Guherîna peyvên îranî di erebî de

Husein Muhammed

Tesîra erebî li ser zimanên din, bi taybetî zimanên misilmanan, bi berhefirehî tê zanîn û gelek tê behskirin jî. Lê pir kêmtir behsa tesîra zimanên din li ser erebî tê kirin.

Lê çawa ku erebî tesîr li gelek zimanên din kiriye, wisa gelek zimanan jî bandoreke mezin li ser erebî kiriye. Zimanên îranî yên wek farisî, kurdî, pehlewî û avestayî jî yek ji wan binemalên zimanan e ku herî zêdetir tesîr li erebî kiriye, bi taybetî bi wê yekê ku erebî gelek peyv ji zimanên îranî wergirtine.

Wek zimanên din jî, erebî gava ku peyvên biyanî wergirtine, ew kêm-zêde li gor şert û mercên xwe yên dengnasî guherandine.

Mijara vê nivîsara me dê çawaniya guherîna peyvên esil-îranî di erebî de be.

 

GIŞTÎ

Giring e were gotin ku hemû peyvên îranî ne yekser ji zimanên îranî ketine erebî. Bi taybetî peyvên ku ji mêj ve ketine erebî, pêşî ji zimanên îranî ketine aramî û paşî ji aramî derbazî erebî bûne. Sebeb ew e ku aramî berî du-sê hezar salan li Rojhilata Navîn zimanê danûstandinên bazirganî û îdarî bû.

Zimanê aramî bi xwe jî hinek guherandin li wan peyvan kirine berî ku ew derbazî erebî bibin.

Gelek ji navên riwek anku nebatan, kevirên bihagiran û berhemên din yên bazirganî ji zimanên îranî yan jî bi rêya zimanên îranî ji zimanên Hindistanê yan Çînê ketine erebî.

Bo nimûne:

• bellûr (krîstal, cam) ji belûr
• feyrûz (tebesî, turkuwazî) ji pîrûze
• hal, heyl (kajîle, kakule) ji “hêl”
• ‘ibrîq (misîn) ji “ab” (av) “rîxten” (rêtin, riştin, rijandin)
• kenz (gencîne, xezîne) ji genc
• lazewerd (lapis lazuli) ji laciverd
• lîmûn (fêkiyekî tirş) ji lîmo
• misk (madeyekî bêhnxweş) ji muşk
• nisrîn (gulek) ji nesrîn
• sebanix (riwekek xwerbar) ji spenax
• sunbul (gulek) ji sunbul
• xiyar (sebzeyek) ji xiyar
• yaqût (gewherek) ji yaqût
• yesmîn (gulek) ji yasemîn
• zencebîl (riwekeke biharatî) ji pehlewî sengevêr
• …

Piraniya van peyvan û peyvên din jî yên ji zimanên îranî wergirtî bi şikl û qalibê xwe cuda ne ji peyvên erebî yên xwemalî ku bi piranî ji rehên sê konsonantî (dengdarî) hatine çêkirin.

Hinek ji van peyvan wek hinek rehên peyvên xwemalî yên erebî diyar dibin. Bo nimûne, peyva “misk” wisa dixuye heçku rehê wê m-s-k be lê rehê m-s-k bi xwe di erebî de heye û peyvên têkilî “girtin, hilgirtin, dest kirinê” jê tên çêkirin. Herwiha peyva “xiyar” wisa dixuye heçku ji rehê “x-y-r” be ku wateyên têkilî “bijartin”ê jê tên çêkirin.

 

GUHERANDINA PEYVÊN WERGIRTÎ

Gelek cudahiyên dengî û dirûvî (şiklî) di navbera erebî û zimanên îranî de hene. Bi taybetî dengên zimanên îranî yên wek Ç, G û P di erebiya standard û di gelek devokên erebî de jî peyda nabin.

