پەیڤرێزی
نڤیسین: حسێن موحەمەد
تیپگۆهەرین ژ لاتینییێ: دیار عەبدولعەزیز
ھەڤۆک (رستە، جوملە، سەنتەنجە) ژ پەیڤان (کەلیمەیان) پێک تێن. د ھەڤۆکەکێ دە دکارە یەک، دو، سێ یان – وەک پرەنسیپ – بێھەژمار پەیڤ ھەبن:
١)
١ا) چوو.
١ب) وەرە مالێ!
١ج) تە کی دیت؟
١د) بلا ئەو ژی سبێ ب تە رە بێن باژاری.
ئانکو ھەڤۆک دکارە کورت، درێژ یان ناڤینی بە. ئانکو مرۆڤ دکارە ھەما-ھەما ب دووڤدلی (کەیفی، ئختیاری، ئاربترارلی) پەیڤان ل ھەڤۆکێ زێدە بکە یان ژی ژێ کێم بکە. لێ مرۆڤ نکارە پەیڤەکێ ل ھەر جھێ ھەڤۆکێ زێدە بکە. بۆ نموونە، ئەڤ ھەڤۆکێن ل ژێر ل گۆر کورمانجیا گشتی خەلەتن:
– * مالێ وەرە!
– * دیت کی تە؟
– * تە دیت کی؟
– * دیت تە کی؟
– * باژاری سبێ بلا ئەو ژی ب تە رە بێن.
گەلۆ چما ھەڤۆکێن وھا د کورمانجی دە نایێن قەبوولکرن؟ بۆ چ ئەم دبێژن کو ئەو خەلەتن؟
بەرسڤ پەیڤرێزییە: ھن پەیڤ ل جھێ خوەیێ د ھەڤۆکێ دە نەھاتنە دانین لێ ل جھێ ھن پەیڤێن دنن. ب گۆتنەکا دن، د ھەڤۆکێن نموونە دە پەیڤ نە د رێز و رستا خوە دە نە.
لێ گەلۆ ئەڤ رێزا پەیڤان د ھەڤۆکێن زمانێ مە دە چ نە؟ گەلۆ ئەمێ بکارن وان رێزکان پەیدا و دیار بکن؟ گەلۆ ئەو رێزک ھەردەم وەک ھەڤن یان ژی دگوھەرن؟ ھەکە بگوھەرن، ل گۆر چ قەید و بەندان دگوھەرن.
ئەڤ نڤیسار دێ ھەول بدە بەرسڤا ڤان پرسان بدە. ئەڤ ڤەکۆلین ل سەر پەیڤرێزیێ (word order)یە. ئانکو ئەڤ نڤیسار ل سەر رێزا پەیڤان د ھەڤۆکان دە دسەکنە. بەری نھا مە نڤیسارەک ل سەر دەنگرێزیێ نڤیسیە کو قەید و بەندێن رێزکرنا دەنگان د پەیڤ و کیتەیان دە ڤەدکۆلە.
بەری کو ئەم خوە بگھینن پەیرێزیا ھەڤۆکێن تەمام، دڤە ئەم ژ کۆمکێن (فرازێن) کورتتر دەست پێ بکن. گەلۆ د کۆمکێن کو ژ دو پەیڤان پێک تێن دە رێزا پەیڤان چاوایە؟ بۆ نموونە، چما ئەم دبێژن “برایێ من” و نە “*یێ من برا” تەڤی کو، بۆ نموونە، ب ئنگلیزی مرۆڤ دبێژە “می برۆتھەر” (یێ من برا). دیسا ئەم ب کورمانجی دبێژن “ل مالێ” لێ، بۆ نموونە، ب ترکی مرۆڤ دبێژە “evde” (ev: مال، -de: ل) ئانکو “مال-ل”.
Zimannas 