Husein Muhammed
Wek ku tê zanîn, ji sala 2016 ve di mezintirîn bernameya wergerandina makîneyî anku Google Translate (ji niha pê ve GT) de wergerandina di navbera kurmancî û bi dehan zimanên din de mimkin e.
Demeke dirêj e kurd li bendê bûne wergerandina bi û ji soranî jî di GT berdest bibe. Destpêka sala 2020 GT hinek zimanên din jî li lîsteya zimanên xwe zêde kirine. Mixabin hê jî soranî di lîsteyê de nediyar e.
Lê wek mucîzeyekê, mirov dikare tekstên soranî tê bike GT û zimanê jêder oyxurî hilbijêre û wê tekstê li zimanê ku dixwaze wergerîne. Oyxurî zimanekî tirkîkî (Turkic) e û qet ne têkilî kurdî ye lê nayê zanîn çawa û çima GT wergerandina ji soranî û ya ji oyxurî jî bi bijartina zimanê jêder wek oyxurî dike.
Mixabin niha tenê wergerandina ji soranî mimkin e û wergerandina li soranî ne gengaz û berdest e.
Li jêr em ê encamên wergerandina sê parçenivîsên cuda yên ji soranî li kurmancî pêşkêş bikin û paşî yek bi yek li ser hêjahî û kêmasiya wergerên wan rawestin.
1) WERGERANDINA NÛÇEYEKÊ
Orijînala soranî ku nûçeyeke Rûdawê ya roja 8.3.2020 ye:
وەزارەتی دارایی دەست بە دابەشكردنی مووچەی مانگی 12 دەکات و یەكەم وەزارەتیش لە وەرگرتنی مووچەدا وەزارەتی تەندروستی دەبێت
بەپێی راگەیێندراوێكی وەزارەتی دارایی و ئابووری سبەی دووشەممە 9-3-2020 دەست بەدابەشكردنی مووچەی مانگی 12ـی 2019 ـی فەرمانبەران دەكرێت و وەزارەتی تەندروستی یەكەم وەزارەتە مووچە وەردەگرێت
چەند ساڵێكە وەزارەتی پێشمەرگە یەكەم وەزارەت بوو لە وەرگرتنی مووچەدا بەڵام ئەم مانگە بەهۆی ڤایرۆسی كۆرۆناوە مووچەی وەزارەتی تەندروستی پێشخرا
مانگانە حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ مووچە و خەرجییەكانی پێویستی بە یەك ترلیۆن و 70 ملیار دینارە، لەوەش نزیكەی 885 ملیار دیناری بۆ مووچە تەرخاندەكرێت
سەرچاوەكانی داهاتی مووچە لە 51% لە بەغداوە دابیندەكرێت كە مانگانە 452 ملیار دینارە، لە 49%یشی لە ناوخۆی كوردستانەوە دابیندەكرێت كە 360 ملیار دیناری لە داهاتی نەوت، 60 ملیار دیناری لە وەزارەتی دارایی و 25 ملیار دیناریشی دیاریی ئەمریكییەكانە بۆ هاوكاریی پێشمەرگە
Teksta soranî bi alfabeya latînî bi tîpguhêziya makîneyî ya Lexilogos (kêmasiyên rastnivîsînê yên makîneyê nehatine sererastkirin):
Wezaretî darayî dest be dabeşkrdinî mûçeyi mangî 12 dekat û yekem wezaretîş le wergirtinî mûçeda wezaretî tendrustî debêt
Bepêyi rageyêndrawêkî wezaretî darayî u abûrî sbeyi dûşemme 9-3-2020 dest bedabeşkrdinî mûçeyi mangî 12ـî 2019 ـî fermanberan dekrêt û wezaretî tendrustî yekem wezarete mûçe werdegrêt
çend sallêke wezaretî pêşmerge yekem wezaret bû le wergirtinî mûçeda bellam em mange behoyi vayrosî koronawe mûçeyi wezaretî tendrustî pêşxira
Mangane ḧkumetî herêmî kurdistan bo mûçe û xercîyekanî pêwîstî be yek tirliyon u 70 miliyar dînare, leweş nzîkeyi 885 miliyar dînarî bo mûçe terxandekrêt
Serçawekanî dahatî mûçe le 51% le beẍdawe dabîndekrêt ke mangane 452 miliyar dînare, le 49%îşî le nawxoyi kurdistanewe dabîndekrêt ke 360 miliyar dînarî le dahatî newt, 60 miliyar dînarî le wezaretî darayî u 25 miliyar dînarîşî diyarîyi emirîkîyekane bo hawkarîyi pêşmerge
Wergera makîneyî li kurmancî bi Google Translate roja 8.3.2020:
Wezareta Darayî dê di meha Kanûnê de dest bi belavkirina mûçeyan bike û yekem wezareta ku mûçe werdigire dê Wezareta Tenduristiyê be.