Ji ber cudahiyên dengî û dirûvî, gava ku peyvên îranî ketine erebî, gelek ji wan guherîne: hinek piçekê, hinek jî bi dijwarî. Guherîn ne tenê dengî lê herwiha kîteyî (heceyî) û avanî (struktûrî) jî bûne. Guherînên wisa dijwar an sivik herwiha hingê jî peyda bûne gava ku peyvên erebî ketine zimanên îranî lê ew ne mijara vê nivîsara me ya vê carê ye.

Li jêr em ê behsa sê guherînên bingehîn bikin ku du yên pêşîn guherînên dengî ne û ya sêyem jî guherîneke dirûvî ye.

 

GUHERANDINA G-YA DAWIYA PEYVAN

Di zimanên îranî yên berî îslamê û yekser piştî hatina îslamê de gelek peyv bi dengê G bi dawî dihatin. Bo nimûne ”bernameg” (bername, program) û ”pisteg” (fisteq).

Lê di erebî de dengê G tine bû loma G-ya di peyvên ji zimanên îranî ketî erebî de G bûye C yan Q. Bo nimûne:

• bernameg > bernamic
• pisteg > fustuq

Wek hemû zimanan, zimanên îranî jî bi demê re guherîne. Yek ji wan guherînan bo nimûne ew e ku ev dengê G ji dawiya gelek peyvan hatiye avêtin, bi taybetî di farisî de. Loma niha em dibêjin “bername” û di farisî de pisteg bûye ”piste, pistê”.

Lê ew guherîna di zimanên îranî de çêbûyî, ti tesîr li ser peyvên ku berê ketibûn erebî nekiriye. Loma C hê jî di peyva “bernamic” de li şûna G-ya ”bernameg” maye û Q-ya di ”fustuq”ê de jî li cihê G-ya ”pisteg”a kevn berdewam e.

Hinek nimûneyên din

• benefsec ji benefşeg (niha binefş, binefşe)
• beydeq ji peyadeg (niha piyade, peya)
• nemûdec ji nemûdeg (niha nimûne)
• tazec ji tazeg (niha taze, teze)

Ev nimûneya dawiyê herwiha wek “taze” jî ji zimanên niha yên îranî ketiye erebiya devkî û li şûna G-ya kevn ya îranî C tê de nîne.

 

GUHERANDINA Ç BI Ṣ (ص) YAN S

Dengê Ç di zimanên îranî de heye ku di erebiya standard û di piraniya devokên wê de peyda nabe. Niha gava ku peyveke bi dengê Ç ji zimanên din tê wergirtin, di erebî de ew bi piranî dibe Ş. Bo nimûne “şîk, şêk” ji inglîzî “check”.

Lê berê, gava ku erebî peyv ji zimanên îranî werdigirtin, dengê Ç di wan de dibû Ṣ (sad, S-ya qelew, ص) û kêm caran jî S.

Ev wek tiştekî nepayî dixuye û gelek kesan heyirî dihêle ku çima Ç nebûye C yan Ş ku gelek ji Ṣ zêdetir nêzîkî Ç ne.

Sebeb ew e ku di zimanên îranî yên berê de, bo nimûne di pehlewî û sogdî de, herfa aramî Ṣ bo nivîsîna dengê Ç yê îranî dihat bikaranîn ji ber alfabeya pehlewî û sogdî ji aramî bû û tê de ti herfeke taybet bo dengê Ç tine bû. Xwandevanên aramî jî ew deng ihtimalen di nivîsên bi zimanên îranî de bi Ṣ dixwandin û wisa ew peyv bi wî awayî gihiştine erebîaxivan jî.

