Kerem bikin hemû kitêba “Hejmar û hejmarsazî di zimanê kurdî de” ya Husein Muhammed
vekin û bixwînin!
Category: hejmar
Hejmar û hejmarsazî (beşa 13)
Bo beşên pêştir binêrin: beşa 1, beşa 2, beşa 3, beşa 4, beşa 5, beşa 6, beşa 7, beşa 8, beşa 9, beşa 10, beşa 11, beşa 12
Husein Muhammed
15. DENGNASIYA HEJMARAN
Di dengnasiya hejmaran de bi kêmî ev her sê tişt giring in: peydabûna dengan di hejmaran de, guherîna dengên hejmaran û kirpandina anku girankirina kîteyên hejmaran.
Ji bilî navên hejmarên ”sifir, milyon, milyar” û navên hejmarên mezintir (û herwiha hejmara rêzî ”ewil” û varyantên wê), hemû hejmarên din yên di zimanê kurdî de bi eslê xwe xwemalî û ji rehên hindûewropî û/yan îranî ne. Loma dengnasiya wan hejmaran jî wek prensîp divê li gor dengnasiya giştî ya zimanê kurdî be. Lê dîsa jî hejmarnav bi dengnasiya xwe hin taybetmendiyên din hene ku di birrên din yên peyvan de yan peyda nabin yan jî nadir in. Em ê behsa van taybetmendiyên dengnasiya hejmarnavan di beşa ”15.1. Peydabûna dengan di hejmaran de” bidin.
Di jêrbeşa ”15.2. Guherîna dengên hejmaran” de em ê li xusûsiyetên giştî yên guherîna dengên hejmaran binêrin, bi taybetî gava ku hejmarên pêkhatî ji hejmarên sade tên çêkirin.
Di jêrbeşa dawiyê ya vê beşê de anku di ”15.3. Kirpandina hejmaran” de em ê berê xwe bidinê ka di kurdî de kîjan kîteya yan hejmarê tê kirpandin an girankirin û ka kirpandina hejmaran li gel birrên din yên peyvan hevgir e yan jî nakok e.
Hejmar û hejmarsazî (beşa 12)
Bo beşên pêştir binêrin: beşa 1, beşa 2, beşa 3, beşa 4, beşa 5, beşa 6, beşa 7, beşa 8, beşa 9, beşa 10, beşa 11
14. BILÊVKIRINA FORMÛLAYÊN MATEMATÎKÊ
Mebesta me ji bilêvkirin an bêjkirina anku telefizkirina formûlayên matematîkê li vê derê ew e ka di zêdekirin (+), kêmkirin (-), carkirin (x) û parvekirinê (÷ yan /) de hejmarên kurdî û peyvên li gel wan çawa tên gotin.
Çendîn awayên cuda di nav xelkê de bo gotina van formûlayan hene û herwiha gelek pêşiyazên cuda yên binavkirina nîşanên matematîkê, bo nimûne +, -, x û ÷ û herwiha bo bilêvkirina van formûlayan hatine kirin. Li jêr em ê her yekê ji van bi kurtî bidin nasîn û têbîniyan berê xwandevanên xwe bidin gotûbêjên dirêjtir li ser van meseleyan.
Hejmar û hejmarsazî (beşa 11)
Bo beşên pêştir binêrin: beşa 1, beşa 2, beşa 3, beşa 4, beşa 5, beşa 6, beşa 7, beşa 8, beşa 9, beşa 10
Husein Muhammed
13. PARHEJMAR
Mebest ji parhejmaran (herwiha ”parjimar, ker, kert, fraksiyon”, bi inglîzî ”fraction”) hejmarên netemam in ku yek yan çend beşên ji tevahiyekê diyar dikin, bo nimûne:
- 1/2, 1/3, 1/4, 1/5…
- 2/3, 2/5, 3/7…
Di kurdî û piraniya zimanên din jî navekî xwerû bo ½ yan 1/2 heye ku bi kurmancî ”nîv” e, bi soranî ”nîw”, bi farisî ”nîm”, erebî ”nisf”, tirkî ”yari”, bi inglîzî ”half” e û hwd. Ew maneya beşek ji herdu beşên ku tevahiyê pêk tînin dide. Bo nimûne ”nîv saet” anku ”30 deqe / deqîqe” anku beşek ji herdu beşên ku dibin saetek anku 60 deqîqe.
