Wheeler M. Thackston
Sorani Kurdish: A Reference Grammar with Selected Readings and Vocabulary (pdf)
Kurdiya Soranî: Rêziman, kurtenivîsên bijartî û ferhengok (pdf, bi şirovekirina inglîzî).
Ji heman nivîskarî herwiha:
Kurmanji Kurdish: A Reference Grammar with Selected Readings and Vocabulary (pdf)
Kurdiya kurmancî: Rêziman, kurtenivîsên bijartî û ferhengok (pdf, bi şirovekirina inglîzî).
Wheeler M. Thackston
Kurmanji Kurdish: A Reference Grammar with Selected Readings and Vocabulary (pdf)
Kurdiya kurmancî: Rêziman, kurtenivîsên bijartî û ferhengok (pdf, bi şirovekirina inglîzî).
Qasimê Xelîlî
Devoka Torê (derdora Kerboran, Hezex, Midyad, Kercews, Nisêbîn, heta em dikarin bibêjin derdora Qamişlo jî…)
CIHNAV
Cihnavên devoka Torê:
Yên kesane (xwerû):
– ez, ti (nerm), ew, em, win, ew
Yên kesane (tewandî):
– mi, te (nerm), wî/wê, me, we, wa
Cihnavê vegerok:
– xwe
Cihnavên şanîdanê:
Xwerû:
– ev, ew
Tewandî:
– vî, vê, va/ana (nêzîk);
– wî wê wa/wana (dûr)
DAÇEK
Pêşdaçekên kurmancî “bi, di, ji, li” di devoka Torê de heke piştî dengdêrekê werin bêyî “i” ne.
Husein Muhammed
(Berî 20 salan ez xort bûm, wek xortan jî xwîngerm û xeyalperist bûm. Şevekê min kir û nekir, xew nehat çavên min ji ber ku di xema wê yekê de bûm ku kurd ne xwedî zimanekî hevbeş in.
Heman şevê, berê şefeqê rabûm û min ev rêbaz li ser bingehê kurmancî û soranî danîn.
Ne hingê û ne jî niha li ser wê baweriyê me ku divê kurd dev ji zaravayên xwe berdin. Lê hingê xurt li ser wê baweriyê bûm ku rojekê zimanekî hevpar li ser bingehê zaravayên mezin yên kurdî bêt avakirin.
Van rojan çend kesan nêrînên min derbarê avakirina zimanekî hevbeş yê kurdî pirsiye.
Çêkirina zimanan ne tiştekî dijwar e. Lê danqebûlkirina wan di dem û derfetên niha de ne mimkin e. Loma hêvî dikim ku em enerjiya xwe bidin kurdiya heyî, ne ti kurdiyên nû li yên heyî zêde bikin.
Lê bi armanca hêsankirina jihevfehmkirinê, li gel qisekerên devok û zaravayên din, mirov dikare hinek tiştan biceribîne. Lê tenê bo hêsankirina fehmkirina ji axiftina hev, ne wek zimanekî “standard”.
Kerem bikin ceribandina min ya berî nêzîkî 20 salan bibînin. Ew ne tenê qeyd û bendên “sormancî” datîne, herwiha wan bi “sormancî” şirove jî dike.)
Kurmancî:
Ev pêşniyar bo zimanek hevbeş yê kurdî (ZHK) bi têkilkirina kurmancî (K) û soranî (S) anku sormancî hatiye nivîsîn.
Soranî:
Em pêşniyare bo zimanêkî hawbeş î kurdî (ZHK) be têkellkirdinî kurmancî (K) u soranî (S) wate sormancî nûsrawe.
Le em gutar hewl dedim ke çend pêşniyarek bo zimanek hewbeş î kurdî (ZHK) le ser bingey yeksengîy kurmancî u soranî pêşkeş bikim.
Armancî min ne ew e ke zimanek hewbeş î yekgirtî bo hemû kurdan danim u bêjim ke hemû kurd dewê em ziman be kar bihêne u dest je zaraway xo berde. Em pêşniyar zêdetir bo pêwendiyanî nêw soranîaxiwan u kurmancîaxiwan e. Belku em pêşniyar bo zimannasan şî sûde hebe lê zortir hewl dedim ke pêşniyarî min arîkar be bo kesanî dexwazin fêrî têgeyiştinî zarawayanî kurdî bibin û be şêweyek wa biaxiwin ke kesanî zarawayanî dî şî je ewan fam bikin.
Le pêşniyarî min du rêbazî sereke hen: 1) yeksengîy (wekhewî) kurmancî u soranî, u 2) asankirinî zimanî kurdî.
Le bijêrînî peyw û şêwe bo zimanî hewbeş, tiştî giring ne ew e ke aya peyw yan şêwe be kurmancî yan be soranî ye. Giring ew e ke aya ew peyw yan şêwe hewbeş, asan û xoş e yan na.
Min hewl dedim ke ZHK be her şêwe asan be. Bo ew, le ZHK zayendî nêr u mê (ke le kurmancî heye) niye. Herçend e ke le kurmancî u soranî ergatîvîte heye, le ZHK nabe. Le herdu zarawa du şêwe cînaw (pronoun) hen lê le ZHK tena yek şêwe debe. Herwa le ZHK nawan (nouns, substantive) wenaçemin (natewin) wextî subje yan obje bin yan le gel prepozîsyonan be kar bihên.
Mirov deşê (dekarin / detiwane) ZHK be herdu alfabey latînî u erebî binûse.
Herfanî ZHK le alfabey latînî eman in: Aa Bb Cc Çç Dd Ee Êê Ff Gg Hh Ii Îî Jj Kk Ll
Mm Nn Oo Pp Rr Ss Şş Tt Uu Ûû Ww Xx Yy Zz
Herfî “V”î kurmancî le ZHK hercar debe W.
Ç, K, P u T herdem req in. Wek kurmancî nerm nabin.
Le ZHK “L”î qelewî soranî niye, herdem ziraw e.
Le ZHK tena yek corey cînawan heye.
Kurmancî…….. Soranî…… ZHK
ew / wan ………. ewan / -yan… ewan
Nimûne
Kurmancî …………. Soranî……………… ZHK
Le ZHK pêwîstî be cînaw niye: (min) dekem, (min) kirim, (tu) dekî, (tu) kirî.
