Wheeler M. Thackston
Sorani Kurdish: A Reference Grammar with Selected Readings and Vocabulary (pdf)
Kurdiya Soranî: Rêziman, kurtenivîsên bijartî û ferhengok (pdf, bi şirovekirina inglîzî).
Ji heman nivîskarî herwiha:
Kurmanji Kurdish: A Reference Grammar with Selected Readings and Vocabulary (pdf)
Kurdiya kurmancî: Rêziman, kurtenivîsên bijartî û ferhengok (pdf, bi şirovekirina inglîzî).
Wheeler M. Thackston
Kurmanji Kurdish: A Reference Grammar with Selected Readings and Vocabulary (pdf)
Kurdiya kurmancî: Rêziman, kurtenivîsên bijartî û ferhengok (pdf, bi şirovekirina inglîzî).
Malpera Zimannas Ferhenga Zaravên Teknîkî dixe xizmeta xwandevanên kurdî.
Ferhenga Zaravên Teknîkî ferhengokeke 3-zimanî ye: kurdî-tirk-inglîzî.
Ferhengok ji aliyê Yekîtiya Endazyar û Mîmarên Tirkiyê (TMMOB) ve hatiye amadekirin û weşandin.
Ferhengok 1-berî ye: Peyvên kurdî li gor alfabeyê hatine rêzkirin û tirkî û inglîziya wan hatiye dayîn. Lê gava ku mirov ferhengokê li ser kompûterê (bo nimûne wek pdf) bi kar bîne, dikare li peyvên tirkî yan inglîzî jî bigere û wisa kurdiya wan bibîne.
Ferheng ji du beşan pêk hatiye. Di beşa yekem de ew serpeyvên kurdî hene ku ji bilî tirkî û inglîziya wan, herwiha şiroveya wan jî bi kurdî hatiye dan û carinan nimûne jî.
Di beşa duyem de jî ew peyvên kurdî hatine rêzkirin ku tirkî û inglîziya wan hatiye pêşkêşkirin lê peyv bi kurdî nehatine şirovekirin.
Armanca ferhengokê pêşkêşkirina peyvên teknîkê ye. Lê li aliyekî din, gelek peyvên wisa jî hatine têkirin ku zehmet e mirov bizane ka çi têkiliya wan bi teknîkê ve heye. Bo nimûne, ferhengok navê gelek fêkî û sebzeyan dide: bahîv/behîv, qesp/xurme, xiyar, xox…
Li aliyekî din, gelek peyvên teknîkê tê de nayên dîtin.
Di pêşgotinê de tê idiakirin ku sê salan xebat li ser ferhengê hatiye kirin. Herwiha tê gotin ku hejmareke mezin ya şarezayên gelek warên teknîkî û herwiha zimannasiyê ji hemû beşên Kurdistanê û ji seranserî dinyayê beşdarî amadekirina ferhengê bûne.
Kêm maye ku bibêje kurdên Mars û Ûranûsê jî beşdar bûne!
Lê di rastiyê de ferheng tijî kêmasiyên berçav û beloq e.
Wateya gelek peyvan ji manaya rast tengtir an firehtir hatiye dan.
Bo nimûne, beramberî peyva xwedî bi tirkî peyva malik (ji erebî malik) û bi inglîzî peyva tenant hatine dan. Lê baş tê zanîn ku malik û tenant ne her cûre xwedî (xudan) ye lê “xwedîmilk, xudanmilk, malik” in. Beramberî peyva giştî xwedî bi tirkî “sahip” (ji erebî ṣaḥib) û bi inglîzî owner hene lê ev peyv di ferhengê de nehatine dan.
Di ferhengê de wateya peyva avrêjk bi tirkî wek pisuvar û bi inglîzî urinal hatiye diyarkirin. Wek ku tê zanîn, pisuvar ya tirkî (ji fransî pissoir) û urinal ya inglîzî bi wateya cihê mîstina/mîzkirina mêran ya li ser piyan in.
Herçi avrêjk e, ew her borî yan kun/qul e ku ava pîs yan ava baranê tê re diçe.
Gelek nimûneyên wiha yên tengkirin an firehkirina wateya peyvan di ferhengê de hene.
Ji aliyê rastnivîsînê ve, ferheng bêserûber û perîşan e. Bo nimûne li şiroveya peyva xwedî binêrin:
Xwedî / Malik / Tenant
xwedi. xwediyê maf. Mulk, malê ku xwediyê wê
heyi. Malik xwediyê wi maliye.
Wek ku tê dîtin, hem serpeyva kurdî û hem jî wateyên wê yên tirkî û inglîzî bi herfa mezin li destpêka peyvê hatine dan. Xwandevan nikare jê bizane ka di kîjan peyvê de herfa yekem divê bi rastî di nivîsan de mezin were nivîsîn û di kîjan peyvan de divê bi herfa biçûk were destpêkirin.
Wek ku tê dîtin, gelek caran li cihê herfa Î tîpa I hatiye nivîsîn. Dîsa wek ku ji nimûneyê diyar dibe, heta peyvên herî bingehîn yên wek heye jî carinan şaş hatine nivîsîn.
Berovajî pratîka giştî, kopula (lêkera bûn ya statîv/sabit di dema niha de) bi peyva berî wê ve hatiye girêdan, di nimûneya li jor de xwediyê wî maliye li şûna xwediyê wî malî ye.
Dîsa jî ev hewldaneke hêja ye. Bi hêviya ku çapeke nûkirî kêmasiyên heyî rake û gelek peyvên jê kêm lê zêde bike.