Wek din binavkirina parhejmaran bi piranî ji navên hejmarên bingehîn hatiye çêkirin. Peyva herî berbelav ya wiha çêkirî di kurdî de ”çarêk” (yan ”çarek”) ku maneya ¼ anku beşek ji her çar beşên tevahiyê pêk tînin dide. Bo nimûne ”çarêkek” yan ”çarêkeke saetê” anku ”15 deqîqe” ku yek ji çar beşan e ku pêkve dibin 60 deqîqe anku saetek.
Peyva ”çarêk” ji hejmarên ”çar-yek” pêk hatiye. Hevwateya wê rib’, rub’ – ku carinan di kurdî de jî tê bikaranîn – ji erebî hatiye û ew jî têkilî peyva erebî erbe’e (çar) e. Hevwateya peyva ”çarêk” di inglîzî de ”quarter” e ku ew jî ji latînî hatiye û têkilî peyva ”quoattor” anku ”çar” e. Hevwateya peyva ”çarêk” di zimanê tirkî de ”çeyrek” e ku ji zimanekî îranî hatiye wergirtin loma naşibe peyva tirkî ”dört” (çar) lê peyva îranî ”çar”.
Wek prensîp, di kurdî de mimkin e ku beşek ji hemû hejmarên din jî bi heman awayî were diyarkirin anku bi qalibê ”hejmara mezintir + yek / êk”:
- 1/3 sêyek / sêyêk (anku ”ji sê beşan beşek” yan ”beşek ji sê beşan”)
- 1/5 pêncyek / pêncêk
- 1/6 şeşyek / şeşêk
- 1/10 dehyek / dehêk
- 1/20 bîstyek / bîstêk
- 1/100 sedyek / sedêk
- 1/1000 hezaryek / hezarêk
Lê di pratîkê de, ji bilî peyva ”çarêk”, ev awayên parhejmaran pir kêm tên bikaranîn. Li şûna wan, zêdetir yek ji van forman tê gotin (parhejmara 1/5 wek nimûne):
- yek ji pêncan / ji pêncan yek (kurmanciya navendî)
- yek ji pêncê / ji pêncê yek (kurmanciya rojhilatî)
Eger beş ji yekê zêdetir bin, hingê qalibê ”hejmara mezintir + hejmara biçûktir” ne mimkin e anku formên wiha di kurdî de nayên gotin:
- *pêncdu (2/5)
- *heftsê (3/7)
Bo diyarkirina parhejmarên wiha, formên wek van tên xebitandin:
- du ji pêncan / ji pêncan du (kurmanciya navendî)
- du ji pêncê / ji pêncê du (kurmanciya rojhilatî)
- sê ji dehan / ji dehan sê (kurmanciya navendî)
- sê ji dehê / ji dehê sê (kurmanciya rojhilatî)
Ji bilî paşgira ”-an” (bi devkî ”-a”) kurmanciya navendî li gel çend hejmarên dehikî yan sedikî paşgira ”-î” jî bi kar tîne:
- 1/20 yek ji bîstî / ji bîstî yek
- 3/100 sê ji sedî / ji sedî sê
Bo diyarkirina yek yan çend beşan ji sed beşên ku tevahiyê pêk tînin anku %, di kurmancî de bi alîkariya daçeka ”ji” tên bikaranîn. Kurmanciya rojhilatî bi piranî paşgira ”-ê” dide pey peyva ”sed”, carinan paşgira ”-a(n)”. Kurmanciya navendî bi piranî paşgira ”-î” bi peyva ”sed” ve dike û carinan jî paşgira ”-a(n)”:
- 5/100 yan 5 %: ”pênc ji sedî/sedan” yan ”ji sedî/sedan pênc” (kurmanciya navendî)
- 5/100 yan 5 %: ”pênc ji sedê/sedan” yan ”ji sedê/sedan pênc” (kurmanciya rojhilatî)
Ji bilî daçeka ”ji” ya kurmancî, carinan di bin tesîra soranî de di kurmancî de daçeka ”li” di hin devokên ser sinorê soranî û di hin nivîsên ji soranî wergerandî de tê xebitandin. Carinan jî hem di kurmancî û hem jî di soranî de daçeka ”der” (tê de, li) ya farisî di diyarkirina % de tê xebitandin:
- pênc der sed (5/100)
Bi taybetî jî gotina farisî ”sed-der-sed” gelek caran di kurdî de jî bi maneya ”bi esehî, bi piştrastî, bi dilniyayî” tê xebitandin.