Le ZHK cînaw ne wek subje (kirde), ne wek obje (bireser) u ne şî le gel prepozîsyon yan postpozîsyon nagorrin:
5.1. Zayend
Nêrî u mêyî le ZHK niye. Nimûne:
Kurmancî………… Soranî…………….. ZHK
5.2. Yekjimarî u komî
Le ZHK nîşanî nediyarbûn bo nawanî yekjimarî “-ek” yan “-yek” e:
Eger naw diyar be, pêwîstî be hîç nîşan niye:
Eger le paş nawî yekjimarî diyarkerek hebe, naw herfî “-î” yan “-y” werdegire:
Nawî komî (plural, cemi’) eger diyar yan nediyar be, nîşanî “-an” yan “-yan” heye:
Eger le paş nawî komî diyarkerek hebe, naw herfî “-î” le “-an” yan “-yan” zêde debe:
Eger jimare le pêş nawî komî hebe, “-an” ne pêwîst e:
5.3. Naw wek subje u obje
Nawî yekjimar wek subje (kirde) yan obje (bireser) hîç nagorre:
Naw le gel prepozîsyon şî her wek xo demîne:
Eger naw komî be, “-an” be tena lê zêde debe:
Le ZHK tena 4 prepozîsyonî bingeyî (esasî) hen: be, bo, le û je.
Kurmancî…….. Soranî……….ZHK…….. Nimûne
Prepozîyonanî dî le eman durist debin, wek:
7.1. Dem
Le ZHK werban du dem (kat) hen:
Dem………………………….. Nimûne (belênî)……………… Nimûne (neyînî)
Bekaranînî demî berdest
7.2. Pêşgiran u paşgiranî werban
‘Demî berdest : Nimûne (belênî), Nimûne (neyînî)’
‘Demî raborîy sade: Nimûne (belênî), Nimûne (neyînî)
‘Demî raborîy berdewam: Nimûne (belênî) Nimûne (neyînî)
Demî raborîy nîzîk: Nimûne (belênî), Nimûne (neyînî)
‘Demî raborîy dûr: Nimûne (belênî) Nimûne (neyînî)
9.1. Çend pêşgir û paşgiranî mişe:
Eger cudayî le kurmancî u soranî hebe, tercih weha ye:
Kurmancî / Soranî / ZHK: ZHK Nimûne (K: kurmancî; S: soranî)
9.2. Cudayiyanî giştî
Şemsettin Işıklı
(Ev rêzenivîs berê yek bi yek li ser Facebookê hatine belavkirin. Ji ber vegurbûna mijarê, em hemûyan li ser hev kom dikin û bi carekê belav dikin.)
Beşa 1
Pirtûkeke bi navê ‘Rêbera Rastnivîsînê’ derketiye. Komxebata Kurmanciyê ev pirtûk amade kiriye û ji alî Weqfa Mezopotamyayê ve hatiye weşandin.
Bi rastî ev pirtûk çend sal berê derketibû lê aniha dîsa çap bûye. Elbet xebateke hêja ye û divê li ber destê mirov be.
Bi derketina vê pirtûkê re hin nîqaş jî çêdibin û divê çêbin jî. Ez jî, li gor xwe, dê tevlî vê niqaşê bibim û car caran hin notan binivîsim.
Beşa 2
Di serê min de sê pirs çêbûne ku ez dixwazim ji amadekarên Rêbera Rastnivîsînê bikim. Bi awayekî din bêjim sê niqte hene ku ez pir meraq dikim. Bi hêvî me ku dê camêrek îzahatekê li ser van meseleyan bike.
Beşa 3
Di hemû zimanan de û di kurmanciya me de jî qayîdeyên giştî yên rêzimanî hene û ziman li gor wan qayîdeyan tê bikaranîn. Lê li hin cihan û hin caran ew qayîdeyên giştî dibe sedemê tevlîhevî û şaşfehmiyan. Ji ber vê yekê ziman li gor mentiqê xwe bi domana demê re û bi lihevkirineke civakî qayîdeyên awarte peyda dike. Di van qayîdeyên awarte de wateyek, mentiqek, kedek, û dîrokek heye. Gava ku qayîdeyên giştî dixitimim, ziman ji xwe re kulekek vedike û tê re nefes dide û distîne. Tu kes nikare bi serê xwe kulekekê di ziman de veke an bigire. Di hemû zimanan de rêzikên îstîsna hene. Ew rêzikên awarte sînorên ziman fireh dikin, dewlemend dikin. Tu kes nikare bêje; ez zimannas im, ez ê li gor dilê xwe qayîde danim an rakim. Wezifeya zimannasan ew e ku hemû rê û rêzikên zimên bizanin û bidin zanîn.
Di vê beşê de mijara me tewandina navdêrên nêr yên yekhejmar e. Qayîdeya giştî ew e ku navdêrên nêr yên yekhejmar bi parkîta(paşgira) ‘î’yê tê tewandin. Ev rast e lê ev ‘î’ya me xwediyê pir fonksiyonan e. Bi peyvan ve dizeliqe wateyên cida cida dide. Ji navdêran navdêreke din, ji rengdêran navdêr çêdike. Ji ber vê di tewandinê de jî problem çêbûye û ziman bi mentiq û îmkanên xwe xwestiye ji vê tengasiyê xilas bibe.
Celadet Bedîrxan bi zelalî, bi mentiqeke têgihîştî û bi lêkolîneke berfireh vê mijarê şîrove kiriye û bi me daye zanîn. Û bila tu kes jî xwe nebe û neîne, hîn jî bi giştî Caladet Bedîrxan di zirveyê de ye. Hîn jî kes negihîştiye sewiyeya wî û hîn jî em li ser sermiyanê wî xwe xwedî dikin. Ez nabêjim ku hemû gotinên wî ne niqaşbar in. Niqaş lazim e lê divê ku pêşî mirov xwe bigihîne sewiyeya wî.
Di vê mijarê de ew wiha dibêje: 1- Tewang bi ‘î’yê çêdibe. 2- Gava ku di bêjeyê de tîpên ‘a’ an ‘e’ hebe ew diguhere dibe ‘ê’. 3- Meyîldariya terikandina tewangê heye.
Dibêje ev her sê rê jî rast in.
Li ser vê, ka bala xwe bidin Rêbera Rastnivîsînê çi dibêje:
Ez bajarî dibînim. Gelo ez çi dibînim? Ez bajêr dibînim an yeke/î ji bajêr dibînim?
Ez welatî dibînim. Gelo ez welêt dibînim an keseke/î ji welêt dibînim?
