Xwandevanên hêja,
Kerem bikin hemû hejmarên kovara Kanîzar ya ziman û zimannasiyê.
(nûkirin: 1.1.2020)
Category: Kanîzar
Kanîzar, hejmar 16
SERNIVÎSAR
Kerem bikin hejmareke nû ya kovara zimanê kurdî Kanîzarê, xwandevanên hêja. Di vê hejmarê de jî em bi nêzîkî 250 rûpelan vekolîn û xebatên li ser zimanê kurdî bi kurmancî, soranî, zazakî û inglîzî dixin xizmeta we yên hêja de.
Di vê hejmarê de Husein Muhammed li ser baneşanan anku peyvên gazîkirinê (nîda, interjeksiyon, bi inglîzî interjection) di zimanê kurdî de pêşkêş dike. Nivîsarên wî yên din di vê hejmarê de li ser xebatên ziman(nas)î yên di navbera lehceyên kurdî de û herwiha li ser dengê J ne.
Ji Selîm Biçûk em vê carê nivîsareke li ser cînavên kurdî belav dikin. Halil Aktug jî li ser cînavên pirsyarkî ”kî, kê” dinivîse.
Zeynelabidîn Zinar li ser hokerên bêpîvan û bêkêşan dinivîse. Samî Tan hevalnavên (rengdêrên) kurdî dide nasîn.
Bahoz Baran ravekên kurmancî bi awayekî giştî dide nasîn. Ezedîn Rotîn û Ş. Dêrikî bi taybetî behsa qertaf û ravekên rewşa diyar ya navdêran dikin.
Rûken Sarili teoriyên li ser çawaniya peydabûna zimanî/zimanan pêşkêş dike. Abdusamet Yigit nêrînên xwe li ser morfolojiya hin peyvên kurdî dinivîse. Amed Tigrîs hewl dide hemû pêşgir û paşgirên peyvsaz yên kurdî li gel nimûneyên wan rêz bike.
Çetoyê Zêdo li ser dîroka şanogeriya kurdî dinivîse û hewl dide hemû berhemên şanoyî rêz bike. Zeyneb Atli çend guhartoyên dastana Xecê û Siyabendî dide ber hev.
Bi soranî em nivîsa Baban Seqizî li ser rewşa zimanê kurdî bi taybetî li Rojhilata Kurdistanê belav dikin. Bi zazakî em beşek ji kitêba David Crystal ya li ser zimankujiyê pêşkêş dikin.
Bi inglîzî vê carê em hem li ser belavkirina berhema Rêbîn Kerîmî ya derbarê çemandina (tewandina) lêkerên kurdî berdewam dibin û hem jî dest belavkirina beş bi beş ya bawernameya doktorayê ya Laura Mahalingappa li ser hînbûna ergatîviyê di kurmancî de dikin.
Kerem bikin û kovara xwe Kanîzarê û bi hêviya ku hûn xêrê jê bibînin!
Vekin û bixwînin!
Husein Muhammed
Baneşan (nîda) di kurdî de, r. 4
Halil Aktuğ
Nivîsîna cînavê ”kî, kê”, r. 31
Zeynelabidîn Zinar
Hokerên bêpîvan û bêkêşan, r. 35
Xebatên ziman(nas)î
di navbera lehceyên kurdî de, r. 43
Samî Tan
Hevalnav (rengdêr), r. 49
Dengnasî
Dengê J – peydabûn û guherîn, r. 69
Ezedîn Rotîn û Ş.Dêrikî
Qertafên diyariyê, r. 75
Rûken Sarili
Nêrînên li ser peydabûna zimên, r. 77
Zinar Ednan Mele
Tesîra erebî û soranî li ser kurmancî, r. 92
Baban Seqizî
Awirêk li helumercî zimanî kurdî, r. 96
Amed Tigrîs
Pêşgir û paşgir, r. 107
Çetoyê Zêdo
Metnên şanoya kurdî, r. 149
Zeynep Sultan Atli
Berhevdana çend varyantên “Siyabend û Xecê”, r. 180
Kanîzar, hejmar 14
Sernivîsar
BI VEKOLÎNÊN LI SER ZIMAN BER BI SERXWEBÛNÊ
Dîsa kerem bikin hejmara nû ya kovara zimanê kurdî Kanîzarê, xwandevanên hêja. Di vê hejmarê de em dîsa 300 rûpelan vekolînên li ser zimanê kurdî bi kurmancî, soranî, zazakî û inglîzî pêşkêşî we yên delal dikin.
Di vê hejmarê de Husein Muhammed li ser ”razên rengan” dinivîse anku navên rengan û reh û rîşên navên wan pêşkêşî me dike.
