Malpera Zimannas û kovara Kanîzar bi serbilindî kitêba Fêrgîn Melik Aykoç
Kurdîzan – rûberîna zaravên kurdî
pêşkêş dikin.
Category: zaravanasî
”Karîn”, ”şiyan” û ”tiwanîn” û hevrehên wan di zarên kurdî de
Husein Muhammed
Spasiyên bêpayan bo van kekên hêja ku di amadekirina vê nivîsarê de xwe bi bersivdana gelek pirsên min westand: Hasan Aslan (zazakî), Muhemmed Teqevî (kurmanciya Xorasanê), Ali Bayrakli (kurmanciya Konyayê).
Di zimanê kurdî de, li gor zar û devokên cuda, sê peyvên ji rehên cuda bi maneya ”taqet hebûn, pê çê bûn, jê hatin, qabiliyet hebûn, hêz û qewet bo kirina tiştekî hebûn” (bi inglîzî ”can, to be able to”) tên bikaranîn:
- karîn (herwiha ”kanîn kaynîn, kûynîn”)
- şiyan (herwiha ”şên, şe kirin, şu kirin”, bi zazakî ”şayene, eşkayene, şikayene, bese kerdene”)
- tiwanîn (herwiha ”tiwanisîn, tiwanistin, tanistin”)
Mirov dikare bergeh û cografyaya bikaranîna van peyvan wiha diyar bike:
کرمانجی، سورانی، زازاکی….زبان یا لهجه؟
نویسنده: حسین محمد
گروه مترجمین: تقوی گلیان محمد، جعفری تیتکانلو احمد، سپاهی رزگار، توکلی ژیار
آیا کردی یک زبان است یا اینکه چند زبان است؟ آیا کرمانجی، سورانی، هورامی، زازاکی…همه لهجه های مانند هم هستند یا اینکه چند زبان از یک خانواده اند؟
آیا کردی که با الفبای لاتینی نوشته می شود به همراه کردی ای که با الفبای عربی نوشته می شود یا به همراه کردی ای که با الفبای سریلی نوشته می شد یک زبان هستند یا اینکه چند زبان جدا از هم هستند؟
آیا به چه شروطی انسان می گوید که دو سبک زبانی یک زبان هستند(به عنوان مثال کرمانجی و سورانی) اما دو سبک دیگر از هم جدا هستند(به عنوان مثال سورانی و فارسی)؟
آیا دلیل و عوامل به حساب آوردن دو روش زبانی مانند دو زبان مستقل یا هم مانند دو لهجه از یک زبان چه هستند؟ آیا انسان می تواند به قید و بندهای زبانشناسی، این را مقوله بندی کند یا اینکه آیا شرط و شروطهای مهمتری هستند؟
Kurmancî, soranî, zazakî… dil veya lehçe?
Bi kurmancî | Bi zazakî | Türkçe
Yazar: Husein Muhammed
Çevirmen: Abdurrahman Önen
Kürtçe acaba bir dil midir ya da kaç dildir? Acaba soranca, hewramice, zazaca… hepsi aynı dilin lehçeleri midir veya aynı dil ailesinden birkaç dil midir?
Acaba latin alfabesiyle yazılan kürtçe, arapça veya kiril alfabeleriyle yazılan kürtçe ile aynı dil midir veya farklı diller midir?
Acaba hangi şartlarda insan bir dilin iki farklı durumuna aynı dil der (örneğin soranca ve kurmanci), fakat başka iki farklı durumuna birbirinden farklı dillerdir (örneğin soranca ve farsça) der?
Acaba hangi neden ve faktörler bir dilin iki farklı durumunun iki farklı dil olduğunu veya bir dilin iki lehçesi olduğunu gösterir? Acaba dilbiliminin kural ve kaidelerine göre bu sınıflandırmayı yapabilir miyiz veya daha önemli kural ve kaideler var mıdır?
“Rakirin” bi lehceyên kurdî
Husein Muhammed
Di kurmancî de peyva “rakirin” tê maneya “bilind kirin, hildan, ber bi jor ve birin”.
Hevreha wê wek “rakirdin” di soranî û wek “rakerdene” (bi hin devokên zazakî “akerdene”) di zazakî de jî peyda dibe.
Lê maneya vê peyvê di her yekê ji van zaravayan de cuda ye.
Di soranî de “rakirdin” maneya “bilind kirin” nade lê ew tê wateya “revîn, bazdan, xwe jê xilas kirin” e.
Di zazakî de “rakerdene” wateya “bilind kirin”ê nade lê ew tê wateya wê di devoka dêrsimî de “vekirin” ya kurmancî. Di devoka siwêregî de jî ew maneya “raxistin, raêxistin” ya kurmancî dide.
Kerem bikin em “rakirin”ê bi wêneyan berçav bikin:
Kurmancî, soranî, zazakî… ziwan yan dîyalekte?
Nuştox: Husein Muhammed[1]
Açarnayox: Hasan Aslan
Tirêm kurdî ziwanêk a yan zî çend ziwan ê? Tirêm kurmancî, soranî, hewramî, zazakî… heme dîyalektê eynî ziwanî yê yan zî çend ziwanê eynî malbat ê?
