir binêrin: beşa 1 û beşa 2

Bo hemû vekolîna li ser wateguherînê, binêrin: Wateguherîn 

Husein Muhammed

 

SEBEBÊN ZIMANΠ

Di wateguherînê de mebest ji sebebên zimanî ew sebeb û ho û hokar in ku ji ber sîstema zimanî bi xwe wateguherînê peyda dikin. Mirov dikare sebebên zimanî di wateguherînê de wiha rêz bikin:

• wekhevîtiya wateyê
• berdewamiya wateyê
• jêxistina beşên peyvan
• jihevcudakirina hevwateyan

Kerem bikin em li jêr li her yekê ji van sebeban û çend nimûneyên ji wan binêrin.

 

WEKHEVÎTIYA WATEYAN

Yek ji sebebên serekî yên berfirehbûna wateyê wekheviya du yan çend tiştan e ku yek ji wan navê xwe dide yên din jî. Bo nimûne, peyva “ser” bi eslê xwe maneya “beşa jorîn ya leşê mirovan” dide. Lê ji ber wekhevî yan şibandinê, “ser” ew di gotinên wiha de jî li kar e:

• Serê çiyayan biberf e.
• Kitêb li ser maseyê ye.
• Serê vê mehê (destpêka vê mehê)
• Serekî/serikekî pîvazan/kelemiyan

Wekhevîtî û şibandin dikare bi çendîn awayên ji hev cuda be:

• wekheviya şiklî: serekî/serikekî pîvazê, didanên/diranên mişarê/birrekê, gerdena şûşeyan/botlan, çavê rojê…
• wekhevîtiya cihî: serê çiyayî (beşa jorîn ya çiyayî), serê mehê (heçku mirov ji serî dest pê bike û heta binî here), li ser maseyê/mêzeyê (li cihê jorîn yê maseyê/mêzeyê), li pişta xanî, li tenişta mala me, li kêleka dikanê…
• wekhevîtiya erkî/karkirinê: destên/destikên biviran…
• wekhevîtiya rengan: bo nimûne di hin zimanên ewropî de peyva “orange” hem tê maneya “pirteqal, narinc” û hem jî rengê “pirteqalî, narincî”. Di kurdî de jî navê hin rengan ji navê fêkiyan yan riwekên din tên çêkirin lê bi paşgira “-î, -yî”: “pirteqalî, qehweyî…”
• wekhevîtiya aloz: wekhevîtî û şibandina bi çendîn awayên li jor. Bo nimûne, “piyên/pêpikên maseyan/mêzeyan” ku bi şikil, cih û erkên xwe wek hinekî dişibin piyên mirovan: beşa jêrîn in, şiklê wan wek lingan dirêj e û mase xwe li ser digirin wek ku mirov jî xwe li ser piyên/lingên xwe radigirin.

 

BERDEWAMIYA WATEYAN

Di wateguherînê de mebest ji berdewamiya wateyan (contiguity of meanings) ew e ku wateya du tiştan wisa têkilî hev e ku tiştek ji wan parçeyek ji tişta din e yan jî pê ve girêdayî yan jî li rex wê ye.

Ev berdewamî dikare bi çendîn awayan be. Bo nimûne:

• madeyê ku tiştek jê hatiye çêkirin yan jî tê de heye dikare bibe navê wî tiştî: “agir” bi maneya “heste / çeqmaq” yan “sope, argûn, kuçk”
• navê cihê ku lê hatiye çêkirin yan jê tê ye dikare bibe navê wî tiştî: “pirteqal / porteqal” ji navê welatê Portugalê, “Qesra Spî” bi maneya “hikûmeta Amerîkayê” yan “Hewlêr” bi wateya “hikûmeta Kurdistanê”, “hamburger” ku bi eslê xwe maneya “hamburgî, xelkê bajarê Hamburgê li Almanyayê” dide lê navê xwe daye hin sandwîçan
• navê dahêner, keşaf û îcadkeran gelek caran dibe navê wan tiştan yan wan deveran: Kolumbiya (ji navê Kristofer Kolumbus), Amerîka (ji navê Amerigo Vespucci), wat (yekeya elektrîkê, ji navê endazyar James Watt), sandwîç (ji navê Lord Sandwich)
• navê nivîskar yan danerê tiştekî dikare wek navê berhemên wî were bikaranîn: Ew ji Picasso hez dike (anku ji tabloyên wî), ew Shakespeare werdigerîne (anku berhemên wî)
• navê tiştekî dikare wek navê naveroka wê were bikaranîn: “çaydank dikele” (mebest çaya tê de ye, ne ku çaydank bi xwe dikele).