Li gorî daxuyaniyek ji wezareta darayî û aboriyê, belavkirina mûçeyên karmendan dê ji roja Duşemê 9ê Adarê, 2020 dest pê bike, û wezareta tenduristiyê dê salvegera yekem werbigire.
Ji bo çend salan Wezareta Pêşmerge yekem wezaret bû ku mûçe werdigire lê vê mehê meaşên Wezareta Tenduristî ji ber coronavirus zêde bûne.
Meaş û lêçûnên mehane yên KRG yek trilyon an 70 mîlyar dînar hewce dike, ji wan 885 mîlyar dînar ji bo mûçeyan tê veqetandin.
Avkaniyên dahata mûçe li 51% ji Bexdayê tê pêşkêş kirin, ku ew mehane 452 milyar dînar e, di% 49 ê xebata li Kurdistanê de, ku 360 milyar dînar di dahata neftê de, 60 milyar dînar li Wezareta Darayî ye û 25 milyar dînar jî di alîkariya Amerîka ji Pêşmerge re ye.
Nirxandin
Nûçe bi awayekî têgihbar û fehmbar hatiye wergerandin. Mirov bi awayekî giştî tê digihe û fehm dike ka nûçe behsa çi dike. Mijar (meaş, muçe) û parvekirina wan li ser karmendan baş diyar dibe. Hejmarên tê de rast ji teksta orijînal neqlî wergerê bûne û hwd. Zimanê wergerê ji aliyê rêzimanî ve bi piranî li gor kurmancî rast e.
Werger ne bêkêmasî ye. Tê de hinek şaşiyên mijarî/babetî û herwiha hinek şaşiyên rêzimanî jî hene.
Bo nimûne, di orijînal soranî de tê gotin ku ”Wezaretî darayî dest be dabeşkrdinî mûçeyi mangî 12 dekat” anku “wezareta darayî dest bi parvekirina meaşê meha 12 dike”. Lê wergera kurmancî dibêje “Wezareta Darayî dê di meha Kanûnê de dest bi belavkirina mûçeyan bike.”
Dîsa di benda duyem ya orijînala soranî de tê gotin ”dest bedabeşkrdinî mûçeyi mangî 12ـî 2019 ـî fermanberan dekrêt” anku “dest bi parvekirina muçeyê meha 12 ya 2019 yê fermanberan/memûran tê kirin” lê di wergera kurmancî de ev gotin nehatiye wergerandin.
Li dawiya benda sêyem ya orijînala soranî dibêje ”bellam em mange behoyi vayrosî koronawe mûçeyi wezaretî tendrustî pêşxira” anku “lê vê mehê ji ber vîrûsa koronayê meaşê wezareta tenduristiyê hat pêşxistin” anku pêştir tên dayîn. Lê wergera wê ya kurmancî dibêje “lê vê mehê meaşên Wezareta Tenduristî ji ber coronavirus zêde bûne”.
Ji aliyê rêzimanî û rastnivîsînê ve ev werger ne xirab e. Heta mirov dikare bibêje ku ji gelek nûçeyên ku kesan nivîsîne yan wergerandine kêmtir jî şaşiyên rêzimanî û rastnivîsînê tê de hene. Lê dîsa jî nûçe ji aliyê rêzimanî û rastnivîsînê ve jî ne bêkêmasî ye.
Bo nimûne, bi taybetî di benda dawiyê de çendîn daçekên zêde hene, bo nimûne “li” li pêş 51% û “di” li berî “% 49”. Koronavîrûs an vîrûsa korona wek “coronavirus” hatiye nivîsîn. Di tekstê de herwiha kurteya “KRG” heye ku ihtimalen ji gelek xwandevanên kurmancî re nenas be. Ew kurteya inglîzî ya navê Hikûmeta Herêma Kurdistanê (Kurdistan Regional Government) e. Ew kurte di orijînala soranî de nîne û di teksta soranî de ew bi awayê “ḧikumetî herêmî Kurdistan” anku “Hikûmeta Herêma Kurdistanê” ye.