Dê bidome.
Hejmar û hejmarsazî (beşa 10)
Bo beşên pêştir binêrin: beşa 1, beşa 2, beşa 3, beşa 4, beşa 5, beşa 6, beşa 7, beşa 8, beşa 9
Husein Muhammed
12. HEJMARNAV DI DIYARKIRINA DEMAN DE
Yek ji mijarên ku hejmar gelek tê de tên bikaranîn diyarkirina deman e: sal, meh, hefte, roj, saet û hwd. Li vê derê em ê hewl bidin awayên bikaranîna hejmaran di mijara diyarkirina deman de pêşkêş bikin.
12.1. Hejmar di diyarkirina salan de
Di kurdî de çend peyvên taybet ji salên nêzîk re hene: ”îsal” (ev sal; vê salê), par (sala berî vê, sala borî, sala çûyî), pêrar (du sal berî vê, du sal berî niha, sala berî par), sala bê(t) / were (sala piştî vê).
Wek din, diyarkirina salan bi alîkariya hejmaran e. Bo nimûne:
- pênc sal berî niha
- piştî deh salan
- sala 1995 / 1995an / 1995ê
- salên 60an / 60ê
- sedsala bîstem(în) / bîstan / bîstê
Wek ku tê dîtin, hejmar dikare bikeve berî peyva ”sal” (”pênc sal berî niha”, ”piştî deh salan”) yan jî piştî peyva ”sal” (sala 1995…).
Gava ku hejmar bikeve berî peyva ”sal”, hejmar bi xwe di rewşa neçemandî û bêravek de ye anku xwerû ye (”pênc sal berî niha”, ”piştî deh salan”). Lê peyva sal dikare xwerû be (”pênc sal berî niha”) yan jî çemandî be (”piştî deh salan”).
Eger peyva ”sal” bikeve berî hejmarnavekê, ew bi raveka xwe ya yekhejmar ”-a” yan jî ya pirhejmar ”-ên” bi hejmarê ve tê girêdan:
- sala 1995 / 1995an / 1995ê
- salên 1980yan
Eger mebest tenê salek be, wek ” sala 1995 / 1995an / 1995ê”, ew dikare li gor devokan biguhere. Kurmanciya navendî paşgira ”-(y)an” (bi devkî ”-(y)a” dide dûv hejmara salê:
- sala 2010an (du hezar û dehan)
- sala 1993yan (hezar û neh sed û sêyan / sisiyan)
Kurmanciya rojhilatî di navên salên kit de ne paşgira ”-(y)an” lê ya ”-(y)ê” dixebitîne:
Paşgirên ”-(y)an” û ”-(y)ê” di nivîsînê de bi çend awayên ji hev cuda tên dîtin, wek:
- sala 2010an / 2010ê
- sala 2010’an / 2010’ê
- sala 2010-an / 2010-ê
Em formên bêxalbend anku wek ”sala 2010an / 2010ê” pêşniyaz dikin ji ber ku ti erkê ’ yan – li vê derê di navbera van hejmaran û paşgirên wan de nîne anku ew ne zerûrî ne û tenê xwandin û nivîsînê dirêjtir û girantir dikin.