Gelek nimûneyên wisa hene ku tê de Ç-ya îranî bûye Ṣ. Em li vê derê tenê çend nimûneyan bidin:

• ṣirac (lampe) ji çirag (niha çira)
• ṣarûc (hawin, sarox) ji çarûg
• reṣaṣ ji pehlewî erçîç
• ceṣṣ ji gêç/geç
• Ṣîn ji Çîn

 

PAŞVESAZIYA PEYVAN

Di erebî û zimanên din yên samî de peyv ji hinek rehên konsonantî li gor hin qalib û dirûvên diyar tên çêkirin. Bo nimûne, ji rehê k-t-b herdu peyvên “kitab” û “mekteb” hatine çêkirin. Pirhejmariya gelek peyvan jî ji wan heman konsonantan bi rêya veguhastina vokalan tê çêkirin. Loma bi pirhejmarkî “kitab” dibe “kutub” û “mekteb” jî dibe “mekatib”. Wek ku tê dîtin, konsonant wek xwe dimînin, bo çêkirina pirhejmariyê tenê vokal tên guherandin .

Hinek peyvên ji zimanên îranî wergirtî dişibûn formên pirhejmar yên erebî loma erebîaxivan wisa texmîn kir ku ew formên pirhejmarî ne. Lê ji ber ku ew wek formên pirhejmarî hatin hesibandin, êdî pêwîstî bi çêkirina formên yekhejmarî bo wan peyvan peyda bû. Çare ew bû ku formên yekhejmarî ji formên pirhejmarî bên çêkirin.

Bo nimûne, erebî peyva “peyadeg” (piyade, piyon, di şetrencê de) ji zimanên îranî wek “beyadiq” wergirt (P bû B û G bû Q ji berk u P û G di erebiya standard de nînin.)

Lê gava ku mirov peyva “beyadiq” bide ber peyda “mekatib”, mirov dê bibîne ku vokalên wan wek hev in tevî ku konsonantên wan ji hev cuda ne jî.

Li ser bingehên wiha, erebîaxiv wisa tê gihiştin ku peyvên wek “beyadiq” ne yekhejmar lê pirhejmar in. Û madem ku “beyadiq” ya “pirhejmar” bi pirhejmariya xwe dişibe “mekatib” ya pirhejmar, divê yekhejmariya “beyadiq” jî hebe ku bi şikl û dirûvê xwe bişibe yekhejmariya peyva “mekteb”. Wisa peyva “beydeq” hat çêkirin ku vokalên wê jî wek yên peyva “mekteb” in.

Çend nimûneyên din jî yên ji zimanên îranî wergirtî wiha bi paşvesaziyê forma wan ya yekhejmar hatiye çêkirin û forma ji zimanên îranî wergirtî niha wek forma pirhejmarî tê hesibandin:

• “camûs” ji “cewamûs” ji pehlewî “gawmêş” (gamêş)
• “firdews” ji “feradîs” ji avestayî “perîdeyze” (biheşt – heman peyva îranî bi rêya yûnaniya kevn wek “paradise” ketiye inglîzî û gelek zimanên din jî yên ewropî)
• “nibr” ji “enbar” ji pehlewî ”enbar” (embar, mexzen)

 

WERGIRTINÊN DERENGTIR

Piraniya peyvên li jor behskirî berî îslamê yan li destpêka îslamê ji zimanên îranî ketine erebî. Sebeb ew e ku hingê erebî hê nebûbû zimanekî bihêz û bihagiran û ew hewceyî gelek peyvên nû bû. Lê piştî ku erebî cihê xwe xurt kir, êdî kêmtir peyv ji zimanên îranî wergirtine.

Vê dawiyê erebî bi piranî peyvan ji zimanên ewropî, wek inglîzî û fransî werdigire. Lê niha jî erebî bi temamî dest ji wergirtina peyvan ji zimanên îranî bernedaye. Bi taybetî deverên erebîaxiv yên nêzîkî Îran û Kurdistanê gelek peyvan ji zimanên îranî werdigirin tevî ku kêm caran ew peyv êdî derbazî zimanê standard yê erebî dibin.

Ev devokên erebî ne tenê peyvan ji zimanên îranî werdigirin lê herwiha êdî wan dengan jî wek di zimanên îranî de dihêlin ku berê erebî ew deng diguherandin. Bo nimûne, êdî dengên Ç, G û P di peyvên ji zimanên îranî werdigirtî de di erebiya devkî de bi piranî wek xwe dimînin:

• çadir
• guldan
• perde

Ev û gelek peyvên di erebiya Iraqê û ya deverên din yên nêzîkî farisî û kurdî de tên bikaranîn tevî ku erebiya standard dengên Ç, G û P niha jî qebûl nake.