Ez gundî dibînim. Gelo ez gund dîbînim an keseke/î ji xelqê gund dibînim?
Ka lê binêrin:
Ez derî vedikim. Ez Şêrko dibînim. Ez xanî/xênî ava dikim. Di van hevokan de çi şaşî an tevlêhevî heye?
Lê Rêbera me dibêje na, van hevokên zelalwate giran bikin û bêjin:
Ez derîyî vedikim. Ez Şêrkoyî dibînim. Ez xanîyî ava dikim. Yanê yekî zimannas çawa dikare vê biparêze?
Ew peyvên ku Rêbera me dibêje ‘a’ an ‘e’ tê de tune, em ne mecbûr in wan peyvan bitewînin.
Ez şîr vedixwim. Ew goşt dixwe. Ez rûn dikirim. Tu tirî difroşî. Çi şaşî an tevlîhevî di van hevokan de heye? Wateyên wan ne zelal in?
Ez ê vê qayîdeya awarte bi kar bînim. Û ez rast nabînim ku em tenê em bi ‘î’yê navdêra nêr bitewînin.
Arif Zêrevan di sala 1997î de bi navê ‘Bingehên rastnivîsandina kurdiyê’ xebateke pir hêja kiriye. Wisa dixwiyê ku Rêber hin qayîdeyan ji wir wergirtiye.
Gelo ew çavkaniyên ku Rêberê jê îstifade kiriye ji bo çi nehatine dîyarkirin?
Beşa 4
Hin tîp hene xwediyê du rengan in. Ev tîp neh heb in.
A- Azad. Ayeke din jî heye: A- Adil
Ç- Çiya. Çeyeke din jî heye: Ç- Çene
E- Evîn. Eyeke din jî heye: E- Emer
H- Hêvî. Heyeke din jî heye: H-Hemîd
Î- Îskan. Îyeke din jî heye: Î- Îsa
K- Kawa. Keyeke din jî heye K- Kanî
P- Pola. Peyeke din jî heye: P- Perî
T- Tîrêj. Teyeke din jî heye: T- Teşî
X- Xunav. Xeyeke din jî heye: X- Xulam
XW- Ev jî dîftonga me ye. Rêbera me vê ji bîr kiriye.
Rêbera me ji van tîpên dureng re rêberî nekiriye. Ji bo çi hewceyî pê nedîtiye?
Celadet Bedîrxan bal kişandiye ser van tîpan, li gor xwe jî çareserî dîtiye û hêştiye hêviya bikaranîneran.
Baran Rizgar jî çareseriyekê dîtiye; li bin tîpa ku rengê diduyan derdixe xizekê kêşandiye.
Lê ev arîşe giring e, divê ku bê çareserkirin. Loma di hînbûn û di hînkirina van tîpan de zehmetî çêdibe. Min, wek mamosteyekî zaravayê kurmanciyê, vê zehmetiyê kêşaye û dikêşim.
2- Lêkereke me heye: Hatin. Ev lêkereke pir muhteşem e, pir kêrhatî ye. Û ji rêzê der e. Yanê lêkereke îstîsna ye. Wek lêkereke alîkar jî tê bikaranîn di hevokên tebatî (pasîf) de.
Demên borî: Ez hatim. Tu hatî. Ew hatibûn. Hûn hatine.
Dema niha: Ez têm. Ew tê. Ew tên. Tu têyî.
Dema bê: Ez ê bêm. Ew ê bê. Em ê bên. Tu yê bêyî.
Ev lêker bi vî awayî hatiye bikaranîn, tê bikaranîn, berbelav bûye û standard bûye.
Kurmanciya me bi domana demê re li gor mentiqê xwe, xwe sivik dike, zêdeyan tavêje û xwe hêsan dike û xwe diguherîne.
Nivîskarê Rêberê çi dixwaze ji vê lêkera me ya şîrîn? Ji bo çi ‘ih’ekê lê zêde kiriye û giran kiriye? Ji bo çi me dike nav wê zehmetiyê? Dibêje: dihê, bihê. Bila bi xwe bi kar bîne. Lê bila li ser me ferz neke. Ez dev ji ‘bê’ û ‘tê’ya xwe bernadim. Erê wila!
Beşa 5
Celadet Bedîrxan, 80-90 sal berî niha ‘Bingehên Gramera Kurmanci’ di kovara xwe ‘Hawar’ê de nivîsîye. Ez ê qala du mijarên giring bikim: 1- Tewang. 2- Veqetandek. Ew rêzikên ku Celadet Bedîrxan tesbît kirine, ji wê rojê ve di zimanê me yê nivîskî de bûye standard û nivîskarên Rêbera Rastnivîsînê jî(yên ku ez dinasim) ev e çil sal e li gor wê standardê tevdigerin.
Lê îro nivîskarê Rêberê heman rêzikan dubare dike lê di çend tiştên biçûk de tercîhekê dike ku ew tercih jî di îzahatên Celadet Bedîrxan de hene.
Rêbera me meseleyê dibe û tîne, dûre veqetandeka ‘-ekî’yê dipejirîne. Lê veqetandeka ‘-eke’yê dike ‘-eka’. Ji bo çi Rêber vê standarda berbelavbûyî diguherîne?
Ji ber ku ziman bi domana demê re xwe li gor mentiqê xwe, xwe sivik dike û diguherîne; hin caran û hin nivîskar ew ‘î’ û ‘e’ya li dû ‘ek’ ê bi kar naînin. Bi rastî jî li vir tunebûna ‘î’ û ‘e’yê nabe sedema pirsgirêkekê. Em bihêlin bila ziman rehet biherike. Her rêzikek istisnayên xwe bixwe diafirîne.
4- Rêber veqetandeka ‘ine’yê jî dike ‘inên’, Yanê ‘hespine wan’ dike ‘hespinên wan’. Rêber li vir jî hem standardê xira dike û hem jî barekî girantir datîne ser pişta zimên.
Di rûpela 123yan de rêber hevokeke wiha dinivîse: ‘Divê bihê dîyarkirin ku di vê mijarê da fikreka din jî heye. Nimûneyên vê fikra ku Celadet Bedirxan jî piştgiriya wê dike, weha ne.’ Di rûpela 137an de jî Rêber navê Celadet Bedirxan dinivîse û dibêje; veqetandeka ‘ine’yê nabe, bila bibe ‘inên’. Min di van hevokan de problem dît. Hevok ne rast e, Celadet Bedirxan ne piştgir e. Û ji bo çi Rêber di lidijderketinên xwe de navê Celadet Bedirxan bi bîr anîye?