Ji kurteya KRG, ji nivîsîna “koronavîrûs, vîrûsa korona” bi awayê “corona virus” û ji nivîsîna bo nimûne navên wezaretan bi serherfa mezin diyar dibe ku Google Translate wergerê ne yekser ji soranî li kurmancî dike lê di sîstema xwe de tekstê pêşî ji soranî werdigerîne inglîzî û paşî ji inglîzî jî li kurmancî werdigerîne. Li gel piranî yan hemû zimanên din jî Google Translate wisa dike anku herdem an bi piranî inglîzî zimanê navber e.
Li gel van hemû kêmasiyên behskirî jî, werger bi awayekî giştî têra xwe biserketî ye eger mirov bîne bîra xwe ku makîneyê ev werger di saniyekê de kiriye bêyî ku mirov ti renc û zehmetê pê bide.
Bo têgihiştina mijarê anku pêhesîna ka mijar li ser çi ye, behsa çi dike û çi dibêje, wergerên wiha bikêrhatî ne tevî ku ji şaşî û kêmasiyan ne bêpar in.
Heta mirov dikare wergerandina makîneyî di wergerandina nûçeyan de bi kar bîne bi şertê ku mirov piştî wergerandina makîneyî hevok bi hevok pê ve biçe û şaşî û kêmasiyên heyî sererast bike. Dîsa jî bi ihtimaleke mezin ev kar ji wergerandina kesî kêmtir dem û kedê dixwaze.
Sebebê ku wergerandina makîneyî ya nûçeyên siyasî, aborî û civakî bi awayekî giştî biserketî ye, ew e ku nûçeyên bi vî awayî di medyayê de pir in û GT di xezîneya xwe de wan qeyd dike yan jî bi sîstema xwe dikare lê bigere û peyv, gotin û hevokên wan bibîne û wisa teksta xwe wergerîne.
Lê gava ku em tekstên derbarê hinek mijarên din yên ne-nûçeyî bînin û hewl bidin wan wergerînin, em ê bi hêsanî bibînin ku wergerandina wan ne ewqas biserketî ye yan heta qet nebiserketî ye.
2) WERGERANDINA PARÇENIVÎSEKE ZIMANNASÎ
Parçenivîsa orijînal bi soranî ji Yagey ziman (nivîserê wê: Cefer Şêxulîslamî):
زمانناسی چییه؟
زمانناسی بریتییه له لێكۆڵینه‌وه‌ی زانستییانه‌ی زمان. ئه‌گه‌رچی زانینی زیاتر له زمانێک له‌وانه‌یه یارمه‌تی خوێندكاری زمانناسی یان زمانناسێک بدا كه باشتر له چه‌مک و دیارده‌كانی زمان تێبگا، زمانناس ناچار نییه زمانێكی دیكه فێر بێ. به‌ڵكوو، زمانناس هه‌وڵ ده‌دا كه له زمان، وه‌كوو دیارده‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی و ئینسانی، تێبگا. زمانناسی، بۆ نموونه، له وه‌ڵامی ئه‌م چه‌شنه پرسیارانه ده‌گه‌ڕێ: ده‌نگه‌كانی زمان چۆن ساز ده‌بن؟ بۆچی كاتێک قسه‌كه‌رێک ئه‌م ده‌نگانه به دوای یه‌كتر دا ڕیز ده‌كا، یه‌كێكیتر، واته گوێگرێک، ده‌توانێ له‌م ده‌نگانه واتا و مانا چێ بكا؟ هه‌روه‌ها، بۆچی ئه‌م سازكردنه‌ی واتا له ده‌نگ به هه‌موو گوێگرێک ناكرێ؟ زانینی زمانی زگماكیی مانای چییه؟ ئایا زمانی هه‌ڵه و زمانی ناهه‌ڵه هه‌ن؟ ئایا زمانێكی به‌ربڵاوی وه‌كوو ئینگلـیسی له زمانێكی سه‌ركوتكراوی وه‌كوو كوردی، یان زمانی گوندێكی دووره‌ده‌ستی ئه‌فریقایی ته‌واوتره؟ جیاوازی له نێوان دیاله‌كت (له‌هجه) و زمان دا چییه؟ بۆ نموونه، ئایا كوردی زمانه، یان له‌هجه؟ جیاوازی شێوه قسه‌كردنی ژن و پیاو چییه؟ ئه‌م جیاوازییانه چ ته‌ئسیرێكیان له پێگه و پلـه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی ژن و پیاو دا هه‌یه؟ ئه‌مانه و زۆر پرسیاری تریش بابه‌تی خوێندنه‌وه و لێكۆڵینه‌وه‌ی فێرخوازه‌كانی زمانناسی و زمانناسانن. جیاوازیی و به‌ربڵاویی پرسیارگه‌لێكی یه‌كجار زۆر سه‌باره‌ت به زمان بووه‌ته هۆی ئه‌مه كه زمانناسی به چه‌ندین لک دابه‌ش بكرێ.
