Edward Magin teza xwe ya masterê derbarê wergerandina helbestên kurdî (bi taybetî kurmancî) bi inglîzî nivîsiye.
Kovara Kanîzar û malpera Zimannas hemû teza Maginî belav dike ku berhemeke hêja ye, ne tenê li ser wergerandina helbestan lê li ser zimanê kurdî bi awayekî giştî jî:
Edward Magin: Northern Kurdish poetic features with an application to translation
Bo giyanê pak yê şehîd Dr. Silêman
Tu ji dûr hatî,
te dest ji mal û milkê xwe berda,
te kar û jiyara xwe ya li biyanistanê hiştin.
Tu ji dûr hatî,
te guh neda sinorên dagirkeran danayî,
te guh neda tixûbên derûnî
yên hizb û partiyan di navbera kurdan çandî.
Tu ji dûr hatî,
te dest da birayên xwe,
te ew ji dirindeyan xilas kirin,
te bi sedan ji wan
ji mirinê rizgar kirin.
Tu ji dûr hatî,
te şarezatiya xwe pêşkêş kir
û di wê rê de te canê xwe da
lê bi wê te xwe
di dilê gelê xwe de kir nemir.
Husein Muhammed, 3.11.2016
“Sîng û berê kew-gozelê Elegez e
Vê biharê wê xemiliye rez bi rez e
Memkêd yarê ser bedenê cot kanî ne
Xalêd sûret mîna konê kurmancî ne.”
Hemû helbestên Fêrîkê Ûsiv
Husein Muhammed
Payiza 2005ê yekem romana nivîskarê demdirêj rêzdar Firat Cewerî bi navê “Payiza dereng” ji Weşanên Nûdem derket. Roman li ser jiyana kesek bi navê Ferda ye ku piştî 28 salên li biyanistanê dixwaze vegerre Kurdistanê.
“Payiza dereng” bi şîvek li mala dostê Ferdayî anku Ferîdê vebêjê romanê dest pê dike. Ev şîv li êvara berî birêketina Ferdayî ya ber bi Kurdistanê ve ye. Roja din Ferîd Ferdayî digihîne nik kurrê wî, Cengoyê yekane ku hê ji zarrokiyê diya wî li babê wî winda kiribû.
Pişka romanê ya li mala Cengoyî yekbêjiyek anku monologek 125-rûpelî ye ku Ferda hemî jiyana xwe ya tijî serpêhatiyên evînî û trajîk li Swêdê radixe ber çavên kurrê xwe. Keç- yan jinpeydakirin û jidestdana wan ji Ferdayî re her carê ji ya berê jandartir bû. Taliyê Ferda bi keçek kurd re dizewice û wê ji Kurdistanê tîne Swêdê û zarrokek anku Cengo jê re dibe. Lê jina wî ya kurd jî di civaka swêdî de roj bi roj diguherre û taliyê Ferdayî dihêle û kurrê wî lê heram dike.
Husein Muhammed
Bazirganê Vênîsyayê (The Merchant of Venice) bi Romeo û Juliet (Romeo and Juliet) û Xewna Şevek Nîva Havînê (A Midsummernight’s Dream) re berztirîn berhemên Shakespeare ên salên wî yên pêşîn ên nivîskariyê ne. Lê tevî ku “Romeo û Juliet” di hestyariyê de bêwêne ye û Xewna Şevek Nîva Havînê jî bi dewlemendiya xwe ya xeyalî û vegotina helbestane ji bilindtirîn hunerê ye, nivîskar di şanoya xwe Bazarganê Vênîsiya de yekem car kariye girîngtirîn armanca şanogeriyê ango hostetiya teswîrdana siruşt û karakterên pirralî bi dest bixe.