5- Heta niha me wek standard paşdaçekên ‘de û re’ bi kar anîye. Helbet ‘da û ra’ jî rast in. Rêber hema bi yek carî dibêje: ‘da û ra’. Ez ê bikaranîna ‘de, re, ve’yê bidomînim.
Bi rastî hinek mijarên din jî hene ku mirov li ser bisekine lê ez ê dawî bidim gotinên xwe. Berî ku ez biqedînim ez ê çend gotinên din jî bêjim. Rêber termînolojiyê jî hinek guherandiye. Mirov di xwendinê de zehmetî dikêşe. Nimûne:
Veqetandek: gire, binavkirî: nasyar, nebinavkirî: nenasyar, dengdar: nedengdêr, û didome.
Bi ya min, divê ku hemû xebatên li ser zimên wek helqeyên zincîrekê bin û hev temam bikin. Divê ku helqeyên zincîrê quwet bidin hev, haya wan ji hev hebin, yek li dû ya din cihê xwe bigire. Mesele meseleya zimanekî neteweyî ye, ne ya ekolekî, grûbekî an ya şexsekî ye.
Dê bidome.
________________________________
NIRXANDINÊN KESÊN DIN LI SER RÊBERA RASTNIVÎSÎNÊ YA WEQFA MEZOPOTAMYAYÊ:
Deham Ebdulfettah:
“Sebaret bi guftûgokirina mijaran di civînên komxebatê da, min berî nuha gotibû ku gelek dengên endaman paşguh dibûn û yê min jî yek ji wan bû. Wê hingê diket gumana min ku lihevkirineke pêşînde li ser erêkirina hin mijarên aloz di navbera hin endaman da heye. Di wê rewşa komxebatê da min biryar wergirt ku ez beşdarîya xwe sivik bikim û paşê ez li her du civînên dawî (ya Mêrdîn a duwem û ya Stanbolê) amade nebûm. Hebûna navê min jî li ser Rêberê ne bi dilê min bû, lê weşanxaneya Wardozê ji min ra ragihand ku navê te pêşniyaza dostê te yê herî nêzî te bû, ne me ji ber xwe ve nivîsîye. Dema ku min ji dostê xwe pirsî, çima … Got: hebûna navê te giring bû …”[1]
Ergin Opengin:
”Şêwaza otorîter û qet’î ya nivîskarî li aliyekî, ev raveya zahiren zanistî çendîn tesbîtên bêbingeh dihewîne. Li jorê xuya bû ka çi mêkanîzmeke sade ya dengnasî li pişt guherîna paşgirên veqetandekê ya di meyla duyem de heye, anku, berevajî “ferman”a (prescription) nivîskarî “elaqeyeke” dengnasî ya yekser di navbera morfema nebinavkirinê -(y)ek’ê û veqetandekê de heye, lewre kîteyên cîran in û dengdêra -ek’ê dibe sebebê guherîna ji -a bo -e’eyê û ji -ê bo -î’yê. Herwiha îfadeya nivîskarî ya derheq tevlihevkirina “tewang” û “veqetandek”ê zêde ecêb e ku mirov li ser bisekine, lê jixwe me dît ka çawa heman forma veqetandekê ya -ê ye ji ber sebebên fonolojîk dibe -î. Wisa diyar e ku nivîskar bi xwe kategoriyên rêzimanî tev li hev dike.” (kovara Derwaze, hj. 1)
Halil Aktug:
”Ku komxebat îdea bike, zimanzanekî wekî Lescot û Celadet hay ji van devokan û “da, va, ra”yê tine bû, bila li qusurê nenêrin, xweyîyê “Rêberê” Birêz Mustefa Aydoğan û yên di komxebatê de cih digrin heta îro di vî warî de gazindek jî nekirine. Gelo bê îzahat guherandina “de, ve, re”yê çiqa zanyarî ye? Milletê kurd yê çawa ewleyîyê li wan bîne?… Dîsa di kitêba Aydoğan qertafa nekifşîyê “eka” hatîye bikaranîn. Aydoğan û Komxebatê bê îzahat “eka” kirine “eke”. Ew kesên ku di sê salan de li fikrên xwe ne bawer bin, gelo karin çi ji kurdan bixwazin?” (kovara Kanîzar, hj. 14)
Qasimê Xelîlî:
”Ev formên li jor [bo nimûne “ez dihêm, tu dihêyî, ew dihên…”] weke formên bingehîn hatine pejirandin (Ev tercîhên birêz Aydogan in.) û formên belavtir [“ez têm, ez tê, ew tên…”] jî weke bîforman (şêwayê duyan/varyant) hatine pênasekirin. Neku awayên bîform ne rast hatine dîtin (Lewra ev form, tercîhên şazdeh camêrên dî yên di komxebatê da cih girtine ye). Li gel vê yekê jî ev form di pirtûkê da nehatine tercîhkirin. Ev yek jî dide xuyakirin bê fikrên rêzdar Aydogan di komxebatê da çi qasî serdest bûne.) û di hemû deqên pirtûkê da jî formên jorîn hatine tercîhkirin.”
Husein Muhammed:
”Pirgirêka mezin ya Rêberê ew e ku ew hewl dide zimanekî ji zimanê piraniya kurdînivîsan ”rasttir” çêke. Di zimannasiyê de navê vê diyarde û fenomenê ”hîperkorektî” anku zêde-rastî yan ”rastiya ji rastiyê zêdetir” e ku ji guhnedana kûr ya zimanî tê. Derdê Rêberê ew e ku amadekarên wê bi zimanê nivîskî yê piraniyê qanih û razî nebûne lê wan hewl daye ku zimanê heyî li gor tercîh û daxwazên amadekerên Rêberê saz bikin. Di vî warî de mixabin hem amadekarên wê rê li ber xwe winda kiriye û hem jî talûke heye ku rê li ber xwandevanên xwe jî şaş bikin. Kêmasiyên heyî yekcar zêde û zor in.” (malpera Zimannas)
_________________
TÊBÎNÎ
[1] http://portal.netewe.com/daxuyaniyek-di-derbare-rebera-rastnivisine-da/?fbclid=IwAR0LpAfo4Caojg9M8bw1nGH82myLR1HNyCt6JId3DXpZuPHkgkKZUKb8sLQ
[2] https://twitter.com/dilawerzeraq/status/1223147934885216256
Qasimê Xelîlî
Pêşî divê veqetandek çi ne em pê bizanibin.