Ji bilî van herdu forman, herwiha formeke din jî di herdu komdevokên kurmancî de peyda dibe ku hejmar tê de bêyî paşgir tên bikaranîn:
- Sala 2010 (sala du hezar û deh) em çûn wê derê.
- Sala 1995 (sala hezar û neh sed û not û pênc) ew li vê derê bûn.
Dîsa di meseleyan salên ji yekê zêdetir de jî kurmanciya navendî paşgira ”-(y)an” û kurmanciya rojhilatî jî paşgira ”-(y)ê” bi kar tîne:
- navendî: salên 1960an / 60an (salên hezar û neh sed û şêstan / salên şêstan)
- rojhilatî: salên 1960ê (salên hizar û neh sed û şêstê / salên şêstê)
Wek ku me li jortir jî çend caran gotiye, ev paşgirên ”-an” û ”-ê” yên bi hejmarnavan ve ne paşgirên çemandin û tewandinê ne lê paşgirên dariştinê ne ku hejmarên rêzî ji hejmarên bingehîn saz dikin. Loma kurmanciya navendî li gel salekê jî (bo nimûne ”sala 2005an”) û komeke salan jî (bo nimûne ”salên 60an”) her heman paşgira ”-an” bi kar tîne û kurmanciya rojhilatî jî li gel salekê jî (bo nimûne ”sala 2005ê”) û komeke salan jî (wek mînak ”salên 60ê”) dîsa heman paşgira ”-ê” dixebitîne.
Li gel peyvên nûçêkirî ”dehsal, sedsal, hezarsal” yan jî formên wan yên bi rêya soranî ji farisî deynkirî ”dehe, sede, hezare” (bi inglîzî ”decade, century, millennium”) yan hevwateyên wan yên ji erebî wergirtî ”qirn[3], esr” dîsa di kurmanciya navendî de ”-an” û di kurmanciya rojhilatî de jî ”-ê” mimkin e:
- navendî: sedsala bîstan, esra bîstan, qirnê / qirna bîstan
- rojhilatî: sedsala bîstê, qirnê / qirna bîstê
Lê ji bilî van herdu forman, di zimanê nivîskî de herwiha forma bi paşgira ”-em / -emîn” ya sazkirina hejmarên rêzî ji hejmarên bingehîn jî mimkin e:
- sedsala bîstem(în), esra bîstem(în), qirnê / qirna bîstem(în)
Bikaranîna paşgirên ”-em / -emîn” herwiha li gel peyva ”sala” hingê jî mimkin e gava ku mirov behsa hejmartina salên bûyerekê dike:
- sala çarem min xwandina xwe xilas kir (formên din: salan çaran / çarê)
Lê bikaranîna van paşgirên ”-em / -emîn” li gel peyva ”sala / salên” ne mimkin e eger mebest ji salên salnameyê bin anku formên wiha nînin yan şaş in:
- *sala 1995em
- *salên 1960em
Hejmar û hejmarsazî (9)
Bo beşên pêştir binêrin: beşa 1, beşa 2, beşa 3, beşa 4, beşa 5, beşa 6, beşa 7, beşa 8.
_____________________________
Husein Muhammed
- ÇEMANDIN Û RAVEKIRINA HEJMARNAVAN
Navên hejmarên bingehîn di kurdî û gelek zimanên din de jî ji aliyê bikaranîna xwe ve ji hemû birên peyvan zêdetir dişibin navdêran û wek wan diçemin / ditewin.