Wateguherîn

 

Husein Muhammed

 

Mirov gelek caran di lehceyên heman zimanî de hin peyvan dibîne ku bi temamî yan gelek nêzîkî hev in lê dîsa jî maneya wan ji hev cuda ye. Bo nimûne, di kurmancî de “pir, pirr” tê maneya “gelek, zehf, mişe, zor” lê di soranî û zazakî de heman peyv wateya “tijî, dagirtî” dide. Dîsa hem di kurmancî û hem jî di soranî de peyva “mil” heye lê di soranî de ew maneya “mil” ya kurmancî nade lê wateya “stu” ya kurmancî dide. Di kurmancî bi xwe de jî li hin deveran “ciwan, law” li hin deveran maneya “xort, genc” didin lê li hin deveran jî wateya wan “spehî, xweşik, rind, keşxe” ye.

Ev wekheviya peyvan û di heman demê de cudahiya wateya wan ne tenê di lehceyên heman zimanî de lê herwiha di zimanên lêzim û zimanên cîran de jî diyar e. Bo nimûne, “xerab” di erebî de tê maneya “kavil, wêran, xopan” lê di kurdî de “xerab, xirab” maneya “nebaş” dide. Di kurdî de “xalet, xaltî” û di farisî de jî “xalê” bi maneya “xwişka dayika kesekî” ne lê di tirkî de peyva ji eynî rehî “hala” maneya “met, xwişka babê kesekî” dide.

Sebebê cudahiya maneya peyvên ji eynî rehî wateguherîn anku guherîna wateyê ye.

Di zimannasiyê de mebest ji wateguherînê (maneguherînê, bi inglîzî semantic change, semantic shift) guherîna wateya anku maneya peyvan e. Wek prensîp, maneya peyvê dikare bi temamî bighere anku wateya wê bi carekê ji tiştekî bibe tiştekî bi temamî vê cuda. Lê di pratîkê de bi piranî maneya peyvê tenê hinekî diguhere.

Di vê nivîsarê de em ê hem li ser awayên wateguherînê û hem jî li ser sebebên wateguherînê rawestin. Mebest ji awayên wateguherînê ew e ka wateya peyvan çawa yan bi çi awayan diguhere. Merem ji sebebên wateguherînê jî ew e ka wateya peyvan çma yan ji ber çi diguhere.

Bo diyarkirina awayên guherîna wateya peyvan, em ê çendîn nimûneyan ji peyvên kurmancî li gel hevrehên wê anku peyvên ji eynî rehî di zaravayên din yên kurdî de û di zimanên din yên lêzim (îranî, hindûewropî) yan cîran (erebî, tirkî) bidin bo ku guherîna maneya van peyvan bi nimûneyan bipeyitînin û biselmînin.[1]

Bo sebebên wateguherînê em ê berê xwe bidin hokar û faktorên civakî, kultûrî siyasî û teknîkî daku fehm bikin ka bo çi wateya peyvan wisa guheriye wek ku guheriye.

 

Wateguherîn (beşa 2)

Bo beşa pêştir binêrin: Wateguherîn (beşa 1)

_____________________________

Husein Muhammed

DU WATEYÊN WATEGUHERÎNÊ

Mebesta me ji wateguherînê du diyarde ne:

• neqilbûna wateya peyvê
• zêdebûna yek yan çend wateyên din jî ji heman peyvê re

Bo nimûne, wateya peyva “beg” di navbera zimanên îranî yên kevn û niha de neqil bûye ji ber ku di zimanên îranî yên kevn de “beg” maneya “xweda, xwedê” dida û niha wateya “axa, serokên feodal” dide. Berevajî wê, di peyva “mişk” de wateya peyvê neqil nebûye lê wateyeke din jî li peyvê zêde bûye: Berê “mişk” di kurdî de navê heywanekî bû û niha jî navê eynî heywanî ye lê herwiha wateyeke din jî li peyvê zêde bûye: “mişkê kompûteran”.