Veqetandek ji paşgirên ravekan saz dikin ra tê gotin. Li gorî zayend (cinsiyet) û mêjerê (yekhejmarî û pirhejmarî) têne guherîn. Ev paşgir weha ne:
yekhejmar:
mê: -a
nêr: -ê
pirhejmar:
nêr û mê: -ên
mînak:
sêva min
nanê min
sêvên min
nanên min
Piştî vê danasîna veqetandekan divê em nenaskirina navdêran fehm bikin heta em mijara veqetandekên nenaskirî fehm bikin.
Di kurdî da navdêrek di yekhijmariyê da bi paşgira -(y)ek’ê û di pirhejmariyê da bi paşgira -in’ê nenasyar dibe.
weke:
nanek
sêvek
nanin
sêvin
Dema veqetandek, nenaskirî bibe qertaf weha lê tên:
yekhejmar:
Nêr: – ekî
Mê: -eke
pirhijmar:
nêr û mê:
-ine
mînak:
nanekî min
sêveke min
nanine min
sêvine min
Û hêjayî gotinê ye ev bi karanînên li jor tercîhên nemir Celadet in (Kesên egerên Celadet ên di vê mijarê da meraq bikin dikarin li pirtûka wî ya gramerê binêrin.). Her weha pirtûkên piştî Hawarê heta weke îro hatine nivîsandin jî ji sedî not û nehên wan jî bi vî awayî ne û bilêvkirinên di nav gel de jî bêhtir bi vî rengî ne. Lê li gorî felsefeya birêz Mustafa Aydogan divê di rêzimanê da rewşên awarte kêm bin, divê sergejî çênebin welew li dijî bikaranînên belav û axaftina rojane jî bin. Li gorî rêzdarî ev paşgir divê weha bin:
yekhejmar:
nêr: -ekÊ (Hevalên di komxebatê da bi rêzdarî -ekÎ jî dane qebûlkirin lê dîsa dev ji ya xwe jî bernedaye û ew jî di Rêberê da hiştiye.)
mê: -ekA
pirhejmar:
-inÊN
mînak:
sêveka min
nanekê min
sêvinên min
naninên min
Sedemê tercîhên Aydogan li vir ev in:
Piştî qertafên nenaskirinê (-ek û -in) qertafên veqetandekê tên (-a, -ê, -ên). Her çi qasî di domîna demê ra hatibine guhertin jî dîsa jî li dijî bikaranîn û bilêvkirinên gel divê em dirûvên wan yên eslî biparêzin. Û birêz Aydogan, ev fikrên xwe bi komxebatê jî dane qebûlkirin.
Vêca bi min jî ev mentiqekî çewt û zexel e. Ti zimannasên dinyayê rewşên awarte yên zimanê xwe piştguh nakin.
Di kurdî da qertafa dema bê, li gorî devokan ji hev cuda tê bikaranîn. Di devokan da ev duirûv têne dîtin:
Dê, Yê, Wê, Ewê, Kê, Gê, Ê
Ev qertaf ji bikerê (fail/subject) cuda têne nivîsandin, û bêhtir jî piştî bikerê têne bikaranîn.
Bi cihnavên kesane ve bêhtir ev bikaranîn berbelav in:
Ez ê bixwim.
Tu yê bixwî. (Tê bixwî.)
Ew ê bixwe.
Em ê bixwin.
Hûn ê bixwin.
Ew ê bixwin.
Wekî dî bi navdêrekê ve jî bin, ger ew navdêr bi dengdêrekê biqede, bêhtir ev awa têne bikaranîn:
Qasimê Xelîlî wê bixwe.
Qasimê Xelîlî yê bixwe.
Qasimê Xelîlî dê bixwe.
Heke navdêr bi dengdarekê biqedin, bêhtir ev awa tê bikaranîn:
Qasim ê bixwe.
Lê her weke beriya niha jî me diyar kirî, ji mijarên weha yên bikaranînên cuda di xwe da dihewînin ra felsefeya Rêberê ev e: Yekşêwe. (Her weke, “Tek dil, tek bayrak, tek millet…”). Rêber, van bikaranînên cuda û sivik tevan dide aliyekî û dibêje: Divê bes DÊ were bikaranîn. De ka dê û bavê çendan ji me weha diştexilin?
Ez dê bixwim.
Tu dê bixwî.
Ew dê bixwe.
Em dê bixwin.
Hûn dê bixwin.
Ew dê bixwin.
Qasim dê bixwe.
Ez nabêjim ev bikaranîn çewt in. Lê ez vê dibêjim: Ên dîtir bêhtir berbelav û sivik in û her weha di nivîsandineke standard de jî nabin kêmasî. Bikaranîna wan ji DÊ’yê sed carî siviktir û xweştir e.
Em nikarin hemû dewlemendiyên zimanê xwe bikine qurbanên standardekê. Ger standard wê ev be ango wê qelskirin, şeridandin û kesaxkirina zimên be bila qet nebe çêtir e bi ya min.
Tewang an jî çemandin (çekim eki almış kelimeler) li ser lêkeran jî çêdibe û li ser navdêr û cihnavan jî çêdibe. Bi qertafên kêşanê çêdibe. Ango qertafên nebêjesaz. Lê bi gelemperî ji qertafên nebêjesaz ên lêkeran ra “qertafên kêşanê” û ji yên nebêjesaz ên navdêran ra “qertafên tewangê û yên veqetandekê” tê gotin.
Ji ber mijara me ne qertafên kêşana lêkeran e ne hewce ye em hûr û kûr li ser rawestin, em bes vê bibêjin bes e: Qertafên kêşanê yên lêkeran qertafên demî û yên kesane ne.
Ji qertafên navdêran ên veqetandekê jî ne mijara me ne lê bes em ê navên wan bidin:
-a, -ê, -ên, -eke, -ekî, -ine
Mijara me tewang e. Qertafên tewangê di kurdî da hem mêjer (yekhejmar û pihejmar) û hem jî zayenda navdêran di hin rewşan da diyar dikin. Qertafên tewangê ev in:
Di naskirinê da yekhejmar:
mê: -ê
nêr: -î
Di naskirinê da pirhejmar:
-an
mînak:
Ka nanî bide min.
Ka sêvê bide min.
Ka nanan û sêvan bide min.
Di nenaskirinê da yekhejmar:
mê: -ekê
nêr: -ekî
Di nenaskirinê da pirhejmar:
-inan
mînak:
Ka nanekî bide min.