 

Çavkanî:

Arthur Jeffery: Foreign Vocabulary of the Qur’an [Peyvên biyanî di Qur’anê de]. 1938.
Encyclopædia Iranica: Iranian Loanwords in Arabic. [Peyvên îranî di erebî de].
Husein Muhammed: Etîmolojiya peyvên erebî
Ștefan Ionite: Persian Loanwords in Baghdadi Arabic [Peyvên farisî di erebiya Bexdayê de]. 2019.

Zimanê me bi peyvên biyanî zengîn e!

Vê dawiyê, bi taybetî jî piştî derketina ferhenga min ya etîmolojiyê ya bi navê Rehnas, hin xanim û camêr carinan peyaman ji min re dişînin û daxwaza rehnasî û etîmolojiya hin peyvan ji min dikin (bi piranî peyvên ku min etîmolojiya wan di Rehnasê de nenivîsîbe ji ber ku yên ku min etîmolojiya wan nivîsîbe, ji xwe ji wê derê lê dinêrin).

Hinek kes dixwazin rastiyê bizanin û ji wan re ya giring zanîna reh û rîşên filan peyvê ne (em ji van kesan re li vê derê bibêjin ”koma yekem”). Hinek jî hewl didin bi pirsîna ji min piştgiran bo idiayên xwe yên ”filan peyv bi eslê xwe kurdî ye” wergirin (em van jî bi ”koma duyem” bi nav bikin).

Helbet gelek caran bersiv li ba min nîne lê hewl didim lê bigerim û vekolim. Dîsa jî gelek caran nikarim bersivê peyda bikim.

Kanîzar, hejmar 10

 

Vekin û bixwînin!

 

Sernivîsar

Kanîzar nahêle kurdî sêwî bimîne!

Dîsa kerem bikin hejmareke têr û tijî ya kovara zimanê kurdî Kanîzarê, xwandevanên hêja. Vê carê jî em kovareke 200-rûpelî ya bi vekolîn û nivîsên li ser zimanê kurdî bi kurmancî, soranî, zazakî û inglîzî pêşkêşî we yên hêja dikin.

Di vê hejmarê de Husein Muhammed vekolîna xwe ya li ser hejmarnavan di zimanê kurdî de dîsa bi 50 rûpelan didomîne. Di herdu hejmarên pêştir de ew bi berfirehî li ser çêbûn û çêkirina navên hejmaran di kurdî de rawestiyaye. Vê carê ew bikaranîna hejmaran di zimanê kurdî de vedikole: çemandina/tewandina wan, ravekirina wan, cinsê wan (gelo hejmaran ti cinsê rêzimanî yê sabit heye yan na).

Umîd Demirhan ferhengokeke 600 nifir û nifrînên kurdî raberî me dike. Nûdem Hezex bi berfirehî cudahiyên bikaranîna peyvika girêder ”ku” di edebiyata kevnar û ya nûjen de vedikole.

Nivîsarên me yên din yên bi kurmancî bo nimûne li ser navnasiyê, dîftongan û alfabeyên kurdî ne.

Bi soranî em nivîsareke li ser çawaniya mirina zimanan ya profesor David Crystal bi wergera ji inglîzî ya Hesenê Qazî pêşkêş dikin. Berhema din ya bi soranî hevpeyivîneke li ser pirzimanîtiyê ye ku Şiyaweş Goderzî li gel Hesenê Qazî kiriye. Kanîzar herdu nivîsaran bi alfabeya kurdî-latînî belav dike.

Bi zazakî em nivîsareke dirêj ya Seîd Verojî li ser ziman û lehceyên kurdî diyarî xwandevanên xwe dikin.