لكه‌كانی زمانناسی
زمان به شێوه‌ی جۆراوجۆر لێی ده‌كۆڵدرێته‌وه و موتاڵا ده‌كرێ. هه‌ر به‌و پێیه‌ش، زمانناسی ده‌كرێ به چه‌ند شێوه دابه‌ش بكرێته سه‌ر چه‌ندین لک و پۆ. هه‌ركام له‌و لكانه وه‌ڵامی هه‌ندێک پرسیاری تایبه‌ت ده‌ده‌نه‌وه و له بابه‌تگه‌لێكی تایبه‌ت ده‌كۆڵنه‌وه:
- زمانناسیی تیئۆریک (Theoretical linguistics) (خالیس و بنه‌ره‌تی: زمانه‌كان چۆن كار ده‌كه‌ن؟)
2. زمانناسیی مێژوویییانه (Historicallinguistics) (زمانه‌كان چۆن بوون به ئه‌مه‌ی كه ئێستا هه‌ن؟)
3. زمانناسیی كۆمه‌ڵایه‌تییانه (Sociolinguistics) (پێوندی زمان له گه‌ڵ پێكهاته‌كانی تری كۆمه‌ڵایه‌تی چییه؟)
4. زمانناسیی ده‌روونناسییانه (Psycholinguistics) (زمان له ناو مێشک دا چۆن ساز ده‌بێ و ده‌كه‌وێته كار كردن؟)
5. زمانناسیی پێكگرتن/ كارپێكه‌رانه (Applied linguistics) (فێربوون و فێركردنی زمان، وه‌رگێڕان، هتد.)
6. زمانناسیی كامپیوتێریی ( Computational linguistics) (به كۆمپیۆتێره‌كردنی زمانی ئینسان)
Orijînala soranî bi tîpguhêziya Lexilogos (kêmasiyên tîpguhêziya makîneyî nehatine sererastkirin):
zimaninasî çîye?
zimaninasî brîtîye le lêkollîneweyi zanistîyaneyi ziman. egerçî zanînî ziyatir le zimanêk lewaneye yarmetî xwêndkarî zimaninasî yan zimaninasêk bida ke başitir le çemk û diyardekanî ziman têbiga, zimaninas naçar nîye zimanêkî dîke fêr bê. bellkû, zimaninas hewll deda ke le ziman, wekû diyardeyekî komellayetî û însanî, têbiga. zimaninasî, bo nmûne, le wellamî em çeşne prsiyarane degerrê: dengekanî ziman çon saz debin? boçî katêk qsekerêk em dengane be dwayi yektir da rîz deka, yekêkîtir, wate gwêgrêk, detwanê lem dengane wata û mana çê bika? herweha, boçî em sazkrdineyi wata le deng be hemû gwêgrêk nakrê? zanînî zimanî zgmakîyi manayi çîye? aya zimanî helle û zimanî nahelle hen? aya zimanêkî berbillawî wekû înglـîsî le zimanêkî serkutkrawî wekû kurdî, yan zimanî gundêkî dûredestî efrîqayî tewawtire? ciyawazî le nêwan diyalekt (lehcih) û ziman da çîye? bo nmûne, aya kurdî zimane, yan lehce? ciyawazî şêwe qsekrdinî jn û piyaw çîyh? em ciyawazîyane çi teisîrêkiyan le pêge û plـeyi komellayetî jn û piyaw da heye? emane û zor prsiyarî tirîş babetî xwêndinewe û lêkollîneweyi fêrxwazekanî zimaninasî û zimaninasanin. ciyawazîyi û berbillawîyi prsiyargelêkî yekcar zor sebaret be ziman buwete hoyi eme ke zimaninasî be çendîn lk dabeş bikrê.
lkekanî zimaninasî
ziman be şêweyi corawcor lêyi dekolldrêtewe û mutalla dekrê. her bew pêyeş, zimaninasî dekrê be çend şêwe dabeş bikrête ser çendîn lk û po. herkam lew lkane wellamî hendêk prsiyarî taybet dedenewe û le babetgelêkî taybet dekollinewe:
- zimaninasîyi tiyorîk (Theoretical linguistics) (xalîs û bineretî: zimanekan çon kar deken?)
