“Payiza dereng” ya Firat Cewerî

 

Husein Muhammed

 

1. Bi giştî

Payiza 2005ê yekem romana nivîskarê demdirêj rêzdar Firat Cewerî bi navê “Payiza dereng” ji Weşanên Nûdem derket. Roman li ser jiyana kesek bi navê Ferda ye ku piştî 28 salên li biyanistanê dixwaze vegerre Kurdistanê.

“Payiza dereng” bi şîvek li mala dostê Ferdayî anku Ferîdê vebêjê romanê dest pê dike. Ev şîv li êvara berî birêketina Ferdayî ya ber bi Kurdistanê ve ye. Roja din Ferîd Ferdayî digihîne nik kurrê wî, Cengoyê yekane ku hê ji zarrokiyê diya wî li babê wî winda kiribû.

Pişka romanê ya li mala Cengoyî yekbêjiyek anku monologek 125-rûpelî ye ku Ferda hemî jiyana xwe ya tijî serpêhatiyên evînî û trajîk li Swêdê radixe ber çavên kurrê xwe. Keç- yan jinpeydakirin û jidestdana wan ji Ferdayî re her carê ji ya berê jandartir bû. Taliyê Ferda bi keçek kurd re dizewice û wê ji Kurdistanê tîne Swêdê û zarrokek anku Cengo jê re dibe. Lê jina wî ya kurd jî di civaka swêdî de roj bi roj diguherre û taliyê Ferdayî dihêle û kurrê wî lê heram dike.

Enwer Karahan bergehên berfireh li ber romannivîsîna kurdî vedike

Husein Muhammed

Berî ku dest bi xwendina romana nû û yekem ya Enwer Karahan, ”Şapînoz” bikim, hinekî ketim dudiliyê: Min berê du kitêbên wî yên çîrokan xwendibûn û gelek jê hez kiribû. Min dizanî ku kekê Enwer di çîroknivîsiyê de gelek biserketî ye loma bi min hinekî xerîb hat dema ku min bihîst ku ew derbasî romannivîsiyê bûye. Lê gumana min ji hinêr û hunera vegotin û nivîsîna Karahanî hewante bû û ne tenê hewante jî.

Di yekem paragrafa romanê de pirsgirêka serlehengê wê li ser devê kesekî din, ku çêr û dijûnan li mamê wî dike, wiha tê pêşkêşkirin: ”Xelkê mêrê we kuşt û bazda ser jina we!”

Lehengê serekî yê romanê, Rustem, kesekî sêwî ye ku babê wî hatiye kuştin û dayika wî bi zilamekî din re ji Dêrika Mêrdînê reviye û piştî demekê li Îzmîra li rojavaya Tirkiyê bi cih bûye. Rustem hemû zarokiya xwe li mala mamê (apê) xwe mezin bûye. Xelk hem gunehên xwe pê tîne ji ber ku sêwî ye û hem jî zarokên derdorê di her derfet û delîvê de henekên xwe pê dikin û wî yekî mîna xwe biqedir nahesibînin. Herwiha malmamanên (malapanên) wî weke newêrek û bêşeref tên dîtin ji ber ku wan Raziyeya dayika Rustemî û Qasimê bergumanê kuştina Derwêşê babê Rustemî nekuştine.

Piştî çend hewldanên têkçûyî yên mam û pismamên Rustemî, mamên wî wî bi xwe di sêzdehsaliya wî de bi rê dikin daku biçe Qasimê ku wek bikujê babê wî tê qebûlkirin û dayika xwe, ya ku li gel Qasimî reviye, bikuje. Rustem ji Dêrikê ber bi Îzmîrê ve bi rê dikeve lê ne ew navnîşana Qasim û Raziyeyê dizane û ne jî wî heta niha ew dîtine ta ku bizane ka ew dişibin kê û çawan in.

“Mîrname” – derdê duh û îro

Husein Muhammed

 

Helbestvanê neteweyî yê kurdan Ehmedê Xanî bi huner û hinêra xwe, bi dûrbînî û nûxwaziya xwe ne kêmî William Shakespeareyê inglîzan, Miguel Cervantesê spaniyan, Giovanni Boccaccioyê îtaliyan, Marthin Lutherê almaniyan yan Voltaire’ê fransiyan e.

Li ser her yekê ji van bi hezaran lêkolîn hatine kirin, bi milyonan pirtûkên wan û yên li ser wan hatine firotin. Ew ne tenê bi pirtûkên xwe lê her wiha bi mûzexane û peykelên xwe, bi berhemên wêjeyî û dokumentarî tên bibîranîn û rêz li wan tê girtin. Ne tenê bi dehan lêkolînên ji alî û aspektên cuda-cuda ve li ser jiyana wan hatine kirin lê jiyana serdema wan, kesûkarên wan, pêşrew û paşrewên wan jî hatiye vekolîn û hilkolîn. Ev lêkolîn jî ne ku kêm dibin lê ew lêkolîn bi xwe jî rê li ber vekolînên nû vedikin.