Halil Aktuğ di vekolîna xwe ya dirêj de pêdeçûnekê bi ”rêberên rastnvîsînê” yên Komxebata Kurmancî dike û li cihan wan bi dijwarî – lê bi heq – rexneyan li wan digire – bi taybetî li wan beşên rêbernameyê yên ku dixwazin normên heyî yên kurmanciya nivîskî biguherînin.
Vekolîna Deham Ebdulfetah li ser lêkerên kurdî di vê hejmarê de jî didome û dê di hejmara bêt de jî berdewam be.
Ebdullah Haciyan û Umîd Demirhan kurdên Xorasanê û kurmanciya wan bi ferhengokeke gotinên pêşiyan pêşkêşî me dikin. Ferhengok dê di hejmarên bên de jî bidome.
Demhat Alêşkî li ser wê qenaetê ye ku bo parastina zimanê kurdî û bikaranîna wî di her warê jiyanê de, zerûrî ye ku kurd bibin xwedîdewlet (yek an çend dewletan). Çiya Mazî yekem alfabeya kurdî-latînî anku alfabeya Îsahak Marogulov bi me dide nasîn.
Bi soranî Hesen Qazî li ser pirstandardî û pirnavendîtiya zimanên jîndar dinivîse û Rehber Mehmûdzade jî li ser ferhengsaziyê.
Bi zazakî Roşan Lezgîn behsa pirsgirêkên minaqeşeyên li ser ”ziman” û ”lehceyê” dike.
Bi inglîzî em beşek ji vekolîna Rêbîn Kerîm li ser sîstema lêkerên kurdî (bi taybetî soranî) pêşkêş dikin û beşên din yên wê lêkolînê dê di hejmarên bên de jî belav bibin.
Di beşa dengnasiyê de vê carê em dengê Q û peydabûna wî dengî bi berfirehî û bi nimûneyan dinasînin. Em herwiha kovara derûnnasiyê anku psîkolojiyê Psychology Kurdî didin nasîn.
Di pişka ferhengokan de em hem ferhengoka Kanîzarê ya zimannasiyê anku Zarnameyê berfirehkirî belav dikin û hem jî cih didin ferhengoka zimannasiyê ya Komxebata Kurmancî.
Sernivîsar
Bi vekolînên zimanî ber bi serxwebûnê, r. 2
Husein Muhammed
Razên rengan, r. 3
Halil Aktuğ
Nirxandina rêbereke rastnivîsînê, r. 13
Kovareke derûnnasiyê
Psychology Kurdî, r. 60
Roşan Lezgîn
Munaqeşeyê ”lehce” û ”zimanî” de problemî, r. 63
Demhat Alêşkî
Bo zimanê kurdî dewletek divê!, r. 72
Deham Ebdufetah
Lêker di zimanê kurdî de (4), r. 74
Hesen Qazî
Zorbey zimane zînduwekan firestandard in, r. 52
Dengnasî
Dengê Q – peydabûn û guherîna wî dengî, r. 157
Ferhengok
Peyvên rêzimanî yên Komxebata Kurmancî, r. 162
Çiya Mazî
Marugulov û alfabeya wî ya kurdî, r. 189
Rehber Mehmûdzade
Nerîtêkî nwê le ferhengnûsîy kurdî da, r. 192
Ebdullah Haciyan û Umîd Demirhan
Gulbijêrkek ji zargotina kurdên Xorasanê, r. 203
Mehmet Încesu
Çend gotin li ser devoka mamedî, r. 213
Îbrahîm Seydo Aydogan
Kurdkujî û nîqaşa zarava û alfabeyan, r. 217
Komxebata Kurmancî
Rêbera rastnivîsînê, r. 231
Rêbîn Kerîm
Verbal inflection in Kurdish, r. 276
Zarname
ferhengoka zimannasî, r. 295
Kovara Kanîzar, hejmar 12
Sernivîsar
Kerem bikin hejmareke nû ya kovara zimanê kurdî Kanîzarê. Em vê carê bi qasî 270 rûpelan vekolînên li ser ziman û rêzimana kurdî bi kurmancî, soranî, zazakî û inglîzî pêşkêş dikin.
Di vê hejmarê de Husein Muhammed vekolîna xwe ya li ser rengdêrên (hevalnav, sîfet, adjective) di zimanê kurdî de didomîne. Ew vê carê bi taybetî li ser cihê rengdêran di komik û hevokan de radiweste û herwiha cudahiyên bikaranîna rengdêran di lehceyên kurdî de dide ber hev. Nivîsarên wî yên din di vê hejmarê de li ser hevdengî û pirdengiyê di nivîsîna kurdî de û herwiha li ser dengê C di zimanê kurdî ne.