- zimaninasîyi mêjuwîyiyane (Historical linguistics) (zimanekan çon bûn be emeyi ke êsta hen?)
- zimaninasîyi komellayetîyane (Sociolinguistics) (pêwndî ziman le gell pêkhatekanî tirî komellayetî çîye?)
- zimaninasîyi derûninasîyane (Psiyciholinguistics) (ziman le naw mêşk da çon saz debê û dekewête kar krdin?)
- zimaninasîyi pêkgirtin/ karpêkerane (Applied linguistics) (fêrbûn û fêrkrdinî ziman, wergêrran, htd.)
- zimaninasîyi kampiyutêrîyi ( Computational linguistics) (be kompiyotêrekrdinî zimanî însan)
Kurmanciya tekstê bi wergerandina GT 8.3.2020:
Zimanzanî çi ye?
Zimannasî xwendina zanista zimanî ye. Her çend zanebûna ji yekê zêdetir zimanî dibe alîkar ku zimanzanî an zimanzanek ku têgeh û fenomenên ziman çêtir fêm bike, zimanzan ne mecbur in ku zimanek din fêr bibe. Ji aliyekî ve, zimanzan, hewl didin ku ziman, weke fenomenek civakî û mirovî fahm bikin. Zimannasî, wek mînak, ji bersiva pirsên jêrîn guhartin: Dengên zimanî çawa têne? Ma çima axaftvan, yek bi yek, ango, guhdarvanek, dema ku ew li dû yê din radibin, dê bikaribe ji van dengan bihesibîne? Di heman demê de, çima ev setup nayê wateya deng ji hemû guhdaran re? Tê çi wateyê ku meriv zimanê zikmakî xwe bizanibe? Ma zimanek şaş û çewt heye? Ma ziman bi qasî Englishngilîzî wekî zimanekî destkeftî wekî Kurdî ye, an zimanê gundek afrîkî ya dûr e ku bi tevahî rehet e? Betweeni ferqa di navbera zarav û zimanek heye? Mînakî, kurdî zimanek e, an zaravay e? Ferqa di navbera mêr û jinek de çi ye? Bandora van cûdahiyan li ser rew sociala civakî û statûya jin û mêr çi ye? Van û gelek pirsên din mijara xwendin û vekolînê ji hêla zimanzanî û zimannasan ve ne. Dûrbûn û pêşverûbûna pirsa yek-dem a di derbarê zimên de bûye sedem ku zimanzaniyê di çend kategoriyan de were dabeş kirin.
Zimanzanî
Ziman bi awayên cûda dikare were şîrove kirin û ew dikare bi intongilîzî jî were wergerandin. Li gorî wî, zimannasî dikare li gelek cûr û bingehan were veqetandin. Her yek ji van pirs û bersivan dê hejmarek pirs û babetên taybetî bidin:
- Zimannasiya teorîk (pak û bingehîn: Ziman çawa kar dikin?)
- Zimanzanîya dîrokî (Ziman çawa ku îro bûne?)
- Civaknasnasî (têkiliya ziman bi strukturên din ên civakî re çi ye?)
- Psycholinguistics (Ziman çawa di mêjiyê de avakirin û fonksiyonê de ye?)
- Zimanzanîyên sepandî (fêrbûna ziman û wergerandin, wergerandin, hwd.)
- Zimannasiya Computer (Linguistics Computational)
Nirxandineke kurt
Ji orijînalê jî û ji wergerê jî diyar dibe ku mijar nasandina zimannasiyê ye. Herwiha diyar dibe ku nivîser çend pirsên li ser wê mijarê dike (berî ku paşî bersiva wan bide).