Tirêm kurdîya ke bi elifbêya latînî nusîyena bi kurdîya ke bi elifbêya erebî nusîyena ya yan zî bi kurdîya ke bi elifbêya krîlî nusîyayêne ya eynî ziwan ê yan zî çend ziwanê pê ra cîya yê?
Tirêm çi şertan gore merdim vano ke di awayê ziwanî eynî ziwan ê (mîsal kurmancî û soranî) la di awayê bînî ziwanê pê ra cîya yê (mîsal soranî û farisî)?
Tirêm sebeb û faktorê hesibnayîşê di awayanê ziwanî sey di ziwanê xoserî yan zî sey di dîyalektê eynî ziwanî çi yê? Tirêm merdim şeno bi qeyd û bendanê ziwannasî nê tesnîfkerdişî bikero yan zî tirêm tay şert û mercê muhîmêrî estê?
Kurmancî, soranî, zazakî… ziman an zarava?
Husein Muhammed
Gelo kurdî zimanek e yan jî çend ziman in? Gelo kurmancî, soranî, hewramî, zazakî… hemû lehceyên eynî zimanî ne yan jî çend zimanên heman malbatê ne?
Gelo kurdiya bi alfabeya latînî tê nivîsîn li gel kurdiya bi alfabeya erebî tê nivîsîn yan jî bi kurdiya ku bi alfabeya krîlî dihat nivîsîn re eynî ziman in yan jî çend zimanên ji hev cuda ne?
Gelo li gor çi şertan mirov dibêje ku du awayên zimanî eynî ziman in (bo nimûne kurmancî û soranî) lê du awayên din zimanên ji hev cuda ne (bo nimûne soranî û farisî)?
Gelo sebeb û faktorên hesibandina du awayên zimanî wek du zimanên serbixwe yan jî wek du lehceyên heman zimanî çi ne? Gelo mirov dikare bi qeyd û bendên zimannasî vê sinifandinê bike yan jî gelo hin şert û mercên giringtir hene?
Gerdnîş le Kurdî Kirmaşanî
____________________________________
Řizgar Behadur
Gerdnîş[1] wite[2]yg e nîşî e lay yey temamker nawî[3]. Gerdnîş tüenî werce temamkerege bay ya le düay temamkerege bay, herleywa gerdnîş tüenî bû e du beş û binîşî e dewr temamkerege. Eger gerdnîş werce temamker bay we pî üşin wernîş[4], eger le düay temaker bay we pî üşin piştnîş[5], bełam eger le her du lay temamkerege cî bigrî we pî üşin dewrnîş[6].
Desey gerdnîş[7] her ew cûre ki le nawegeyew dyar e, deseyg e ser[8]î gerdnîşîg e. desey gerdnîş le gerdnîş û desey nawîg[9] duris bû. Le řü ředenasî[10] le gişt zwaneyl bineway desey gerdnîş cûr yek nîe û le her zwanîg řiz[11] gerdnîş û desey naw güřyey. Le biřîg le zwaneyl cay gerdnîş ha werce desey naw û le biřîg tir desey gerdnîş kefî e düay desey naw.
Parvekirina devokên kurmancî
Husein Muhammed
Xerîte: sinorên teqrîbî yên komdevokên kurmancî: rojavayî (kesk), navendî (zer), rojhilatî (sor) û herwiha zaravayên din yên serekî yên kurdî: soranî (şîn) û kurdiya başûrî (mor). Zaravayên zazakî (li gel kurmanciya navendî û ya rojavayî) û herwiha hewramî (di nav soranî û kurdiya başûrî de) li ser xerîteyê nehatine diyarkirin.
Di gelek berheman de, gava ku behsa kurmancî tê kirin, ew li ser çend devokan tê parvekirin. Di hin berheman de devok li gor çend deveran tên cudakirin, wek ”botanî, behdînî, hekarî…” Di hinan de jî li gor eşîran: ”sûrçî, herkî, reşoyî…”
Lê di van berheman de tenê tê gotin ku devok hene û navê hin devokan tê gotin. Di wan de behsa cudahiya van devokan nayê kirin. Gelek nivîskar navê çend devokên devera xwe yan jî nêzîkî devera xwe didin lê behsa devokên deverên ji xwe dûr yan qet nakin yan jî tenê behsa devokên berfireh dikin. Bo nimûne, nivîskarekê Behdînan belkî behsa devoka Dihokê, ya Akrê û ya Amêdiyê bike. Lê heman nivîskar devokên Diyarbekirê, Mêrdînê û Mereşê wek eynî devokê dihesibîne yan jî qet behsa wan nake. Bi heman awayî yekê diyarbekirî jî dê behsa devokên derdora xwe bike lê hemû devokên kurmanciya Başûrê Kurdistanê yan wek eynî devokê bihesibîne yan jî heta bi temamî di nivîsên xwe de ji bîr bike yan jî jê bêhay be.
Read More »
Zimannas 