Vekolîna Deham Ebdulfettah li ser lêkerên (kar, fiil, verb) kurmancî di vê hejmarê de jî didome. Seyidxan Kurij jî dûr û dirêj li ser lêkeran di zazakiya Çewligê de bi zazakî di vê hejmarê de dinivîse.
Emîr Hesenpûr li ser siyaseta zimankuj ya Bakurê Kurdistanê dinivîse. Ergîn Opengîn jî li ser parastin û guherîna zimanî li heman deverê vedikole. Michael Chyet dîroka ferhengsaziya kurmancî bi inglîzî pêşkêşî me dike.
Yaron Matras û Yay Gertrud Reershemius derbarê standardkirina zimanên bêdewlet dinivîsin û zimanê kurdî, qereçî û yidişî wek nimûne bi kar tînin. Em vekolîna wan hem bi orijînala wê ya inglîzî û hem jî bi wergera soranî ya Hesenê Qazî belav dikin.
Xanna Omerxalî remz û sembolîzma teyran di êzidîtiyê de behs dike. Newzad Valêrî li ser wergerandinê ji zimanekî li zimanekî din bi zazakî dinivîse.
Vê carê jî em du kitêbên kurdî didin nasîn û herduyan jî bi tevahiya wan dixin xizmeta xwandevanên kurd. Yek jê ferhenga mezin ya soranî-inglîzî ya Şefîq Qezaz e û ya din jî kitêbek li ser cinsê rêzimanî di kurmancî de ye ku ji aliyê jineke bi bernavê Keça Kurd ve hatiye nivîsîn.
Kerem bikin kovara xwe bixwînin û berhemên xwe bo wê bişînin!
Vekin û bixwînin!
Naveroka hejmara 12
Husein Muhammed
Rengdêr di zimanê kurdî de, r. 3
Pêşkêşkirina kitêba
Zayenda mê û nêr, r. 28
Emîr Hesenpûr
Zimanê kurdî û zimankujî, r. 29
Ergîn Opengîn
Parastin û guherîna zimanî, r. 36
Pêşkêşkirina ferhenga
Şarezor kurdî-inglîzî, r. 57
Yaron Matras û Y. G. Reershemius
Standardkirdinî bê dewlet, r. 58
Seyidxan Kurij
Fekî Çewligî de antişî karan (fiilan), r. 92
Deham Ebdulfettah
Lêker di zimanê kurdî de, r. 122
Hevdengî û pirdengî
di nivîsîna kurdî de, r. 154
Newzad Valêrî
Açarnayîş û açarnayox, r. 178
Xanna Omerxalî
Sembolîzma teyran di êzidîtiyê de, r. 185
Dengê C
Peydabûn û guherîna wî, r. 200
Yaron Matras & Y. G. Reershemius
Standardisation beyond States, p. 207
Michael L. Chyet
Kurmanji Kurdish Lexicography, r. 236
Zarname
Ferhengoka zimannasiyê, r. 250
Çawa binivîsim?
Rêbera rastnivîsînê, r. 268
Kovara Kanîzar, hejmar 11
Vekin û bixwîn!
Sernivîsar
Bi berhemên nû û yên kevnar
Kerem bikin dîsa hejmareke nû ji kovara zimanê kurdî Kanîzarê, xwandevanên hêja. Di vê hejmarê de em çendîn berhemên nû û çend vekolînên li ser zimanê kurdî bi kurmancî, soranî, zazakî û inglîzî pêşkêşî we yên hêja dikin.
Di vê hejmarê de em dest bi belavkirina vekolîna Husein Muhammedî ya li ser rengdêrên (sifet, adjective) kurdî û bikaranîna wan dikin. Ev vekolîn dê di hejmarên bên de jî berdewam be. Nivîsarên wî yên din di hejmarê de li ser cinsê rêzimanî (mê û nêr) û tesîra lerzê li ser guherîna dengan in.
Rêzevekolîna me ya din ji Deham Ebdulfettah e û xebata wî ya dûr û dirêj ya li ser lêkerên (fiil, verb) kurdî ye. Ev vekolîn jî dê di hejmarên bên de jî bidome.
Vekolîna me ya dirêj ya bi zazakî nivîsara Seîd Verojî ya li ser berhevdan anku miqayesekirina zimannasî ya navbera kurmancî û zazakî ye.
Bi soranî Cemal Nebez li ser ”birakujiya zimanî” anku neheqîkirina li lehceyên din yên kurdî dinivîse. Nivîsara din ya bi soranî derbarê guherîn û ketina dengan di kurdiya kirmaşanî de ye û ji kekê me yê hêja Elî Şahmuhemmedî ye.