Lê wek ku tê dîtin, hinek hevokên wergerê nayên fehm bikin. Bo nimûne “Ma çima axaftvan, yek bi yek, ango, guhdarvanek, dema ku ew li dû yê din radibin, dê bikaribe ji van dengan bihesibîne?”
Ji bilî zehmetiya yan heta mehalî û bêîmkaniya fehmkirina hinek hevokan jî, tê dîtin ku heta gelek peyvên biyanî (inglîzî) jî ketine nav wergerê, bo nimûne: “Ma ziman bi qasî Englishngilîzî wekî zimanekî destkeftî wekî Kurdî ye, an zimanê gundek afrîkî ya dûr e ku bi tevahî rehet e? Betweeni ferqa di navbera zarav û zimanek heye? Mînakî, kurdî zimanek e, an zaravay e? Ferqa di navbera mêr û jinek de çi ye? Bandora van cûdahiyan li ser rew sociala civakî û statûya jin û mêr çi ye?”
Anku mirov bi awayekî giştî fehm dike ka mijar li ser çi ye. Heta hinek hevok bi temamî jî têgihbar û rastnivîsandî ne. Lê bi awayekî giştî, mirov nikare bibêje ku ev werger têra xwe biserketî ye.
Bo nimûne, eger mirov rabe vê wergerê hevok bi hevok sererast bike, dibe ku sererastkirina wê zehmettir be ji wergerandina wê ji destpêkê heta dawiyê ji aliyê kesekî ve.
3) WERGERANDINA HELBESTEKÊ
Wek prensîp, bernameyên wergerandinê tekstên hemû mijaran û bi hemû awayan werdigerînin.
Niha kerem bikin em bernameya GT li wergerandina helbestekê biceribînin.
Orijînala soranî: helbesteke Ebdulla Goran ”Ciwanî le ladê”:
‘جوانی له لادێ’
ئێواره‌یه وا، هه‌ڵگره سا گۆزه‌یی تازه،
ڕێی كانی قوبان! مونته‌زیری جیلوه‌یی نازه
به‌رده‌رگه‌كه‌تان قیبله‌یی ڕووی ئه‌هلی نیازه،
ئێواره‌یه وا، هه‌ڵگره سا گۆزه‌یی تازه
سه‌ر جاده موعه‌تته‌ر كه به بۆی خونچه و مێخه‌ك،
به‌و له‌نجه‌یه‌وه به‌سته بڵێت ورشه‌یی خامه‌ك،
هاڕه‌ی كه‌مه‌ره و پڵپڵه و گواره و كرمه‌ك…
ئێواره‌یه وا، هه‌ڵگره سا گۆزه‌یی تازه
چه‌ن جوانی به‌ره‌و مه‌غریب ئه‌چی زه‌رده ئه‌دا لێت،
پرشنگی خشڵ ئه‌بڵه‌ق ئه‌كا ده‌وروبه‌ری ڕێت،
ڕۆژی ده‌می كه‌ل حازره بۆ پێشه‌كی به‌ر پێت،
ئێواره‌یه وا، هه‌ڵگره سا گۆزه‌یی تازه
ئێواره‌یه وا، ده‌ركه‌وه سا جوانه كچی دێ،
ئه‌ی ویردی قسه و به‌سته‌یی گشت كوڕگه‌لی سه‌ر ڕێ
سووتاوی جوانیتن هه‌موو كێیی كوڕی كێ
ئێواره‌یه وا، هه‌ڵگره سا گۆزه‌یی تازه
وه‌ك سوێسكه بڕۆ، ئاسكه‌نیگای چاوی ڕه‌ش و مه‌ست
پڕ عیشوه بچه‌رخێنه، ئیتر هیچ مه‌به ده‌ربه‌ست
چه‌ن ماڵ ئه‌ڕمێ! چه‌ن شل ئه‌بێ هێزی دڵ و ده‌ست
ئێواره‌یه وا، هه‌ڵگره سا گۆزه‌یی تازه
وه‌ختێ كه ئه‌كه‌ی چه‌شنی نه‌سیم له‌نجه به‌ره‌و ماڵ،
ئه‌گریجه‌یی ته‌ڕ په‌خشه له‌سه‌ر كوڵم و خه‌ت و خاڵ،
شه‌ڕیانه شه‌ماڵ، په‌نجه له‌سه‌ر ڕه‌نگی ڕه‌ش و ئاڵ
ئێواره‌یه وا، هه‌ڵگره سا گۆزه‌یی تازه
ئێواره‌یه وا، هه‌ڵگره سا گۆزه‌یی تازه،
ڕێی كانی قوبان! مونته‌زیری جیلوه‌یی نازه;
به‌رده‌رگه‌كه‌تان قیبله‌یی ڕووی ئه‌هلی نیازه،
ئێواره‌یه وا، هه‌ڵگره سا گۆزه‌یی تازه
Tîpguhêzî bi Lexilogos (kêmasiyên tîpguhêziya makîneyî nehatine sererastkirin):
‘Cwanî le ladê’
êwareye wa, hellgre sa gozeyî taze,
rêyi kanî quban! muntezîrî cîlweyî naz e;
ber dergeketan qîbileyî ruwî ehlî niyaze,
êwareye wa, hellgre sa gozeyî taze!