Bo nimûne, di kurdî de hem navdêran û hem jî hejmarnavan bi zelalî formên xwe yên yekhejmar û pirhejmar hene. Wek mînak:
| Navdêr | Hejmarnav | ||
| Yekhejmar[1] | Pirhejmar[2] | Yekhejmar[3] | Pirhejmar[4] |
| çav | çavan | çar | çaran |
| pîvaz | pîvazan | pênc | pêncan |
| sêv | sêvan | şeş | şeşan |
| dest | destan | deh | dehan |
| ser | seran | sed | sedan |
11.1. Pirhejmariya hejmarnavan
Di tevahiya kurmancî de sazkirina formên pirhejmar yên hejmarnavan jî wek yên navdêran e:
Hejmarnavên pirhejmar bi forma xwe ya neçemandî wek navdêrên pirhejmar jî bi forma xwe ya neçemandî bêyî ti paşgir in:
- Heval hatin. (heval = navdêr)
- Heft hatin. (heft = hejmarnav)
Hejmarên pirhejmar bi forma xwe ya çemandî anku tewandî wek navdêrên pirhejmar jî bi forma xwe ya çemandî paşgira ”-an” werdigire:
- çar-an
- pênc-an
- deh-an
- bîst-an
- sed-an
- hezar-an
- milyon-an
Eger hejmar bi forma xwe ya xwerû bi vokalekê bi dawî were, hingê paşgir ”-yan” e:
- du-yan
- sê-yan
- si-yan (sî + yan)
- pênciyan
- heftêyan
- heştêyan
Di zimanê devkî de N-ya dawiyê dikeve:
- çara, şeşa, deha, bîsta, seda, hezara…
- sêya, duya, heftêya…
Di hin devokan de Ê-Y dibe IY
- sêya(n) > siya(n)
- heftêya(n) > heftiya(n)
- heştêya(n) > heştiya(n)
Di hin devokan de Y-ya paşgira ”-yan”ê jî nayê gotin:
- duyan > duya > dua (> duwa / diwa)
- sêyan > sêya > sêa
- heftêyan > heftêya > heftêa
Kanîzar, hejmar 10
Sernivîsar
Kanîzar nahêle kurdî sêwî bimîne!
Dîsa kerem bikin hejmareke têr û tijî ya kovara zimanê kurdî Kanîzarê, xwandevanên hêja. Vê carê jî em kovareke 200-rûpelî ya bi vekolîn û nivîsên li ser zimanê kurdî bi kurmancî, soranî, zazakî û inglîzî pêşkêşî we yên hêja dikin.
Di vê hejmarê de Husein Muhammed vekolîna xwe ya li ser hejmarnavan di zimanê kurdî de dîsa bi 50 rûpelan didomîne. Di herdu hejmarên pêştir de ew bi berfirehî li ser çêbûn û çêkirina navên hejmaran di kurdî de rawestiyaye. Vê carê ew bikaranîna hejmaran di zimanê kurdî de vedikole: çemandina/tewandina wan, ravekirina wan, cinsê wan (gelo hejmaran ti cinsê rêzimanî yê sabit heye yan na).
Umîd Demirhan ferhengokeke 600 nifir û nifrînên kurdî raberî me dike. Nûdem Hezex bi berfirehî cudahiyên bikaranîna peyvika girêder ”ku” di edebiyata kevnar û ya nûjen de vedikole.
Nivîsarên me yên din yên bi kurmancî bo nimûne li ser navnasiyê, dîftongan û alfabeyên kurdî ne.
Bi soranî em nivîsareke li ser çawaniya mirina zimanan ya profesor David Crystal bi wergera ji inglîzî ya Hesenê Qazî pêşkêş dikin. Berhema din ya bi soranî hevpeyivîneke li ser pirzimanîtiyê ye ku Şiyaweş Goderzî li gel Hesenê Qazî kiriye. Kanîzar herdu nivîsaran bi alfabeya kurdî-latînî belav dike.
Bi zazakî em nivîsareke dirêj ya Seîd Verojî li ser ziman û lehceyên kurdî diyarî xwandevanên xwe dikin.