Bi inglîzî Mehmet Şerif Derince û Ergin Opengin agahiyên bingehîn li ser kurdî (bi taybetî kurmancî) pêşkêş dikin û berhemên giring bo hînbûna kurmancî û vekolînên zimanê kurdî rêz dikin.
Di vê hejmarê de jî em du kitêban – yeke nû û yeke kevn – didin nasîn. Yek jê Ferhenga Zaravên Teknîkî ya bi kurdî – tirkî – inglîzî ye. Ya din jî ferhengokeke kurdî ya ji sala 1884 e. Em van herdu berheman bi temamî belav dikin û dixin xizmeta xwandevanên xwe û vekolînên li ser zimanê kurdî.
Kerem bikin kovara xwe bixwînin û bo me binivîsin:
NAVEROK
Sernivîsar
Bi berhemên nû û kevnar, r. 2
Husein Muhammed
Rengdêr û bikaranîna wan, r. 3
Ferhenga zaravên teknîkî
bi kurdî – tirkî – inglîzî, r. 18
Elî Şahmuhemmedî
Gorrîn û qirtandin le zarawey kurdîy kirmaşanî, r. 20
Seîd Veroj
Vacêkerdena zazakî û kurmancî, r. 23
Nasandin
Ferhengeke kurdî ji sala 1884, r. 51
Ziman û cins
Cinsê rêzimanî, r. 53
Cemal Nebez
Birakujîy zimanî, r. 64
Deham Ebdulfettah
Lêker di zimanê kurdî de, r. 72
Tesîra lerzê
li ser guherîna dengan, r. 124
Mehmet Şerif Derince & Ergin Opengin
Background information on Kurdish, r. 131
Zarname
Ferhengoka zimannasî, r. 144
Em wiha dinivîsin
Kurterêbera rastnivîsînê, r. 162
Vekin û bixwîn!
Kanîzar, hejmar 10
Sernivîsar
Kanîzar nahêle kurdî sêwî bimîne!
Dîsa kerem bikin hejmareke têr û tijî ya kovara zimanê kurdî Kanîzarê, xwandevanên hêja. Vê carê jî em kovareke 200-rûpelî ya bi vekolîn û nivîsên li ser zimanê kurdî bi kurmancî, soranî, zazakî û inglîzî pêşkêşî we yên hêja dikin.
Di vê hejmarê de Husein Muhammed vekolîna xwe ya li ser hejmarnavan di zimanê kurdî de dîsa bi 50 rûpelan didomîne. Di herdu hejmarên pêştir de ew bi berfirehî li ser çêbûn û çêkirina navên hejmaran di kurdî de rawestiyaye. Vê carê ew bikaranîna hejmaran di zimanê kurdî de vedikole: çemandina/tewandina wan, ravekirina wan, cinsê wan (gelo hejmaran ti cinsê rêzimanî yê sabit heye yan na).
Umîd Demirhan ferhengokeke 600 nifir û nifrînên kurdî raberî me dike. Nûdem Hezex bi berfirehî cudahiyên bikaranîna peyvika girêder ”ku” di edebiyata kevnar û ya nûjen de vedikole.
Nivîsarên me yên din yên bi kurmancî bo nimûne li ser navnasiyê, dîftongan û alfabeyên kurdî ne.
Bi soranî em nivîsareke li ser çawaniya mirina zimanan ya profesor David Crystal bi wergera ji inglîzî ya Hesenê Qazî pêşkêş dikin. Berhema din ya bi soranî hevpeyivîneke li ser pirzimanîtiyê ye ku Şiyaweş Goderzî li gel Hesenê Qazî kiriye. Kanîzar herdu nivîsaran bi alfabeya kurdî-latînî belav dike.
Bi zazakî em nivîsareke dirêj ya Seîd Verojî li ser ziman û lehceyên kurdî diyarî xwandevanên xwe dikin.
Bi inglîzî vekolîna me ya serekî ji zimannasê polonî Marcin Rzepkin e ku mijara wê wergerandina Incîlê (Mizgînê, Peymana Nû) ji aliyê Nadir Osmaniyan ve li kurmancî bi alfabeya krîlî ye. Rzepkin heta niha gelek vekolînên din jî li ser zimanê kurdî û dîroka zimannasiya kurdî nivîsîne ku em ê hinek ji wan di hejmarên Kanîzarê yên bên de jî belav bikin.
Nivîsara din ya bi inglîzî ji kesekî katalanî yê bi bernavê Xarlatà ye û li ser berhevdana rewşa sosyolîngwîstîkî (zimannasiya civakî) ya zimanê katalanî li Spanyayê û zimanê kurdî (bi taybetî li Başûrê Kurdistanê) ye.