ser cade mu’etter ke be boyi xunçe û mêxek,
bew lenceyewe beste billêt wrşeyî xamek,
harreyi kemere û pllplle û gware û krmek…
êwareye wa, hellgre sa gozeyî taze!
çen cwanî berew meẍrîb eçî zerde eda lêt,
prşngî xşll ebilleq eka dewruberî rêt,
rojî demî kel ḧazire bo pêşekî ber pêt,
êwareye wa, hellgre sa gozeyî taze!
êwareye wa, derkewe sa cwane kçî dê,
eyi wîrdî qse û besteyî gişt kurrgelî ser rê!
sûtawî cwanîtin hemû kêyî kurrî kê!
êwareye wa, hellgre sa gozeyî taze!
wek swêske birro, askenîgayi çawî reş û mest
prr ‘îşwe biçerxêne, îtir hîç mebe derbest:
çen mall errmê! çen şl ebê hêzî dll û dest!
êwareye wa, hellgre sa gozeyî taze!
wextê ke ekeyi çeşnî nesîm lence berew mall,
egrîceyî terr pexşe leser kullm û xet û xall,
şerriyane şemall, pence leser rengî reş û all!
êwareye wa, hellgre sa gozeyî taze!
êwareye wa, hellgre sa gozeyî taze,
rêyi kanî quban! muntezîrî cîlweyî naz e;
ber dergeketan qîbileyî ruwî ehlî niyaz e,
êwareye wa, hellgre sa gozeyî taze!
Wergera kurmancî bi GT 8.3.2020:
‘Bedewiya li gund’
Di êvarê de, ew rojek nû bû,
Riya Kuban! Monteziri Nazi Jiloh;
Bhrdhrghkhtan qyblhyy ڕ wwy yhhly nyazh,
Di êvarê de, li yekî nû bigerin!
Riya bi mêş û xwînê hate dagirtin.
Bi gotina herî hindik hindiktirîn bibêjin.
Karîyerê Karîgerî û Peyamnêrê Guharanê Karmaxek …
Di êvarê de, li yekî nû bigerin!
Wayi awayek nuvaze ku bi mirovan zexelî bê kirin.
Rêza erdê pirr dora e,
Roja tenha ya meha meha amade ye,
Di êvarê de, li yekî nû bigerin!
Di êvarê de, derkeve ku keçik xweşik e,
Ey, peyv û bêjeyên hemî xerîb!
Kurê te bedewiya te kî ye?
Di êvarê de, li yekî nû bigerin!
Wekî swiss go, behreya reş û spî
Bibin hezkirin, naha evîn:
Whati malek! Wayi awayek nuvaze ku bi mirovan zexelî bê kirin.
Di êvarê de, li yekî nû bigerin!
Dema ez zarok bûm, ez diçûm malê.
Pêdivî ye ku şilbûna şilbûna çerm û xetên û xêzan,
Têlên bakur, tiliyên Reş û Reş!
Di êvarê de, li yekî nû bigerin!
Di êvarê de, ew rojek nû bû,
Riya Kuban! Monteziri Nazi Jiloh;
Bhrdhrghkhtan qyblhyy ڕ wwy yhhly nyazh,
Di êvarê de, li yekî nû bigerin!
Nirxandineke kurt
Ji wergera kurmancî diyar dibe ku ev helbestek e lê qet diyar nabe ka mijara wê çi ye.
Hinek ji hevokan bi peyvên yan herfên bêwate dagirtî ne, bo nimûne rêzikên 2-3 ji benda yekem û dawîn ya helbestê: ”Riya Kuban! Monteziri Nazi Jiloh; / Bhrdhrghkhtan qyblhyy ڕ wwy yhhly nyazh.”