Ka sêvekê bide min.
Ka naninan û sêvinan bide min.
Navdêr, di van rewşan da ditewin:
1- Di demên borî da bikerê lêkera gerguhêz.
mînak:
Qasimî sêv xwar.
Eyşanê nan xwar.
Qasiman û Eyşanan nan û sêv xwarin.
2- Di demên niha û bê da bireser.
Ez ê nanî bixwim.
Ez ê sêvê bixwim.
Em ê sêvan bixwin.
3- Navdêrên piştî daçekan.
Ji nanî xwar.
Ji sêvê xwar.
Ji sêvan xwar.
4- Di ravekan da ravekera navdêrîn.
qeta nanî
qeta sêvê
qetên sêvan
5- Di banglêkirinê da tewang.
Qasimo (qertaf li vir ne -î ye, -o ye.)
Eyşanê
Qasimino (qertaf li vir ne -an e, -(i)no ye.)
Texlîtekî tewangê yê teybet jî heye, jê ra tewanga hundirîn tê gotinê. Lê bes ji bo peyvên nêr ên di nava wan da dengdêrên E an jî A’yê hebin e. Ew dengdêr bi Ê’yê têne veguhartin.
mînak:
Xwişîna bê tê. BA bûye BÊ.
Em çûne serê bên. BAN bûye BÊN.
Gezek ji nên da. NAN bûye NÊN.
Ev bikaranîn, ji Ûrmiyê bigire heta bi Efrînê berbelav e. Herêmên vê tewanga hundirîn bi kar tînin tewanga biqertafan (bi -î’yê) ji bo navdêrên nêr zehf bi kar nayênin û navdêrên nêr ên dengdêrên A û E’yê tê da nebin jî bê tewang dihêlin.
mînak:
Ji Qasimî ra got. Ev nayê tercîhkirin.
Lê ev têne tercîhkirin:
Ji Qasim ra got.
Ji Qêsim ra got.
Lê ev herêmên tewanga hundirîn bi kar tînin, dema navdêrekê bi rengdêrên şanîdanê yên tewandî ra bi kar bînin, tewanga biqertaf bi kar tînin:
mînak:
vî Qasimî
wî nanî
Bi van awayan nabe:
vî nên, vî nan
wî Qêsim, wî Qasim
Heta bi vir tiştên hatine vegotin, ji ber fêhmkirina mijara tewangê û tewanga hundirîn bûn. Îcar mijara rexneya me li vir dest pê dike.
Rêbera me dîsa xwestiye xwe ji teşqeleyan û gengeşeyan dûr bigire, dîsa xwe li ya hesanî girtiye. Dîsa ew felsefeya xelet ketiye dewrê da. Rêberê li ser vê mijarê jî biryara xwe weha rave kirine:
Tewang, teybetmendiyeke kurdî ya sereke ye. Bê tewang kurdî nabe. Û herçî tewanga hundirîn e, dibe sedemê devjêberdana vê teybetmendiya girîng û dibe sedemê aloziyan. Ya baş em pehînkê lê bidin, bavêjine serê ting û em xwe jê xilas bikin ji bo xatirê bidestxistina standardekê.
Ê erê standard li ser çavan. Standardek û lihevkirinek ji me ra divê, qebûl lê bavo me got, lêbidin, me negot bikujin heyra! Bi vê felsefeya çewt, standardek jî nayê zimên û ziman wê bê şeridandin jî…
Li gorî Rêbera Weqfa Mezopotamyayê (Rêweme) bi sê awayan hejmarên rêzîn di kurdiya kurmanciyê da dikarin werine çêkirin:
1- Bi paşgira -emîn’ê. (Lê ev paşgir bi soranî ye, ne bi kurmancî ye.)
mînak:
yekemîn, duyemîn, sêyemîn û hwd…
2- Bi paşgira -em’ê. (Lê ev paşgir jî bi soranî ye, ne bi kurmancî ye.)
mînak:
yekem, duyem, sêyem û hwd…
3- Bi alîkariya cihnavên xwedîtiyê û tewangê an jî bi alîkariya ravek û tewangê. (Di nav kurmancîaxêvan da forma di jiyana rojane da tê bikaranîn ev bi tenê ye.)
mînak:
ya yekê, yê yekê, yên yekê
pirtûka yekê, nanê yekê, pirtûkên yekê
Ez di tebeqa yekê da rûdinim.
nîşe: Ji bo YEKÊ peyva EWILa erebî û peyva PÊŞÎ jî tê bikaranîn.
ya duyan, yê duyan, yên duyan
pirsa duyan, kevirê duyan, kevirên duyan
ya sêyan, yê sêyan, yên sêyan
bersiva sêyan, zilamê sêyan, kevirên sêyan
Li gorî mentiqa RÊWEMEyê li vir îhtîmala tevlîhevkirinê heye.
ya yekê: Gelo li vir, YEKÊ bi maneya hejmara rêzîn e an bi wateya cihnavekê ye?
Vêca ji bona em xwe ji van gengeşeyan rizgar bikin ya baş bila em jî êdî paşgira -em’a soranî bi kar bînin. (-emîn dirêj û giran hatiye dîtin.)
Li vir dîsa heman mentiqa zexeliyê ketiye dewrê. Mirov hewqasî bi hesanî û bi egerên pûç nikare bi mentiqa zimanekî bileyîze. Ma bi miliyonan kurmancîaxêv bê pirsgirêk dikarin rêya sisêyan bi kar bînin lê çima em bi kêr nayên bi kar bînin?
Ew îhtîmalên tevlîheviyê jî, weke RÊWEME îdîa dike jî nîn in. Di nava hevokê da li cihê bikaranîna wan bi hêsanî diyar dibe.
Dîsa dixwazim heman pirsê bikim. Ka gelo dê û bavên çendan ji me hevokeke bi vî rengî di jiyana rojane da bi kar tîne?
Ez di qata heftem da dirûnim.
Heger em li gorî vê mentiqî herin ji bo tevlîhevî çênebe di vê em bi sedan teybetmendiyên zimên yên hevdeng bikujin
Di lêkera lebatî da (aktîv/etken) biker çalakiyê pêk tîne û darîçav e. Lê di lêkera tebatî da biker ne darîçav e, veşartî ye.
Avaniya tebatî, ji lêkerên gerguhêz bi alîkariya lêkera HATINê tê bidestxistin. Di pêşî da lêkera kêşandî ya HATINê û di pey ra lêkereke raderîn tê.
weke:
Dar hat avdan.