Di vê hejmarê de jî em dîsa du kitêbên li ser zimanê kurdî didin nasîn. Yek jê kitêba E. B. Soane ”Rêzimana zimanê kurmancî anku kurdî” ye ku sala 1913 bi inglîzî hatiye çapkirin. Pirtûka din jî teza doktorayî ya Orhan Varol e ku sala 2014 bi tirkî amade bûye û li ser tesîra tirkî li ser kurdiya devkî ye. Ev van herdu kitêban ne tenê dinasînin lê wan herduyan bi tevahî ve diweşînin û dixin ber xizmeta kurdînas û kurdiyaran.
Bo hêsankirina têgihiştina nivîsên zimanî û zimannasî, em li dawiya kovarê herwiha ferhengoka xwe ya zimannasî an Zarnameyê jî belav dikin.
Naveroka hejmara 10
Kanîzar nahêle kurdî sêwî bimîne, r. 3
Rêzimana zimanê kurmancî, r. 49
Têkilkirina kurdî û tirkî, r. 84
Ev ziman ne bêalfabe ye, r. 94
Ziwan û diyalektê kurdî, r. 116
Navên kurdî çi û çawan in? r. 139
Firezimanî le Kurdistan, r. 151
Bible Translation into Kurdish, r. 180
A socio-linguistic comparison, r. 189
Ferhengoka zimannasiyê, r. 196
Kurterêbera rastnivîsînê, r. 214
Vekin û bixwînin!
Kovara Kanîzar, hejmar 9
Vekin û bixwînin!
Mijara serekî ya vê hejmara Kanîzarê wergerandin e. Wergerandin yek ji babetên bingehîn yên derbarê ziman û zimannasiyê ye. Loma em di vê hejmarê de ji çend aliyan ve bi kurmancî, soranî, zazakî û inglîzî nêzîkî meseleyê dibin.
Bi kurmancî Husein Muhammed bi vekolîneke 50-rûpelî li ser wergerandina makîneyî anku wergerandina bi bernameyên kompûteran vê mijarê vedike. Ergin Öpengin dîroka bizav û tevgera wergerandina li kurmancî dide nasîn.
Bi inglîzî Edward Magin teza xwe ya masterê derbarê wergerandina helbestên kurdî (bi taybetî kurmancî) pêşkêş dike. Kanîzar hemû teza Maginî belav dike ku berhemeke hêja ye, ne tenê li ser wergerandina helbestan lê li ser zimanê kurdî bi awayekî giştî jî.
Heyder Mihemed û Îbrahîm Elî li ser pirsgirêkên wergerandina berhemên tiyatroyî ji inglîzî li kurdî (bi taybetî soranî) dinivîsin. Hesenê Qazî dîsa nivîsareke dirêj zimannasiyê ya profesor Peter Trudgill wergerandiye kurdiya soranî.
Bi zazakî Roşan Lezgîn nivîseke li ser meseleya peyvên kurdî di Quranê de ji kurmancî werdigerîne zazakî û em orijînal û wergera wê bi hev re belav dikin. Hasan Aslan bingehên rêzimana zazakî li kurmancî raberî me dike û nimûne bi nimûne wan bi zazakî dinivîse û li kurmancî werdigerîne.
Ji bilî wergerandinê, em çend mijarên xwe yên herdemî jî didomînin:
Wek her carê, em di vê hejmarê de jî du kitêban didin nasîn. Yek jê ”A Practical Kurdish Grammar” (Rêzimaneke kurdî ya pratîk) ya L. O. Fossumî ye ku sala 1919 bi inglîzî hatiye çapkirin. Em hemû wê kitêbê – ku heta niha jî yek ji baştirîn rêzimanên kurdî yên bi inglîzî ye – dixin xizmeta xwandevanên xwe.
Kitêba din jî ferhenga Celadet Elî Bedirxan e ku wek yekem ferhenga kurdî-kurdî hatiye amadekirin lê heta sala 2009 nehatibû çapkirin. Destpêka ferhenga C. Bedirxanî amadekirî winda bûbû loma peyvên bi herfên A – E dest pê dikin ji aliyê zavayê wî Selah Sadallah ve dîsa hatibûn berhevkirin.
Di hejmara 8 de me vekolîneke berfireh li ser hejmarên kurdî dest pê kiribû. Ew lêkolîn di vê hejmarê de jî bi hejmarên rêzî didome û dê di hejmara 10 de jî berdewam be.
Nivîsareke me ya dirêj jî li ser cudahiyên dengnasî di navbera lehceyên kurdî de ye.
Vê carê jî em Zarnameyê anku ferhengoka xwe ya zimannasî dîsa berfirehtir belav dikin.
Kerem bikin kovara xwe Kanîzarê bixwînin û jê re binivîsin.