Bazarganê Vênîsiya di maneya sivik de ne komedî anku ne – bi gotina wergêr – hing e, ne şanoyek tirraneyî û henekî ye ku tîpên komîk temaşevanan rabikin pirqînên kenînê. Di vê şanoyê de mijar li ser mirovên zêdetir jîndar e ku hem di rewşên dilşadiyê û hem jî di yên xemgîniyê de xwezayiya xwe û asta armanc û hêviyên xwe derdibin. Ev taybetmendiya Bazarganê Vênîsiya belkî ji her taybetiyek wê ya din zêdetir ceweriyê didiyê.
Husein Muhammed
Berî ku dest bi xwendina romana nû û yekem ya Enwer Karahan, ”Şapînoz” bikim, hinekî ketim dudiliyê: Min berê du kitêbên wî yên çîrokan xwendibûn û gelek jê hez kiribû. Min dizanî ku kekê Enwer di çîroknivîsiyê de gelek biserketî ye loma bi min hinekî xerîb hat dema ku min bihîst ku ew derbasî romannivîsiyê bûye. Lê gumana min ji hinêr û hunera vegotin û nivîsîna Karahanî hewante bû û ne tenê hewante jî.
Di yekem paragrafa romanê de pirsgirêka serlehengê wê li ser devê kesekî din, ku çêr û dijûnan li mamê wî dike, wiha tê pêşkêşkirin: ”Xelkê mêrê we kuşt û bazda ser jina we!”
Lehengê serekî yê romanê, Rustem, kesekî sêwî ye ku babê wî hatiye kuştin û dayika wî bi zilamekî din re ji Dêrika Mêrdînê reviye û piştî demekê li Îzmîra li rojavaya Tirkiyê bi cih bûye. Rustem hemû zarokiya xwe li mala mamê (apê) xwe mezin bûye. Xelk hem gunehên xwe pê tîne ji ber ku sêwî ye û hem jî zarokên derdorê di her derfet û delîvê de henekên xwe pê dikin û wî yekî mîna xwe biqedir nahesibînin. Herwiha malmamanên (malapanên) wî weke newêrek û bêşeref tên dîtin ji ber ku wan Raziyeya dayika Rustemî û Qasimê bergumanê kuştina Derwêşê babê Rustemî nekuştine.
Piştî çend hewldanên têkçûyî yên mam û pismamên Rustemî, mamên wî wî bi xwe di sêzdehsaliya wî de bi rê dikin daku biçe Qasimê ku wek bikujê babê wî tê qebûlkirin û dayika xwe, ya ku li gel Qasimî reviye, bikuje. Rustem ji Dêrikê ber bi Îzmîrê ve bi rê dikeve lê ne ew navnîşana Qasim û Raziyeyê dizane û ne jî wî heta niha ew dîtine ta ku bizane ka ew dişibin kê û çawan in.
Husein Muhammed
Helbestvanê neteweyî yê kurdan Ehmedê Xanî bi huner û hinêra xwe, bi dûrbînî û nûxwaziya xwe ne kêmî William Shakespeareyê inglîzan, Miguel Cervantesê spaniyan, Giovanni Boccaccioyê îtaliyan, Marthin Lutherê almaniyan yan Voltaire’ê fransiyan e.
Li ser her yekê ji van bi hezaran lêkolîn hatine kirin, bi milyonan pirtûkên wan û yên li ser wan hatine firotin. Ew ne tenê bi pirtûkên xwe lê her wiha bi mûzexane û peykelên xwe, bi berhemên wêjeyî û dokumentarî tên bibîranîn û rêz li wan tê girtin. Ne tenê bi dehan lêkolînên ji alî û aspektên cuda-cuda ve li ser jiyana wan hatine kirin lê jiyana serdema wan, kesûkarên wan, pêşrew û paşrewên wan jî hatiye vekolîn û hilkolîn. Ev lêkolîn jî ne ku kêm dibin lê ew lêkolîn bi xwe jî rê li ber vekolînên nû vedikin.