Lê yê me, Xaniyê bilîmet lê bêxwedî? Ji her hezar kurdan yekî tenê jî berhemên wî ne tenê bi temamî nexwendibin, belkî carekê dest nedabe berga wan jî, heta ihtimal e ku ew bi çavên xwe jî nedîtibin. Xelkê jiyana yên xwe bi derziyê vekolîne, yê me em hê ji sala welidîn û ya wefata wî biguman in. Xelk dizane ka têkiliyên nivîskarên wan yên neteweyî bi xulam û xidamên wan re çawa bûn, me hê hay ji peywendiyên nivîskarê xwe yên bi mîr û mezinên wî re nîne. Vekolînên xelkê roj bi roj berfirehtir dibin, yên me vedîtina rastiyên bingehîn jî êdî roj bi roj dijwartir dibe.

Xelîl Cibran: Peyamber (roman)

Vekin û bixwînin

Xelîl Cibran û ”Peyamber”a wî

Xelîl Cibran (1883 – 1931) li nav darên selwiyê li Bişarêya Libnanê hat dinyayê. Wî li wir dest bi xwendekariya xwe kir lê di 12-saliya xwe de (sala 1895-ê) koçî Bostona Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê kir.
Di 14-saliya xwe de ew bi tenê vegeriya Libnanê da ku xwendekariya xwe li Medreset el-Hikmetê kuta bike. Li wir zimanê spehî yê helbestên wî, ku tê de çanda erebî û bandora rojavayî digihin hev, teşe da. Wî du caran li Parîsê nîgarkêşî xwend, dû re vegerî Bostonê û paşî çû New Yorkê û ta mirina xwe li wir ma.

Li dema jîna xwe ew herî zêde wek nîgarkêşek portreyan dihat nasîn û ecibandin û gelek pêşangeh ji bo nîgarên wî li çar hêlên cîhanê hatine lidarxistin. Cibran herwiha gelek ji pirtûkên xwe yên helbestane bi nîgarên xwe neqişandine.

“Peyamber (The Prophet)”, ku niha em bi kurdî pêşkêşî we dikin, naskirîtirîn û hezkirîtirîn berhema Xelîl Cibran e û dikare wek stûn an jî bingeha nivîskariya wî bê hesibandin. Ew yekem car di sala 1923-yê de bi îngilîzî derket û piştî derketinê di demek kurt de nav û deng da û hat hezkirin. Ta niha ew bûye malê bi qasî 30 zimanan. “Bexçeyê Peyamber (The Garden of the Prophet)” jî dikare wek dewama “Peyamber” bê hesibandin lê ew bi xwe jî berhemek serbixwe ye.

Ta niha, ji bilî “Peyamber” û “Bexçeyê Peyamber”, herwiha romana Xelîl Cibran a bi navê “Baskên Şkestî” jî li kurdî hatiye wergerandin (wergêr: Husein Muhammed, Weşanên Helwest, 2001).

Di sala 1931-ê de Xelîl Cibran koça dawîn kir û ji nav me bar kir lê em dikarin bi van gotinên ji “Peyamber” bangî wî helbestvan û fîlozofê bêpayan bikin:

“…Niha keştiya te hatiye û divê tu biçî. Bêriya te ya ji bo welatê bîranînên te û warê mezintirîn hêviyên te gelekî kûr e; û evîna me nikare te li vir bigire û jana me jî nikare te berbend bike. Lê em hêvî dikin ku, ji berî ku tu ji vir biçî, ji me re bipeyive û me ji hinek rastiya xwe hevpar bike. Em ê wê rastiyê bidin zarrên xwe û ew ê jî bidin zarokên xwe û bi vî awayî rastî dê ti caran ji bîr nebe…”

Husein Muhammed, 2000

 

Vekin û bixwînin

Voltaire: Felek (parçeroman)

Vekin û bixwînin

Ev giringtirîn parçeyên nastirîn romana Voltaire (1694-1778) e ku bi navê “Zadig, ou la destinée” yekem car sala 1747-ê derketiye.

Fîlozof û nivîskarê serdema ronakbîriyê (the Enlightenment) Voltaire, bi navê xwe yê rastîn François-Marie Arouet, gelek berhem – çi pirtûkên dîrokî, çîvanokên felsefî û çi jî helbest – weşandine. Cîhana peyhatî ji berhemên wî herî baş kurteromanên wî yên satîrîk ango vê Felekê (1747) û Cahil (Candide, 1759) dinase. Felek çîrokek îronîk e li ser xortek rojhilatî bi navê Sadiq ku piştî pêrgîhatin û tûşîbûna hejmarek mezin belayan padişahiya Babîlonyayê bi dest xwe ve tîne. Hemû bûyerên romanê li Rojhilata Navîn rû didin. Di neynika felek û qedera Sadiq re Voltaire kêmasiyên mirovan û neheqiyên civakî, yên ku pirraniya wan hê jî di rojevê de, radixe ber çavan.

Wergerandin: Husein Muhammed

 

Vekin û bixwînin