Hejmareke kêm ya hevokan li gor rêziman û rastnivîsîna kurmancî bêkêmasî ye, bo nimûne: ”Dema ez zarok bûm, ez diçûm malê.” Lê di rastiyê de ew qet wateya hevoka orijînal ”wextê ke ekeyi çeşnî nesîm lence berew mall” nade. Bo nimûne, di wergerê de behsa ”ez” dike lê di orijînalê de dibêje ”ekey” anku ”tu dikî”. Di wergerê de behsa ”zarok” tê kirin, lê di orijînalê de qet ”zarok” tine ye û hwd.
Ji wergerê qet nayê zanîn ku orijînal behsa hatina û çûna keçeke ciwan/bedew/spehî dike ji malê bo ser kaniyê û dîsa vegerîna bo malê. Şair gazî dikiyê, ”êware ye wa, hellgire sa gozeyî taze” (vaye êvar e, hilgire kûzikê/cerikê teze) ku GT wek ”di êvarê de, li yekî nû bigerin!” werdigerîne.
Wek ku tê dîtin, wergera makîneyî ya vê helbestê bi ti awayî ne biserketî ye. Heta mirov qet nikare jê fehm bike ka mijar jî çi ye.
Lê bo xatirê rastiyê divê mirov bibêje ku ev helbest jî bi ti awayî ne teksteke hêsan û zelal e. Şair tê de gelek peyvên wisa bi kar tîne ku di jiyana rojane ya kurdî de û di nivîsên rojane yên li ser internetê belav dibin de nayên dîtin. Loma sîstema GT jî ew nedîtine û nikariye wan rast wergerîne.
Serencam
Li jor me wergerandina sê teksên cuda bi bernameya wergerandinê ya Google Translate ceribandine: 1) kurtenûçeyek, 2) parçenivîseke zimannasî û 3) helbestek.
Wek ku hat dîtin, di wergerandina helbestê de GT qet ne biserketî bû û xwandevan ji wergera wê helbestê nizane ka mijar û mesele çi ye.
Di wergerandina parçenivîsa zimannasî de gelek kêmasî hebûn û heta fehmkirina hinek hevokan jî ne mimkin bû. Lê bi awayekî giştî mirov ji wergerê tê digihe ka mijar çi ye û heta gelek ji hevokan jî bi temamî fehmbar û beraqil in.
Di wergerandina kurtenûçeyê de jî hinek kêmasiyên naverokî û zimanî hebûn. Lê bi awayekî giştî wergera nûçeyê tê fehmkirin û heta piraniya agahiyên wê yên hûrgilî û detayî jî rast û deqîq wergerîne.
Bi rastî jî wergerandina makîneyî – bi kêmanî di vê qonax û merheleyê de – ne bo wergerandina berhemên edebî yên taybet û asê ye. Bi taybetî jî ew ne bo helbestan e.
Lê dîsa jî wergerandina makîneyî baş bi kêrî wergerandina tekstên rojane û rotînî tê. Wergerandina makîneyî herwiha roj bi roj pêş jî dikeve.
Niha bi taybetî wergandina tekstên nûçeyî û heta zanistî jî (lê ne edebî û bi taybetî jî ne helbestkî) ji zimanekî li inglîzî hevokên ji aliyê rêzimanî û rastnivîsînî ve û herwiha bi piranî ji aliyê naverokî ve jî hevokên rast û deqîq dertîne.
Gava ku GT sala 2016 dest bi wergerandina li kurmancî jî kir, kêm hevokên wergerandî ji aliyê rêzimanî û rastnivîsîna kurmancî ve rast derdiketin. Lê çar sal derengtir, mirov dikare bibîne ku roj bi roj wergerandina nivîsên nûçeyî û rotînî baştir û rasttir derdikevin.
GT di wergerandina nûçeyan de li kurmancî gihiştiye qonax û merheleyeke wisa ku heta dezgehên medyayî bi xwe jî dikarin nûçe û nivîsan pê ji zimanên din wergerînin kurmancî lê bi şertê ku berî weşandinê, ew bên xwandin û sererastkirin. Ev jî derfet û delîveyên belavkirina zêdetir nûçe û nivîsaran bi xwe re tîne û dikare zimanê me geştir û gurtir bike.
Zimannas 