Lê yê me, Xaniyê bilîmet lê bêxwedî? Ji her hezar kurdan yekî tenê jî berhemên wî ne tenê bi temamî nexwendibin, belkî carekê dest nedabe berga wan jî, heta ihtimal e ku ew bi çavên xwe jî nedîtibin. Xelkê jiyana yên xwe bi derziyê vekolîne, yê me em hê ji sala welidîn û ya wefata wî biguman in. Xelk dizane ka têkiliyên nivîskarên wan yên neteweyî bi xulam û xidamên wan re çawa bûn, me hê hay ji peywendiyên nivîskarê xwe yên bi mîr û mezinên wî re nîne. Vekolînên xelkê roj bi roj berfirehtir dibin, yên me vedîtina rastiyên bingehîn jî êdî roj bi roj dijwartir dibe.
Read More »
William Shakespeare (1564 – 1616)
ji inglîzî: Husein Muhammed
Kesaniyên şanoyê
Leontes, padîşahê Sîcîlyayê
Hermione, jina wî
Mamillius, kurê wî
Perdita, keça wî
Camillo, Antigonus, Cleomentes, Dion, malmezin û xanedanên Sîcîlyayê
Paulina, jina Antigonus
Emilia, berdesta Hermioneyê
Dergevanek
Deryavanek
Li gel hin xanedan û girek, xanim, rayedar û xizmetkarên koçka Leontes
Polixenes, padîşahê Bohemyayê
Florizel, kurê wî
Archidamus, xanedanek Bohemyayê
Autolycus, qurnazek
Şivanek pîr, tê gumankirin ku bavê Perditayê ye
Clown, şivanê xort, kurê şivanê pîr
Mopsa, Dorcas, du şivanên jin
Xizmetkarek şivanê pîr
Hin jin û mêrên şivan
Donzdeh gundî wek satîrvanan xwe rapêçandî
Dem, wek pêşkêşker
Beşek ji bûyeran li Sîcîlyayê û beşek jî li Bohemyayê rû didin.
__________________________
I.1.
(Camillo û Archidamus tên)
Archidamus: Heke dinya hat, Camillo, û rêya we bi Bohemyayê ket, mîna ku çawa karûbarê min rêya min jî bi vir xist, hûn ê, wek ez niha dibêjim, bibînin ku cudatiyên mezin di navbera Bohemyaya me û Sîcîlyaya we de hene.
Camillo: Bawer dikim ku vê havînê padîşahê Sîcîlyayê dê deynê xwe ji ser padîşahê Bohemyayê rabike û biçe seredana wî.
Archidamus: Tevî ku mêvanperweriya me me dide şermê jî, armanca me ya qenciyê palpişta me ye, ji ber ku bi rastî jî…
Camillo: Malava…
Archidamus: Bi sond, ji kûriya dilê xwe dibêjim: em nikarin bi ewrengiyek wisan… bi îhtîşamekê… nizanim çawa bibêjim… Divê em dermanê raketinê bidin we daku hûn hestên we ji kêmasiyên me ne haydar bin û, tevî ku hûn ê dîsan jî me nepesinînin, hema me hinekî kêmtir lome bikin.
Camillo: Hûn pirr giran dikin bihayê vê pêşnûmaya azad.
Archidamus: Ji min bawer bikin, ez li gor zanîna xwe û pêdivîtiya rastbêjiyê wiha dibêjim.
Camillo: Sîcîlya çi qas hevalbendiya Bohemyayê bike jî, her kêm e. Ew wek zarok bi hev re mezin bûn; û hê hingê hezkirinekê di navbera wan de reh û rîş girtin ku nikarin ji hev vebiqetin lê tenê çeqên ji hev cuda bidin. Paşî, ku nirxên wan ên gihîştî û vatinî û erkên padîşahî ew ji hev veqetandin jî, herdu aliyan, tevî ku ne bi xwe be jî, bi navgîniya nûnerên padîşahan xelat, name û şandekên hevalbendî gihandine hev, wisan bûye mîna ku ew her bi hev re bûne, tevî ku ji hev veqetî ne jî; mîna ku di ser valahiyek bêsînor re be dest dane hev û mîna ku ji kujiyên bayên dijberhev hevdu hemêzandine. Xwedê dostaniya wan biselihîne.