Bi inglîzî vekolîna me ya serekî ji zimannasê polonî Marcin Rzepkin e ku mijara wê wergerandina Incîlê (Mizgînê, Peymana Nû) ji aliyê Nadir Osmaniyan ve li kurmancî bi alfabeya krîlî ye. Rzepkin heta niha gelek vekolînên din jî li ser zimanê kurdî û dîroka zimannasiya kurdî nivîsîne ku em ê hinek ji wan di hejmarên Kanîzarê yên bên de jî belav bikin.
Nivîsara din ya bi inglîzî ji kesekî katalanî yê bi bernavê Xarlatà ye û li ser berhevdana rewşa sosyolîngwîstîkî (zimannasiya civakî) ya zimanê katalanî li Spanyayê û zimanê kurdî (bi taybetî li Başûrê Kurdistanê) ye.
Di vê hejmarê de jî em dîsa du kitêbên li ser zimanê kurdî didin nasîn. Yek jê kitêba E. B. Soane ”Rêzimana zimanê kurmancî anku kurdî” ye ku sala 1913 bi inglîzî hatiye çapkirin. Pirtûka din jî teza doktorayî ya Orhan Varol e ku sala 2014 bi tirkî amade bûye û li ser tesîra tirkî li ser kurdiya devkî ye. Ev van herdu kitêban ne tenê dinasînin lê wan herduyan bi tevahî ve diweşînin û dixin ber xizmeta kurdînas û kurdiyaran.
Bo hêsankirina têgihiştina nivîsên zimanî û zimannasî, em li dawiya kovarê herwiha ferhengoka xwe ya zimannasî an Zarnameyê jî belav dikin.
Naveroka hejmara 10
Kanîzar nahêle kurdî sêwî bimîne, r. 3
Rêzimana zimanê kurmancî, r. 49
Têkilkirina kurdî û tirkî, r. 84
Ev ziman ne bêalfabe ye, r. 94
Ziwan û diyalektê kurdî, r. 116
Navên kurdî çi û çawan in? r. 139
Firezimanî le Kurdistan, r. 151
Bible Translation into Kurdish, r. 180
A socio-linguistic comparison, r. 189
Ferhengoka zimannasiyê, r. 196
Kurterêbera rastnivîsînê, r. 214
Vekin û bixwînin!
Navên hejmaran û hejmarsazî (8)
Bo beşên pêştir binêrin: beşa 1, beşa 2, beşa 3, beşa 4, beşa 5, beşa 6, beşa 7
Husein Muhammed
10.7. Hejmara rêzî 1. bi navên din
Di kurdî de hemû hejmarên bingehîn dikarin li gor qeydên giştî bibin hejmarên rêzî bi zêdekirina yek ji paşgirên sazkirina hejmarên rêzî ”-em(în), -a(n), -ê”.
Piraniya zimanan de bo çêkirina hejmarên rêzî ji hejmarên bingehîn yek an çend paşgir hene. Bo nimûne, di inglîzî de bo wê mebestê paşgira ”-th”, di almanî de ”-te” û di tirkî de paşgirên ”-inci, -üncü” hene:
- inglîzî: four (çar) > fourth (çarem), seven (heft) > seventh (heftem)
- almanî: vier (çar) > vierte (çarem), fünf (pênc) > fünfte (pêncem)
- tirkî: bir (yek) > birinci (yekem), üç (sê) > üçüncü (sêyem)
Lê di hin zimanan de yek an çend hejmarên pêşîn (1 – 3) ne li gor vê qeyd û benda giştî ne. Bo nimûne, mirov nikare di inglîzî de ji hejmara ”one” (yek) û hejmara ”two” (du) bi alîkariya paşgira ”-th” çêke loma tiştekî wiha di inglîzî de peyda nabe:
- one > *oneth
- two > *twoth
Di almanî de mimkin e ku mirov hejmara ”zwei” (du) bi paşgira sazkirina hejmarên rêzî anku di almanî ”-te” bike ”zweite” (duyem) lê di almanî de jî ne mimkin e ku mirov ”ein” (yek) bi alîkariya paşgira ”-te” bike ”*einte” anku peyveke wiha di almanî de nîne.
