Peyvên me ji kû tên?

Husein Muhammed

Peyvên hemû zimanan ji çend çavkaniyên cuda ne. Bo nimûne:

1) ji binemala wî zimanî bi xwe (di kurdî de ji proto-hindûewropî, proto-hindûarî û proto-îranî)

2) ji zimanên cîran (bo nimûne wergirtina ji hev di zimanên Rojhilata Navîn de: erebî, farisî, kurdî, tirkî…)

3) ji çavkaniyên navneteweyî (bo nimûne peyvên wek ”kamera, radyo, televizyon” ku di piraniya zimanên dinyayê de wek hev in.)

4) peyvên ku di filan zimanî bi xwe de ji peyvên heyî hatine çêkirin (ji peyvên xwemalî bo nimûne ”dest-pê-kirin” yan jî ji peyvên xwemalî û biyanî wek mînak ”fehm-kirin” yan jî ji peyvên biyanî meselen ”talih-û-nesîb”).

Armanca vê kurtevekolînê ew e ku diyar bike ka peyvên kurdî (bi taybetî kurmancî) ji kîjan çavkaniyan in. Hedefa vê vekolînê destnîşankirina çavkaniyên peyvên kurdî ye anku gelo peyvên di kurdî de heyî ji kû hatine. Merema vê vekolînê ya serekî ne ew e eşkere bike ka peyv ji kurdî çûne kîjan zimanan. Ew jî hêjayî vekolînê ye lê li vê derê ne mijara me ye.

Kurdiya reben rût nekin!

 

Husein Muhammed

[Herwiha bi zazakî]

”Êvar e, cîhan sar e, werin em biçin malê.” Ev gotin ji filmkartonekê ne ku bo zarokan hatiye amadekirin. Mirov peyva ”dinya” di kurdî de bi gelek maneyan bi kar tîne. Yek ji wan jî wateya ”hewa” dide: ”Dinya sar e = hewa sar e”.
Lê ji ber ku peyva ”dinya” bi eslê xwe ji erebî ye û di tirkî de jî wek ”dünya” tê bi kar anîn, gelek kurdan ew li xwe heram kiriye. Ew rabûne bi pey peyva ”cîhan” ketine ku dapîr û bapîrên kurdan ti caran bi kar nedianî. Çend nîşanên wê yekê hene ku ”cîhan” ne peyveke kurdî ye lê vê dawiyê ew ji farisî hatiye wergirtin:

Dev ji “dibistan”ê berdin!

Husein Muhammed

Ji ber ku pirr neheqî û zilm û zordarî li zimanê kurdî hatiye kirin, gelek kurd ji dilpakiya xwe hewl didin ku zimanê kurdî ji tesîra zimanên biyanî pak û paqij biparêzin. Bi taybetî ew tê dikoşin ku bi her awayî ji peyvên bi zimanê erebî û tirkî birevin. Ev bûye sebeb ku peyvên hevbeş yên kurdî û wan zimanan red bikin û bo xwe li hin peyvên din bigerin.

Bo nimûne, gelek kurd bawer dikin ku peyvên ”dîn, qanûn, qelem” erebî ne û loma divê kurd wan bi kar neînin. Ew hewl didin di nav gel de peyvên hemberî wan peyda bikin yan jî eger di nav gel de tine bin, ji wan peyvan re hin gotinên din biafirînin.