Archidamus: Bawer dikim ku li dinyayê ne xerabiyek ne jî tiştek din heye ku bikare wê biguherîne. Şehzadeyê we Mamillius kêfxweşiyek bêwêne dide we; Ew xweşmêrê xort herî xwedîsoz e ku min li darê dinyayê dîtiye.
Camillo: Ez jî mîna we ji wî bihêvî me. Ew zarokek çeleng e ku pêrewên xwe kêfxweş dike û yên pîr dilgeş dike. Ew, ên ku bi gopalan digerin, hêvî dikin bikarin hê bijîn daku wî wek zelam bibînin.
Archidamus: Wan ê wek din bixwesta bimirin?
Camillo: Belê – heke wan sedemek din ji bo jiyana dirêjtir tine bûya.
Archidamus: Heke padîşa ti kur tine bûna, wan ê bixwesta bijîn ta ku wî kurek hebe.
EINO LEINO (1878 – 1926)
Helbestvanê mezin yê fînlandî Eino Leino herwiha wek şaîrê neteweyî yê welatê xwe jî tê nasîn. Li vê derê em gulbijêrkek ji bi sedan helbestên wî yên hezkirî diyarî xwendevanên zimanê kurdî dikin.
Ji dîwana Maaliskuun lauluja (Stranên Adarê)
DI SER DARISTANÊ RE ROJ HILHAT
Di ser daristanê re roj hilhat
dema zerî li nav mêrgê digerrî,
û gulên êvarê xwe veşartî
dîsan rûyê xwe yên girtî vekirin.
Û zeriya wisa delal
li nav mêrgê hêdîka meşî
û gulan devê xwe birin ber guhê hev
dema dangên kirasê wê ji gulavê şil bûn.
Norman Vincent Peale (1898 – 1993)
Çawa bixwazî, dê wisa bî – qenc yan xirab, xurt yan lawaz, biserketî yan têkçûyî – lewma herdem ya baştir bibijêre.
* * *
Tu nizanî dikarî çi tiştên mezin bikî ta tê nekoşî – ji dil tê nekoşî.
* * *
Xwe bispêre wê baweriyê ku çi bi serê te bêt jî, tu dikarî pirsgirêkê çareser bikî.
* * *
Mirov hingê dibin watedar dema difikirin ku dikarin tiştan bikin. Dema ji xwe bawer bikî, te kilîdê raza yekem ya serkeftinê peyda kiriye.
* * *
Eger te baweriya biserketinê ji dest dabe, lîsteyek ne ji rastiyên neyînî lê yên erênî çêke. Hêza te ya hindirrîn dê dîsan rabe û te ji têkçûnê hilgire biserketinê.
* * *
Eger bixwazî tişt biguherin, belkî divê tu bi xwe biguherî.
* * *
Yek ji mezintirîn bîskên peresîn û pêşketina mirov ew e dema êdî hew xwe li xwe vedişêre û biryarê dide ku êdî xwe wek xwe bi xwe binase.
* * *
Şiyan û hinêrên xwe rastgoyane binirxîne û paşî ji sedî dehî hilde jor.
* * *
Çavdêrî xeyal û baweriyên xwe be çiku wek xeyal û baweriyên me li me têt. Lew xwe piştrast bibîne.
* * *
Dema bi rêya jiyanê ve dimeşî, xwe bi hesaba jihevkêmkirinê mijûl neke lê hinêr û şiyan û derfet û delîvên xwe bide ser hev… Û tu dê bibînî ku tu kaniya biserketinê yî.
* * *
Dema fêrî azadkirina gencîneya hêz û şiyanên xwe bibî, tu dê hind ramanên binirx yên afirîner jê peyda bikî ku êdî qet pê nevê tu di kêmûkasiyan de bijî.
* * *
Bi texlîdkirina ezatiya xwe ya îdeal, tu dê zû û ne dereng bibî ew.