Dar hatin avdan.
Lê ya rasttir divê li ser lêkera kêşandî ya HATINê qertafa -E’ya girêder hebe ya bi wateya ber bi tiştekî ve… Ango weke:
Dar hate avdan.
Dar hatine avdan.
Nîşe: Rêberê li vir qet behsa vê -E’ya girêder nekiriye û bi kar jî neaniye.
Formeke avakirina lêkera tebatî ya dî jî heye. Formeke kevn e. Bikaranîna wê kêm bûye. Di wê da lêkera raderîn tê tewandin.
weke:
Dar hate avdanê.
Dar hatine avdanê.
Tişta li vir ez dixwazim li ser bisekinim ne sazkirina lêkerên tebatî ye. Pirsgirêka herî mezin li vir, bikaranîna lêkera HATINê ye. Divê em li ser lêkera HATINê rawestin.
Li gorî Rêberê kêşana lêkera HATINê di dema nih da:
dihêm
dihêyî
dihê
dihên *3
Li gorî Rêberê kêşana lêkera HATINê di dema bê da:
bihêm
bihêyî
bihê
bihên *3
Nîşe: Rêberê, mînak bes ji kêşana van her du deman daye. Behsa kêşanên vê lêkerê yên di demên dî da nehatiye kirin û her weha behsa awayên kêşanê yên neyînî jî nehatiye kirin.
Ev formên li jor, weke formên bingehîn hatine pejirandin (Ev tercîhên birêz Aydogan in.) û formên belavtir jî weke bîforman (şêwayê duyan/varyant) hatine pênasekirin. Neku awayên bîform ne rast hatine dîtin (Lewra ev form, tercîhên şazdeh camêrên dî yên di komxebatê da cih girtine ye. Li gel vê yekê jî ev form di pirtûkê da nehatine tercîhkirin. Ev yek jî dide xuyakirin bê fikrên rêzdar Aydogan di komxebatê da çi qasî serdest bûne.) û di hemû deqên pirtûkê da jî formên jorîn hatine tercîhkirin. Feqet evên jêrîn nehatine bikaranîn:
Awayên bîform (şêweyê duyan):
Li gorî Rêberê kêşana lêkera HATINê di dema nih da (bîform):
têm
têyî
tê
tên*3
Li gorî Rêberê kêşana lêkera HATINê di dema bê da (bîform):
bêm
bêyî
bê
bên *3
Nîşe: Lêkera HATINê di raweya fermanî û dema bê da awayekî wê yê dî jî heye. Ew jî ev e: WERÎN.
mînak:
Were, werin…
Ez ê werim.
Tu yê werî.
Ew ê were.
Em / Hûn / Ew ê werin.
Vêca ji bo avakirina lêkerên tebatî ev jî têne bikaranîn lê qey weke birêz Aydogan Rêber jî bikaranîna lêkera WERÎNê çewt dîtiye heta qet behsa vê jî nehatiye kirin.
Yanî divê li gorî Rêberê em hevokeke weha bi kar neyênin:
Heke xezîne were dîtin em ê lev belav bikin.
Divê weha be:
Heke xezîne bê dîtin em ê lev belav bikin.
Ya kin dîsa felsefeya Rêberê, heman felsefe ye (Ew jî ya birêz Aydogan e. Serdestiya camêrî ji serê Rêberê heta bi dawiya wê xuya ye.): Di gel li dijî bikaranînên jiyana rojane jî bin; kêm qaîde, kêm rewşên awarte, kêm pirsgirêk, kêm serêşî… Bi vî mentiqî jî em herin di destê me da wê zimanekî kêm û nîvkuştî bimîne. Hêvîdar im ev komxebeta pîroz wê van rexneyên me bibîne û di çapên bê da wê ji van biryarên xwe yên xelet vegere. Û ez hevîdar im wê dev ji vê felsefeya xwe ya zexel û dûrî zimanê civakê berde.
6) KÊMASIYA TEMSÎLKIRINA HERÊMAN
Di vê komxebatê da ji Rojava yek, ji Rojhilat sê, ji Başûr pênc û ji Bakur neh; bi giştî hejdeh zimannas û lêkolîneran cih girtine. Li gorî agahiyên Rêberê dayîn, navê kesên di komxebatê da cih girtin weha ne:
JI ROJAVA:
1- Deham Evdilfetah
JI ROJHILAT:
1- Behrûz Şûcaî
2- Mehdî Caferzade
3- Mihemed Teqewî
JI BAŞÛR:
1- Dr. Bahîz Omer Ehmed: Zanîngeha Dihokê
2- Dr. Dilbirîn Evdila: Zanîngeha Zaxoyê
3- Dr. Evdilwehab Xalid Mûsa: Zanîngeha Zaxoyê
4- Dr. Şoreşvan Adil: Zanîngeha Zaxoyê
5- Newzad Hirorî
JI BAKUR:
1- Bahoz Baran: Ji Amedê – Lice
2- Dr. Zulkuf Ergun: Ji Amedê – Lice
3- Dr. M. Malmîsanij: Ji Amedê – Pîran
4- Dilawer Zeraq: Ji Amedê – Farqîn
5- Zana Farqînî: Ji Amedê – Farqîn
6- Mehmûd Lewendî: Ji Amedê – Qerejdax
7- Mistefa Aydogan: Ji Mêrdînê – Qoser
8- Dr. Mîkaîl Bilbil: Ji Mêrdînê – Qoser
9- Samî Tan: Ji Semsûrê – Kolik
Ev rêbera hatî amedekirin, rêbera rastnivîsînê ya zaraveyê kurmanciyê ye, ne ya zeraveyekî dî ye.
Kurdên kurmancîaxêv, piraniya wan li Bakur e. Vêca dema em bi baldariyê li navên ji Bakur hatine hilbijartin binêrin, em ê bi hesanî temsîlkirineke bêedalet bibînin. Lewra ji neh kesan şeş ji Amedê ne, do jê ji Qoserê ne û yek jê jî ji Semsûrê ye. Û ji wan herêmên dî, yek jê jî nehatiye temsîlkirin.
Mesela; ji wextê Hawarê bigirin heta weke îro bi qasî xizmeta herêmên Torê û Botan ji kurdî ra kirin kêm herêmên dî kirine. Lê pirsgirêk ne Torê û Botan tenê ye jî. Ka temsîlkirina devokên Serhedê? Ka temsîlkirina kurdên Kafkasyayê, Ermenîstanê? Ka temsîlkirina devokên derdora Colemêrgê? Ma hema kurmancî mal û milkê Amedê û Qoserê ye?