Loma di inglîzî de bo hejmarên ”yekem” (bi inglîzî ”first”) û ”duyem” (second) hin peyvên taybet hene ne ji peyvên ”one” (yek) û ”two” (second) hatine çêkirin. Di almanî de jî bi maneya ”yekem” peyva ”erste” heye ku ne yekser ji peyva ”ein” (yek) hatiye avakirin.
Tevî ku di kurdî de mirov dikare van hejmarên pêşiyê jî bi alîkariya paşgirên sazkirina hejmarên rêzî ji hejmarên bingehîn çêke (yek > yekem, yekemîn, yekê…), dîsa di kurdî de çend navên din jî bo hejmara 1. ya rêzî hene ku ne ji peyva ”yek” hatine çêkirin.
Navên hejmaran û hejmarsazî (7)
Bo beşên pêştir binêrin: beşa 1, beşa 2, beşa 3, beşa 4, beşa 5, beşa 6
Husein Muhammed
10. HEJMARÊN RÊZÎ
Mebest ji hejmarên rêzî (bi inglîzî ordinal number) ew formên navên hejmaran in ku di rêzkirina, dorkirina an sirakirina hejmaran de tê bikaranîn. Bo nimûne:
- ew di pêşbirkê de bû duyem / duyemîn
- sala çaran / çara / çarê ye ku ez li vî karî me
- newroz bîst û yekî adarê ye
Wek ku ji nimûneyên li jor diyar dibe, di kurmancî de hejmarên rêzî bi çendîn paşgirên ji hev cuda dikarin bên çêkirin:
- -(y)em: yek-em, du-y-em, sê-y-em, deh-em, sed-em, hezar-em…
- -(y)emîn: yek-emîn, du-y-emîn, sê-y-emîn, deh-emîn, sed-emîn, hezar-emîn…
- -(y)an: du-y-an sê-y-an, deh-an, sed-an, hezar-an…
- -(y)a: du-y-a sê-y-a, deh-a, sed-a, hezar-a…
- -(y)ê: yek-ê, du-y-ê, sê-y-ê, deh-ê, sed-ê, hezar-ê…
- -(y)î: yek-î, du-y-î, sê-y-î, deh-î…
Niha jî em yek bi yek van bidin nasîn: bergeh û deverên bikaranîna wan û herwiha dîrok û etîmolojiya wan.
Navên hejmaran û hejmarsazî (6)
Bo beşên pêştir binêrin: beşa 1, beşa 2, beşa 3, beşa 4, beşa 5
Husein Muhammed
9. HEJMARÊN DIN
Navên hejmarên 1 – 1000 di kurdî, zimanên din yên îranî û piraniya zimanên din yên ewropî de jî peyvên xwemalî ne û bi hezaran salan e ku di wan zimanan de li gor şert û mercên her zimanî cihê xwe girtiye. Berevajî wan, navê hejmarên mezintir û herwiha navê hejmara 0 jî di kurdî û piraniya zimanên din yên dinyayê de bi rêjeyî û nisbî nû ne (ne gelek kevntir ji 1000 salan) û di piraniya zimanan de herwiha peyvên bi eslê xwe biyanî û wergirtî yan ”deynkirî” ne. Sebebê vê ew e ku ne zêde demeke dûr û dirêj e ku li aliyekî behsa hejmarên mezin (bo nimûne ”milyon, milyar”) tê kirin û li aliyê din jî bikaranîna sîstema sifirê (0) di çêkirina hejmarên dehcarî de ne gelek kevn e.
Di vê beşa vekolîna xwe de em ê mijarê li ser sê beşan parve bikin:
- navê hejmara 0 û dîroka wê û dîroka wê
- navê hejmarên mezin: milyon, milyar…
- navê hejmarên nadir: bêwer, lek, korûr…
Zimannas 