 

SEBEBÊN WATEGUHERÎNÊ

Gelo çima wateya peyvan diguhere? Çima wateya peyvekê berfireh dibe, teng dibe yan ji tiştekî neqil dibe yekî din?

Mirov dikare sebebên guherîna wate anku maneya peyvan li ser du beşên serekî parve bike:

• hokarên zimanî: sebebên ji ber sîstema zimanî ku ziman li ser ava bûye û pê diperese anku pêşve diçe
• hokarên der-zimanî: sebebên civakî (aborî, bawerî, kultûrî, siyasî, teknîkî, xwezayî, zanistî…)

Kerem bikin em bi nimûneyan bi van herdu diyardeyan binêrin.

Wateguherîn (beşa 1)

Husein Muhammed

Mirov gelek caran di lehceyên heman zimanî de hin peyvan dibîne ku bi temamî yan gelek nêzîkî hev in lê dîsa jî maneya wan ji hev cuda ye. Bo nimûne, di kurmancî de “pir, pirr” tê maneya “gelek, zehf, mişe, zor” lê di soranî û zazakî de heman peyv wateya “tijî, dagirtî” dide. Dîsa hem di kurmancî û hem jî di soranî de peyva “mil” heye lê di soranî de ew maneya “mil” ya kurmancî nade lê wateya “stu” ya kurmancî dide. Di kurmancî bi xwe de jî li hin deveran “ciwan, law” li hin deveran maneya “xort, genc” didin lê li hin deveran jî wateya wan “spehî, xweşik, rind, keşxe” ye.

Ev wekheviya peyvan û di heman demê de cudahiya wateya wan ne tenê di lehceyên heman zimanî de lê herwiha di zimanên lêzim û zimanên cîran de jî diyar e. Bo nimûne, “xerab” di erebî de tê maneya “kavil, wêran, xopan” lê di kurdî de “xerab, xirab” maneya “nebaş” dide. Di kurdî de “xalet, xaltî” û di farisî de jî “xalê” bi maneya “xwişka dayika kesekî” ne lê di tirkî de peyva ji eynî rehî “hala” maneya “met, xwişka babê kesekî” dide.

Sebebê cudahiya maneya peyvên ji eynî rehî wateguherîn anku guherîna wateyê ye.

Di zimannasiyê de mebest ji wateguherînê (maneguherînê, bi inglîzî semantic change, semantic shift) guherîna wateya anku maneya peyvan e. Wek prensîp, maneya peyvê dikare bi temamî biguhere anku wateya wê bi carekê ji tiştekî bibe tiştekî bi temamî vê cuda. Lê di pratîkê de bi piranî maneya peyvê tenê hinekî diguhere.

Di vê nivîsarê de em ê hem li ser awayên wateguherînê û hem jî li ser sebebên wateguherînê rawestin. Mebest ji awayên wateguherînê ew e ka wateya peyvan çawa yan bi çi awayan diguhere. Merem ji sebebên wateguherînê jî ew e ka wateya peyvan çma yan ji ber çi diguhere.

Bo diyarkirina awayên guherîna wateya peyvan, em ê çendîn nimûneyan ji peyvên kurmancî li gel hevrehên wê anku peyvên ji eynî rehî di zaravayên din yên kurdî de û di zimanên din yên lêzim (îranî, hindûewropî) yan cîran (erebî, tirkî) bidin bo ku guherîna maneya van peyvan bi nimûneyan bipeyitînin û biselmînin.[1]

Bo sebebên wateguherînê em ê berê xwe bidin hokar û faktorên civakî, kultûrî siyasî û teknîkî daku fehm bikin ka bo çi wateya peyvan wisa guheriye wek ku guheriye.