Naveroka hejmara 8
Sernivîsar
Wergerandin di navbera zimanan de, r. 2
Husein Muhammed
Wergerandina makîneyî, r. 4
Celadet Bedirxan
Yekem ferhenga kurdî-kurdî, r. 50
Ergin Öpengin
Bizava wergerê di kurmanciyê de, r. 52
Hasan Aslan
Hînbûna kurdiya dimilî, r. 71
Cihê lêkera alîkar
”ê, dê, wê, yê” di hevokê de, r. 95
Hejmar û hejmarsazî
beşa duyem, r. 99
Zêdebûna dengê R li peyvan
bi hevkarî li gel Koma Zimanê Kurdî, r. 110
L. O. Fossum
Rêzimaneke kurdî ya pratîk, r. 111
Peter Trudgill (w: Hesenê Qazî)
Norwêjî wekû zimanêkî asayî, r. 113
”5000 peyvên kurdî di Quranê de”
bi kurmancî û zazakî, r. 122
Cudahiyên dengnasî
di navbera lehceyên kurdî de, r. 129
Edward Magin
Kurdish poetic features & translation, r. 157
Haidar Mohamad & Ibrahim Morad
Problems of translating from English into Kurdish, r. 158
Zarname
Ferhengoka zimannasî ya kurdî-inglîzî, r. 168
Kurterêbera rastnivîsînê, r. 188
Vekin û bixwînin!
Kovara Kanîzar, hejmar 8
Sernivîsar:
Zimannasî bi berfirehî
Dîsa kerem bikin hejmareke kovara xwe Kanîzarê, xwandevanên delal. Vê carê jî em çend vekolînên dirêj û hin nivîsarên kurttir bi kurmancî, soranî, zazakî û inglîzî belav dikin.
Husein Muhammed vê carê dest avêtiye navên hejmaran û hejmarsaziyê di zimanê kurdî de. Ew di 50 rûpelan de hejmarên bingehîn yên kurdî li gel varyantên wan yên devokî û etîmolojiya wan dide nasîn. Vekolîna wî ya dirêj li ser hejmaran dê di hejmara dûv vê de jî berdewam be. Ew di vê hejmarê de herwiha li ser peyvên malbatî û xizmatiyê û herwiha li ser etîmolojiya wan jî dinivîse.
Di vê hejmarê de em sê vekolînan bi wergerên wan diweşînin. Vê carê jî Hesen Qazî beşek ji kitêba Peter Trudgill ya li ser zimannasiya civakî wergerandiye soranî û em wê bi alfabeya kurdî-latînî belav dikin. Newzad Hirorî nivîsara zimannasê navdar D. N. MacKenzie bi navê ”Koka zimanê kurdî” li kurmancî wergerandiye. Mahir Dogan nivîsareke Husein Muhammed ya bi navê ”Peyvên me ji kû tên?” wek ”Çekuyê ma kotî ra yenê?” wergerandiye zazakî.
Di vê hejmarê de jî em du nivîsarên zimannasî yên bi inglîzî belav dikin. Yek jê vekolîneke Sinan Zeyneloğlu, İbrahim Sirkeci û Yaprak Civelek ya li ser zimanguhêziyê anku destberdana ji zimanekî û qisekirina êdî bi zimanekî din di nav kurdên Bakurê Kurdistanê û Tirkiyê de ye. Nivîsara din ji Muhemedreza Behadur e ku vekolîneke li ser hevoksaziya kevirnivîsa navdar ya Darayê Mezin yê hexamenişî ye û li Bêhistûna Kirmaşanê ye.
Wek carên din jî, ev hejmar jî cih dide nasandin û nirxandina du kitêbên li ser zimanê kurdî, yeke nû û yeke kevn. Berhema nû ferhenga soranî-kurmancî-tirkî ya Abdullah Ekici ye. Kitêba kevn jî yekem rêziman û ferhengoka zimanê kurdî ya bi zimanekî ewropî ye ku sala 1787 ji aliyê Maurizio Garzoni ve bi îtalî hatiye nivîsîn. Kanîzar ne tenê wê dide nasîn lê herwiha tevahiya wê kitêbê pêşkêşî xwandevanên xwe dike.
Kanîzar vê carê du xebatên zibareyî anku bi hevkarî pêşkêş dike. Yek ji wan li ser peyvên ”karîn, şiyan, şe kirin, tiwanîn” û varyantên wan yên devokî ne ku di berhevkirin û berhevdana wan de me ji şarezatiya sê camêran sûd wergirtiye: Ali Bayraklı (kurmanciya Konyayê), Hasan Aslan (zazakî) û Muhemmed Teqevî (kurmanciya Xorasanê). Xebata din jî ferhengoka zimanê zarokan e ku me bi alîkariya koma Zimanê Kurdî ya li ser Facebookê amade kiriye.