Belkî hin kes jê vê bibêjin: “Ya girîng, zimannasiyeke baş e. Ma çi alaqeya vî karê zanistî bi temsîlkirin û devokan ra heye? Ma yekî weke Samî Tan, rêbazên rêzimanê bes li gorî devoka Semsûrê tenê diyar dike? Kesekî zimanzan be, ma qey ne divê li gorî hemû devokan tevbigere?”
Her çi qasî ev pirs rast xuya bikin jî lê ev jî rastiyek e: Zimanzan dema rêbazên zimên derdixe holê, mecbûr e li gorî axêver û devokên wî zimanî tevbigere û ew kes çi kesek be bila be vênevê di pêşî da û bi awayekî bêhtir di bin bandora devoka xwe da dimîne. Vêca di komxebateke weha da temsîlkirineke biedalet a devokan bi kesên pispor zehf girîng e. Û ji bo vî karî jî bi dehan zimanzanên me yên binirx jî hene. Ez hêvîdar im di çapên bê yên pirtûkê da ev kêmasiya temsîlkirinê jî wê were çareserkirin.
Qasimê Xelîlî
Husein Muhammed
Wek diyarî bo mamê hêja Îsmaîl Şahîn
Van çend dehsalên dawiyê xebatên li ser lehceyên cuda yên zimanê kurdî zêde û berfireh bûne. Hin ji wan lêkolînan bi kurdî û hinek jî bi zimanên din in.
Lêkolînên zimanî yên bi kurdî adeten li ser wê lehceyê ne ku kitêb bi xwe jî pê hatiye nivîsîn. Bo nimûne, kitêbên zimanî/rêzimanî yên bi kurmancî bi piranî behsa taybetmendiyên kurmancî, yên bi soranî qala taybetmendiyên soranî û yên bi zazakî jî aqlebe behsa xusûsiyetên zazakî dikin.
Lê herwiha bi taybetî vê dawiyê hin berhem bi lehceyeke kurdî li ser lehceyeke din jî ya kurdî hatine pêşkêşkirin. Hinek ji van berheman hewl didin qisekerên lehceyekê hînî lehceya din bikin lê hinek jî tê dikoşin wekhevî û cudahiyên du yan zêdetir lehceyên kurdî bi xwandevanên xwe binasînin.
Hinek ji berheman kitêb an nivîsarên li ser rêzimanê ne. Hinekên din jî ferhengên dulehceyî yan pirlehceyî ne.
Di vê nivîsara xwe de em ê van xebatên bi lehceyeke kurdî li ser lehceyeke din ya kurdî binasînin. Herwiha wek diyariyeke bo sala nû ya 2018 em ê piraniya van berhemên hêja di malpera Zimannas de bixin ber destê xwandevanên kurdî.
Malpera Zimannas û kovara Kanîzar bi serbilindî kitêba profesorê alîkar Nerîman Xoşnaw
anku rêzimana kurmancî bi soranî pêşkêş dikin.
Kerem bikin dîsa hejmareke nû ji kovara zimanê kurdî Kanîzarê, xwandevanên hêja. Di vê hejmarê de em çendîn berhemên nû û çend vekolînên li ser zimanê kurdî bi kurmancî, soranî, zazakî û inglîzî pêşkêşî we yên hêja dikin.
Di vê hejmarê de em dest bi belavkirina vekolîna Husein Muhammedî ya li ser rengdêrên (sifet, adjective) kurdî û bikaranîna wan dikin. Ev vekolîn dê di hejmarên bên de jî berdewam be. Nivîsarên wî yên din di hejmarê de li ser cinsê rêzimanî (mê û nêr) û tesîra lerzê li ser guherîna dengan in.
Rêzevekolîna me ya din ji Deham Ebdulfettah e û xebata wî ya dûr û dirêj ya li ser lêkerên (fiil, verb) kurdî ye. Ev vekolîn jî dê di hejmarên bên de jî bidome.
Vekolîna me ya dirêj ya bi zazakî nivîsara Seîd Verojî ya li ser berhevdan anku miqayesekirina zimannasî ya navbera kurmancî û zazakî ye.
Bi soranî Cemal Nebez li ser ”birakujiya zimanî” anku neheqîkirina li lehceyên din yên kurdî dinivîse. Nivîsara din ya bi soranî derbarê guherîn û ketina dengan di kurdiya kirmaşanî de ye û ji kekê me yê hêja Elî Şahmuhemmedî ye.
Bi inglîzî Mehmet Şerif Derince û Ergin Opengin agahiyên bingehîn li ser kurdî (bi taybetî kurmancî) pêşkêş dikin û berhemên giring bo hînbûna kurmancî û vekolînên zimanê kurdî rêz dikin.
Di vê hejmarê de jî em du kitêban – yeke nû û yeke kevn – didin nasîn. Yek jê Ferhenga Zaravên Teknîkî ya bi kurdî – tirkî – inglîzî ye. Ya din jî ferhengokeke kurdî ya ji sala 1884 e. Em van herdu berheman bi temamî belav dikin û dixin xizmeta xwandevanên xwe û vekolînên li ser zimanê kurdî.
Kerem bikin kovara xwe bixwînin û bo me binivîsin:
Sernivîsar
Bi berhemên nû û kevnar, r. 2
Husein Muhammed
Rengdêr û bikaranîna wan, r. 3
Ferhenga zaravên teknîkî
bi kurdî – tirkî – inglîzî, r. 18
Elî Şahmuhemmedî
Gorrîn û qirtandin le zarawey kurdîy kirmaşanî, r. 20
Seîd Veroj
Vacêkerdena zazakî û kurmancî, r. 23
Nasandin
Ferhengeke kurdî ji sala 1884, r. 51
Ziman û cins
Cinsê rêzimanî, r. 53
Cemal Nebez
Birakujîy zimanî, r. 64
Deham Ebdulfettah
Lêker di zimanê kurdî de, r. 72
Tesîra lerzê
li ser guherîna dengan, r. 124
Mehmet Şerif Derince & Ergin Opengin
Background information on Kurdish, r. 131
Zarname
Ferhengoka zimannasî, r. 144
Em wiha dinivîsin
Kurterêbera rastnivîsînê, r. 162
Zimannas 