Husein Muhammed
Volume 1
Michael Chyet has worked for decades on this seminal dictionary that thoroughly records both living and near history of the vocabulary of Kurmanji, a major dialect of the Kurdish language.
The decades-long research and collection of the Kurmanji vocabulary by the author not only provide an extensive list of words with their English equivalents. Rather, the work goes well beyond what is usually expected of a bilingual dictionary. Ferhenga Birûskî provides the main entries in both Latin and Arabic based Kurdish alphabets, followed by information concerning, for instance, part of speech, inflection, alternative forms, synonyms, related words, etymology etc.
For every entry, Chyet provides information on where the entry is taking from. The compiler has made extensive use not only of dozens of existing dictionaries but, maybe to even a greater degree, from recorded oral texts, written literature as well many native informants that the author has interviewed over the past four decades.
The current, second edition of the dictionary has been remarkably improved not only because of numerous new entries, but especially due to providing further essential information and documentation on the already existing entries.
Volume 2
The dictionary pioneers in the representation of Kurdish phonetics by providing necessary information on aspirated/unaspirated and emphatic consonants of each word where present, a figure lacking in almost all other currently available dictionaries, especially those written in the Latin-based Kurdish alphabet.
However, since Kurmanji has a relatively well standardized Latin- and Arabic-based orthographies used in thousands of books, newspapers, news portals, social media groups etc., where no aspiration and emphatic consonants are marked, it would have been useful to provide the entries as they are written in ordinary texts followed by pronunciation notes where necessary.
For instance, words for “airplane, four, seven” are written as “balafir, çar, heft” in ordinary texts. In the present dictionary, however, these forms are not given as main entries. Rather, the words are presented as “balafiř, ç’ar, ḧeft” to indicate that the R in the end of the first word is trilled, the Ç in the second word is aspirated and the H in the third word is the voiceless pharyngeal fricative rather than the voiceless glottal fricative.
The author has made a peculiar choice by splitting entries beginning with H according to pronunciation: first listing those pronounced as the voiceless glottal fricative by presenting them with H, then the voiceless pharyngeal fricative presenting them with Ḧ. However, no such distinctions are made in the standard Latin-based Kurdish orthography and the choice made for this dictionary looks as strange as if English entries beginning with, say, TH were listed in two different sections based on whether they are pronounced as the voiced dental fricative /ð/ like “the, there, this” or as the voiceless dental fricative /θ/ as in “three, thing, through”.
In the future editions, entries will hopefully be given as they are encountered in the ordinary written language, then followed by pronunciation, ideally presented in the International Phonetic Alphabet. Another figure lacking in the current dictionary, as well as all other existing Kurdish dictionaries, is the indication of the word stress. At least some guiding notes on the word stress in Kurmanji would have been useful for the non-Kurmanji speakers of the dictionary.
Regardless of the aforementioned shortcomings, Ferhenga Birûskî dictionary is the most important reference Kurdish-English dictionary and it will remain so for decades to come.
– Husein Muhammed, Senior Specialist, The Institute for the Languages of Finland (www.kotus.fi)
Volume 3
Available for purchase at: https://www.tplondon.com/
Şarezor: ferhengeke mezin ya kurdî-inglîzî
Ferhenga Şarezor ya kurdî-inglîzî (The Sharezoor Kurdish-English dictionary) mezintirîn ferhenga soranî-inglîzî ye ku heta niha hatiye amadekirin. Ferheng yekalî ye anku ew peyvên kurdî (soranî) rêz dike û maneya wan bi inglîzî dide lê ew ne ferhengeke inglîzî-kurdî ye anku peyvên inglîzî rêz nake û wan li kurdî wernagerîne.
Şarezor ferhengeke teqrîben bi 600 rûpelên A4 e. Ferheng ji aliyê Şefîq Qezaz ve hatiye nivîsîn ku demekê di hikûmeta Başûrê Kurdistanê de wezîr jî bû.
Di ferhengê de peyvên kurdî li gor alfabeya kurdî-erebî hatine rêzkirin lê li ber serpeyvan herwiha awayê xwandina wan bi alfabeya kurdî-latînî jî hatiye diyarkirin (ji bilî herfa Ş ku wek s hatiye diyarkirin – herwiha L-ya qelew jî wek l hatiye nivîsîn.) Lê peyvên ji peyva serekî çêkirî û herwiha hevokên nimûne tenê bi alfabeya kurdî-erebî hatine nivîsîn.
Li aliyekî din, rêzkirina herfan li pey hev li gor alfabeya kurdî-erebî hinekî berovajî hatiye pêkanîn: Herfa ”elîf” ji aliyê çepê yê kitêbê ve dest pê dike wek alfabeya latînî.
Şarezor bi zelalî baştirîn ferhenga soranî-inglîzî ye ku ti caran hatiye danîn. Ew ne tenê peyvan rêz dike û werdigerîne lê herwiha hevwateyên wan yan peyvên têkilî wan jî gelek caran pêşkêş dike.
Di ferhengê de bi piranî tenê peyvên soranî hatine rêzkirin lê danerê ferhengê cih daye hinek peyvên kurmancî jî yên ku di soranî de peyda nabin û ew bi stêrkekê (*) nîşan kirine.
Kovara Kanîzar û malpera Zimannas bi serbilindî tevahiya vê berhemê dixin ber destê xwandevanên zimanê kurdî:
Zimannas 