Bi inglîzî vekolîna me ya serekî ji zimannasê polonî Marcin Rzepkin e ku mijara wê wergerandina Incîlê (Mizgînê, Peymana Nû) ji aliyê Nadir Osmaniyan ve li kurmancî bi alfabeya krîlî ye. Rzepkin heta niha gelek vekolînên din jî li ser zimanê kurdî û dîroka zimannasiya kurdî nivîsîne ku em ê hinek ji wan di hejmarên Kanîzarê yên bên de jî belav bikin.

Nivîsara din ya bi inglîzî ji kesekî katalanî yê bi bernavê Xarlatà ye û li ser berhevdana rewşa sosyolîngwîstîkî (zimannasiya civakî) ya zimanê katalanî li Spanyayê û zimanê kurdî (bi taybetî li Başûrê Kurdistanê) ye.

Di vê hejmarê de jî em dîsa du kitêbên li ser zimanê kurdî didin nasîn. Yek jê kitêba E. B. Soane ”Rêzimana zimanê kurmancî anku kurdî” ye ku sala 1913 bi inglîzî hatiye çapkirin. Pirtûka din jî teza doktorayî ya Orhan Varol e ku sala 2014 bi tirkî amade bûye û li ser tesîra tirkî li ser kurdiya devkî ye. Ev van herdu kitêban ne tenê dinasînin lê wan herduyan bi tevahî ve diweşînin û dixin ber xizmeta kurdînas û kurdiyaran.

Bo hêsankirina têgihiştina nivîsên zimanî û zimannasî, em li dawiya kovarê herwiha ferhengoka xwe ya zimannasî an Zarnameyê jî belav dikin.

 

Naveroka hejmara 10

Sernivîsar

Kanîzar nahêle kurdî sêwî bimîne, r. 3

Husein Muhammed

Bikaranîna hejmaran, r. 5

B. Soane

Rêzimana zimanê kurmancî, r. 49

Nûdem Hezex

Peyvika ”ku”, r. 52

Orhan Varol

Têkilkirina kurdî û tirkî, r. 84

David Crystal

Ziman çon demirin?, r. 86

Alfabe

Ev ziman ne bêalfabe ye, r. 94

Umîd Demîrhan

Ferhengoka nifiran, r. 97

Seîd Veroj

Ziwan û diyalektê kurdî, r. 116

Navnasî

Navên kurdî çi û çawan in? r. 139

Siyaweş Goderzî

Firezimanî le Kurdistan, r. 151

Dengnasî

Dîftong, r. 163

Watenasî

Hevalên derewîn, r. 175

Marcin Rzepkin

Bible Translation into Kurdish, r. 180

Kurdish and Catalan

A socio-linguistic comparison, r. 189

Zarname

Ferhengoka zimannasiyê, r. 196

Çawa binivîsim?

Kurterêbera rastnivîsînê, r. 214

 

Vekin û bixwînin!

Tezeke doktorayî: Têkiliya kurdî-tirkî

 

Husein Muhammed

Tesîra zimanên serdest li Kurdistanê anku tesîra erebî, farisî û bi taybetî jî ya tirkî li ser zimanê kurdî gelek caran di gotin û nivîsînên kurdan de tên dubarekirin. Heta niha ev mijar di çarçoveya rexnekirin û gazinkirina ji tesîra tirkî (yan erebî yan farisî) li ser kurdî de maye. Kesên ku behsa wê mijarê kiriye, zêdetir bi armanca nefretkirina li rewşê û peydakirina revê ji vê tesîr û têkiliyê nivîsiye yan li ser axiftine.

Lê heta niha kêm bi zanistî û zimannasî li ser hatiye nivîsîn ka ev tesîr û têkiliya kurdî û tirkî (yan erebî yan farisî) çi ye û çawa ye. Tesîr an têkiliya zimanên behskirî li ser axiftina kurdî zêdetir mijara henek û tinaziyan bûye û li ser nivîsîna kurdî jî babetê rexnekirin û xweacizkirinê bûye.