* * *
Peyv û ramanên te teşe û dirûv didin te… Lew ji bîr neke ku bila peyv û ramanên te ne tengasî û bextreşiyê lê dewlemendî û bextiyariyê bidin pêş.
* * *
Tu çi bixwazî, dikarî bînî bîra xwe lê ji bîr neke ku tenê dikarî wan tecrûbeyan bînî bîra xwe yên te hene. Lew bîra xwe bi tecrûbeyên dilhebîn dagire û bi zanebûnî û sîstematîkî xwe danoqîne wê bîrê.
* * *
Ramanên xwe bi tecrûbe, peyv û pûnijên bênveder têr bike daku te kaniyek tecrûbeyên bênveder hebe û bikarî hêz û şiyana jiyanê û giyanê jê vexwî.
* * *
Hêza bînahiya xwe biperesîne û pêş bixe. Xwe binase. Xwe yê resen yê di kûratiya xwe de bibîne.
* * *
Bizane ku tu ecêb î. Û bawer bike ku tu bi xwe jî dikarî tiştên ecêb bikî – bi fikirkirinê, duakirinê, bawerkirinê, xebatkirinê û alîkarîkirina xelkê.
* * *
Dema ez û tu sava bûn, Yezdan enerjî di me de afirand. Wî hêza jiyanê di me de çand, û baweriya mukum dikare wê hêza jiyanê bisitirîne.
* * *
Nehêle ti asteng çokên te bişkînin û te bêhêvî bihêlin. Bila li bîra te be ku te hinêr û şiyanên giyanî hene ku dikarî pê di ser astengên negengaz dixwiyin re jî derbas bibî.
* * *
Te çend bawerî û vîn hebe, dikarî hind bigî encaman.
* * *
Tiştên mezin hêvî bike û biwêre bo wan bixebite. Bila xeyalên te mezin bin û biwêre wan bike rastî. Bendewarî tiştên mezin be û baweriya xwe bi bicîhatina wan bîne.
* * *
Xwe biavêje çemê jiyanê. Her tiştê xwe bide jiyanê, jiyan jî dê her tiştî bide te.
* * *
Van bîst û çar saetên bên bi zanetî û ji dil bi xweşbînî behsa her tiştî bike: behsa karê xwe, zarokên xwe, tenduristiya xwe û ayindeya xwe.
* * *
Di dilê xwe de bifikire çawan Yezdan şîretan li te dike, û çawan tu şîreta pêdivî ji xwe re dibînî. Eger îro pêwîstiya te bi wê şîretê hebe, tu dikarî wê bibînî. Eger hefteya bêt tu hewcedarî wê bî, hingê ew dê li ber te be. Herdem ne gerek e bi gotinan lava û duayan bikî. Bîskekê li Yezdan bipûnije. Bifikire ku Ew çend qenc e, çend dilovan e, û ku Ew li gel te dimeşe û rêberiya te dike û te diselihîne.
* * *
Jiyanek çawa bixwazî, dikarî wisa bijî, ger ji Xwedê û xwe bawer bikî.
* * *
Bi lava û duayan dest bi her rojê û her karî bike. Wisa dê îdeayên herî baş peyda bikî.
* * *
Biceribîne rojekê bê ti ramanek reşbîn bijî. Dibe pêşî ew dijwar be lê rojek din jî biceribîne û yek din jî – ta bibe edet – wisan tu dê bibî saxlemtir, geştir û jîndartir.
* * *
Tiştên ecêb ne tenê xewn û xeyal in. Pirrî caran tiştên sade, rojane û bênexş jî ecêb in.
* * *
Xwe nebîne pîr û her-pîr-ber. Xort bijî niha – û herdem.
* * *
Her roj bîne bîra xwe ku te hêz û viyan heye, û bi xwe bide bawerkirin ku tu dikarî jiyana xwe pirr xweş bikî.
Bijartin û wergerandin ji inglîzî: Husein Muhammed
Zimannas 