Di vê hejmarê de em herwiha ferhengokeke matematîkê ji Zagros Haco diweşînin. Wek di hejmarên din de, vê carê jî em dîsa ferhengoka xwe ya zimannasiyê anku Zarnameyê berfirehtirkirî belav dikin.
Kerem bikin bixwînin û ji bîr nekin bo Kanîzara xwe binivîsin!
_________________________
Ferhengeke soranî-kurmancî-tirkî, r. 56
Peter Trudgill (wergêr: Hesen Qazî)
Ziman û cinsî komelayetî, r. 59
Ferhengoka peyvên zarokan, r. 77
Karîn, şiyan û tiwanî
û hevrehên wan di zarên kurdî de, r. 80
N. Mackenzie (wergêr: Newzad Hirorî)
Rêzimana kurdî ji sala 1787, r. 107
H. Muhammd (açarnayox: Mahir Dogan)
Çekuyê ma kotî ra yenê?, r. 110
Zeyneloğlu, I. Sirkeci, Y. Civelek
Language shift among Kurds in Turkey, p. 162
Sentential logic in Behistun Inscription, p. 187
Ferhengoka peyvên zimannasî, r. 193
Kanîzar, hejmar 7
Sernivîsar
Bi hemû rengên zimanê me
Kanîzar kovara zimanê kurdî ye. Gava ku em dibêjin ”zimanê kurdî”, mebesta me hemû rengên kurdî ne: kurmancî, soranî, zazakî, hewramî…
Wek hejmarên berê, ev hejmar jî bi vekolînên bi çend zarên kurdî dagirtî ye. Vê carê nivîsar bi kurmancî, soranî û zazakî hene. Ev sinordariya bi sê lehceyan jî ne merema me ye lê vê carê tenê bi van zaravayan berhem bo weşanê gihiştine me.
Di vê hejmarê de Husein Muhammed vekolîna xwe ya li ser cînavan bi 55 rûpelên din jî bi kurmancî didomîne. Ew di nivîsara xwe ya din ya vê hejmarê de bi berfirehî li ser paşgirên kesî yên lêkeran û dîroka wan dinivîse.
Ev hejmar du nivîsarên bi soranî pêşkêş dike. Hesen Qazî vê carê jî nivîsareke profesor Peter Trudgill li soranî wergerandiye û li ser têkiliyên navbera zimanî û çînên cuda-cuda yên civakî de ye. Kanîzar nivîsarê bi alfabeya kurdî-latînî belav dike. Nivîsara din ya bi soranî ji Ednan Ehmed e û derbarê temamker û berkara neyekser e. Em wê bi alfabeya kurdî-erebî diweşînin.
Vekolîna berfireh ya vê carê ya bi zazakî teza masterê ya Özlem Kılıç ya li ser neyînîtî (negatîvî) di zazakî de ye ku em bi temamî wek pêvek bi vê hejmarê ve belav dikin.
Mesûd Serfiraz vekolînek li ser yek ji kovarên pêşîn ên kurdî, Hetawî Kurd kiriye û naveroka wê bi berfirehî dide nasîn. Dr. Amr Taher Ahmed di hevpeyivîneke xwe de li gel Mem Wêranî li ser wê qenaetê ku divê mirov li şûna zimanê kurdî behsa zimanên kurdî bike.
Wek di hejmarên berê de jî, vê carê jî em du kitêbên li ser zimanê kurdî didin nasîn. Kitêba nû ferhenga hiqûqî ya Hüseyin Özdemir e. Kitêba kevn jî rêzimanname û ferhengoka Kurmanciya Behdînan ya R. F. Jardine e.
Di vê hejmarê de jî em cih didin ku vekolînên bi inglîzî yên li ser zimanê kurdî. Songül Gündoğdu
li ser lêkerên pêkhatî yên navdêr-lêker dinivîse. Nivîsara din jî ji Joyce Blau ye û derbarê dîroka vekolînên li ser zimanê kurdî ye.
Li dawiya vê hejmarê Zarname anku ferhengoka zimannasî dîsa hinekî berfirehkirîtir tê belavkirin. Herwiha kurterêbera rastnivîsînê jî di vê hejmarê de jî cihê xwe digire.
Kerem bikin Kanîzara xwe bixwînin û bo binivîsin!