Bawernameya anku teza doktorayî ya Orhan Varol Türkçe-Kürtçe Dil Etkileşimi (Têkiliya zimanî ya tirkî-kurdî) ji Zanîngeha Enqereyê hewl dide bi awayekî zanistî-zimannasî nêzîkî meseleyê bibe. Varol bi xwe kurd e lê teza xwe bi tirkî nivîsiye.

Mijara wî ne kurdiya nivîskî ye lê ew di teza xwe de têkiliya kurdî û tirkî di axiftina 25 kesên ji Wanê yên kurdîaxiv û tirkîaxiv de vedikole û şirove dike.

Peyvên biyanî di soranî de

Bloga Zimannas bi şanazî bawernameya doktorayê ya Cafer Hesenpûr (Jafar Hasanpoor) ya li ser peyvên ewropî, erebî û farisî di soranî de pêşkêşî xwandevanên xwe dike. Kitêb bi inglîzî ye:

Loans in Sorani

WERGIRTINA PEYVAN JI ZIMANÊN DIN

 

Husein Muhammed

Gava ku axiverên zimanekî tiştekî nû yê li nav qisekerên zimanekî din heyî dibînin, ew dixwazin navekî ji tiştê nû re peyda bikin. Li vê derê mebesta me ji ”tişt” berfireh e: ew ”tişt” dikare tiştekî konkret be, diyardeyek be, ramanek be, heywanek be, riwekek be û hwd.

Di binavkirina tiştê nû de çend rê û rêbaz li ber axiveran heye:

• ew dikarin navê wî tiştî ji zimanekî ku navê wî tiştî heye wergirin û bi kar bînin.[1]
• ew dikarin navê wî tiştî li zimanê xwe wergerînin
• ew dikarin navekî bi dilê xwe li wî tiştî bikin

Binavkirina tiştên di zimanên din de navheyî li gor dilê axiverên zimanê ku hê ti nav ji wî tiştî re nîne diyardeyeke nadir e anku kêm caran axiver navekî bi temamî bi dilê xwe li wî tiştî dikin. Herdu rê û rêbazên din gelek zêdetir li kar in: an navek yekser ji zimanekî din tê wergirtin an jî navê di zimanekî din de heyî li zimanê nû tê wergerandin.

Bo nimûne, Internet û malper du berî ku di nav kurdan de belav bibin û kurd navan ji wan re peyda bikin, ew di nav inglîzîzimanan de belav bûne û di vî zimanî de nav ji wan re hatine çêkirin. Inglîzîzimanan navên ”Internet” (ji inter = navber û net = tor / torr) û ”homepage” (ji home = mal û page = rûpel, rûper, per / perr) li van tiştan kir.

Gava ku ev tiştên têkilî hev di nav kurdan de jî belav bûn, hewcedariya kurdan jî bi navên wan hebû. Di nav kurdîzimanan de peyva ”Internet” wek xwe belav bû anku kurdan ew ji zimanê inglîzî wergirt. Di piraniya zimanên din de jî qedera vê peyvê wek di kurdî de ye: ew yekser ji inglîzî hatiye wergirtin û wisa tê bikaranîn.[2]

Lê peyva têkilî Internetê anku ”homepage” ya inglîzî ne di kurdî de û ne jî di piraniya zimanên din de yekser cih girtiye. Li cihê wergirtina yekser a vê peyvê, hem kurdî û hem jî gelek zimanên din ev peyv ji inglîzî li zimanê xwe wergerandiye. Di zimanê nivîskî yê kurmancî de beramberî ”homepage” ya inglîzî niha bi piranî peyva ”malper(r)” bi kar tê ku peyv bi peyv ji inglîzî hatiye wergerandin.[3]

Wergirtin û wergerandin zêdekirina peyvên zimanekî û berfirehkirina ferhenga wî de anku di peyvsaziya zimanî de roleke giring û bingehîn heye û di rastiyê de herdem hebûye. Di vê nivîsarê beşa li ser peyvsaziya kurdî em ê behsa wergirtinê anku neqilkirina peyvan ji zimanên din bo nav zimanê kurdî bikin. Peyvsazî bi wergerandinê anku çêkirina peyv û têrman di kurdî de li ber peyv û têrmên zimanên din dê mijara beşeke din a vekolîna me ya li ser peyvsaziyê be.