Sernivîsar
Bi hemû rengên zimanê me, r. 2
Husein Muhammed
Cînavên kurdî (beşa 2) r. 3 – 58
Nasandin
”Ferhenga Hiqûqî” ya Hüseyin Özdemir, r. 59 – 61
Peter Trudgill (w: Hesen Qazî)
Ziman û çînî komelayetî 62 – 77
Nirxandinek li ser rewşa zimanê kurdî
”Kurdistan dibe erebîziman”, r. 78 – 80
Rêzimaneke kurdî ya 90-salî
”Kurmanciya Behdînan” ya R. F. Jardine, r. 81 – 83
Özlem Kılıç
Zazakî de negatîfîye, r. 84 (hemû teza masterê wek pêvek)
Mesûd Serfiraz
Kovara Hetawî Kurd, r. 85 – 98
Peyvnasî
Pere/pare yan dirav, meydan an qad, zengîn an dewlemend…?, r. 99 – 100
Hevpeyivîn
Li gel Dr. Amr Tahir Ehmed li ser ”zimanên kurdan”, r. 101 – 115
Rêziman
Paşgirên kesî yên lêkeran û dîroka wan, r. 116 – 134
Ednan Ehmed
Tewawkerî yarîde yaxud berkarî narastewxo? r. 135 – 142
Songül Gündoğdu
Noun-Verb Complex Predicates In Kurmanji Kurdish, p. 143 – 172
Joyce Blau
History of Kurdish Stuedies, p. 173 – 183
Zarname
Ferhengoka zimannasiyê kurdî-inglîzî r. 184 – 203
Kanîzar çawa dinivîse?
Kurterêbera rastnivîsînê, r. 204
Kovara Kanîzar, hejmar 6
Vekin û bixwînin!
Sernivîsar
Vekolînên zimannasî bi hemû zarên me
Kovara zimanê kurdî Kanîzar di belavkirina vekolînên zimannasî yên kurdî de bi pirzarî anku pirlehceyî berdewam e. Di vê hejmarê de em komeke vekolînên zimannasî bi kurmancî, soranî û zazakî pêşkêş dikin. Herwiha em cih didin du nivîsarên bi inglîzî yên li ser zimanê kurdî.
Husein Muhammed vê carê bi berfirehî peydabûn û awayên bikaranîna cînavan di kurdî de vedikole. Lêkolîna wî ya dirêj dê di hejmara 7 de jî bidome.
Ehmed Kirkan dîroka ferhengsaziya kurdî – bi taybetî ya zazakî – pêşkêşî xwandevanên me dike. Berhemeke din ya derbarê weşanên bi zazakî nivîsareke Roşan Lezgîn e ku em li vê derê wergera wê ya kurmancî belav dikin.
Di vê hejmarê de jî em weşandina kitêba profesor Peter Trudgill ya li ser zimannasiya civakî (sosyolîngwîstîk) bi soranîkirina Hesen Qazî didomînin. Mijara vê carê têkiliyên navbera zimanî û komên etnîkî ye.
Fêrgîn Melik Aykoç vê carê bi berfirehî û bi nimûneyên mişe li ser tewangê anku tewandin û çemandinê di kurdî de dinivîse.
Nivîsarên me yên inglîzî yek ji Emîr Hesenpûrî ye û derbarê dîroka nûjenkirin û paqijkirina peyvan di zimanê kurdî de ye. Nivîsara din ya bi inglîzî ji Théotime Chabre ye û li ser ”zimanên neteweyekî bêdewlet” anku derbarê rewşa zar û zimanên kurdî ye.
Wek berî niha jî, di vê hejmarê de jî em du berhemên li ser zimanê kurdî (yeke nû û yeke kevn) dinasînin û dinirxînin. Ya kevn kurterêzimana kurdî ya Samuel A. Rhea ji sala 1869 e. Ya nû jî ”Ferhenga Termên Matematîkê” ya Dilawer Zeraq û Mem Wenda ye.
Zarname anku ferhengoka Kanîzarê ya peyvên zimannasî ya kurdî-inglîzî vê carê jî hatiye berfirehkirin û li dawiya kovarê tê weşandin. Li dawiyê herwiha kurterêbera me ya rastnivîsînê jî hatiye belavkirin.
Bi hêviya ku bi dilê we be!
Naveroka hejmara 6
Sernivîsar
Vekolînên zimannasî bi hemû zarên me
Husein Muhammed
Cînav – peydabûn û bikaranîna wan
Ferhenga Termên Matematîkê
ya Dilawer Zeraq û Mem Wenda
Ehmed Kirkan
Ferhengnasiye û Ferhengnasiya M. Malmisanijî
Nasandin
Kurterêziman û ferhengoka kurdî ya Samuel A. Rhea
Peter Trudgill
Ziman û grûpî êtnîkî (wergêran: Hesen Qazî)
Roşan Lezgîn
Di çapemeniya kurdî de tecrûbeya Newepelê
(ji zazakî: Husein Muhammed)
Emîr Hesenpûr
Lexical modernization and purification
Théotime Chabre
Languages of a stateless nation
Zimannas 