Gelo ziman sîstemeke dûvdilî û keyfî ye?

Husein Muhammed

Gelo ziman sîstemeke dûvdilî (keyfî, ixtiyarî, arbitrary) ye? Anku gelo qeyd û bendên zimanî li gor keyfa mirovan in?

Gelek kes dê bilezin û vê dîtinê red bikin: Her zimanî sîstema xwe ya rêzimanî heye. Li gor rêzimana her zimanekî hin tişt rast in û hin jî xelet in. Mirov nikare li gor keyfa xwe peyvan bi kar bîne yan jî qeyd û bendên rêzimana heyî biguherîne.

Bo nimûne, fêkiyek heye ku kurmanc jê re dibêjin ”sêv”. Kesek nikare rabe bi kurmancî navekê din yê li gor dilê xwe lê bike. Heke lê bike, yan ev kiryara wî dê wek tiştekê xelet yan jî nefehmbar bê dîtin û hesibandin.

Herwiha, di rêzimana kurmancî de rast e ku mirov cînavê ”ez” li gel peyva ”hatim” bi kar bîne anku bibêje ”ez hatim”. Lê li gor rêzimana kurmancî mirov nikare ”ez” wek kirdeyê lêkera ”hatî” bi kar bîne û bibêje ”*ez hatî”. Stêrka * di vê nivîsarê de li destpêka peyv yan hevokên xelet tê danîn daku ew ji nimûneyên rast bên veqetandin û cudakirin.

Zanistî wergêrran

Ji: Kovara Kanîzar, hejmar 2

____________________________________

Diyako Haşimî

Pêşekî

Wergêrran wate wergerrandinî deqêk yan witeyek le zimanî destpêkewe bo zimanî mebest becorê ke karîgeriy zimanî destpêk le xwêner yan bîserî zimanî destpêk bigwêzirêtewe bo xwêner yan bîserî zimanî mebest.

Le rastî da wergêrran debê bebê biçûktirîn xistineser yan labrdinêk bêt, bellam ewe tenha layenî hziriye, çunkû pêkhatey zimanekan pêkewe ciyawaziyan heye û wergêrr naçar debê destkarî bika le wergêrranekan da.

Peyvên me ji kû tên?

Husein Muhammed

Peyvên hemû zimanan ji çend çavkaniyên cuda ne. Bo nimûne:

1) ji binemala wî zimanî bi xwe (di kurdî de ji proto-hindûewropî, proto-hindûarî û proto-îranî)

2) ji zimanên cîran (bo nimûne wergirtina ji hev di zimanên Rojhilata Navîn de: erebî, farisî, kurdî, tirkî…)

3) ji çavkaniyên navneteweyî (bo nimûne peyvên wek ”kamera, radyo, televizyon” ku di piraniya zimanên dinyayê de wek hev in.)

4) peyvên ku di filan zimanî bi xwe de ji peyvên heyî hatine çêkirin (ji peyvên xwemalî bo nimûne ”dest-pê-kirin” yan jî ji peyvên xwemalî û biyanî wek mînak ”fehm-kirin” yan jî ji peyvên biyanî meselen ”talih-û-nesîb”).

Armanca vê kurtevekolînê ew e ku diyar bike ka peyvên kurdî (bi taybetî kurmancî) ji kîjan çavkaniyan in. Hedefa vê vekolînê destnîşankirina çavkaniyên peyvên kurdî ye anku gelo peyvên di kurdî de heyî ji kû hatine. Merema vê vekolînê ya serekî ne ew e eşkere bike ka peyv ji kurdî çûne kîjan zimanan. Ew jî hêjayî vekolînê ye lê li vê derê ne mijara me ye.