Malpera Zimannas bi şanazî berhema vê berhema hêja ya Têmûrê Meso ya qewlên êzidiyan û şiroveyên wan dixe xizmeta evîndarên zimanê kurdî.
Berhem ji 760 rûpel qewlên êzidiyan li gel şiroveyên wan pêk hatiye.
Kurtepêşgotina kitêbê bi rûsî ye lê wek din berhem bi temamî bi kurmancî ye.
Husein Muhammed
Di Rêbera Rastnivîsînê ya Weqfa Mezopotamyayê de tê idiakirin ku rehê demên neborî (rehê dema niha, dema bêt û raweya subjunktîv) ”-hê-” ye û divê mirov wek ”ez di-hê-m, ew di-hê-n…” û ”ez bi-hê-n, ew bi-hê-n…” binivîse.
Wek ku me pêştir jî diyar kiriye, ev gotin ne rast e. Rehê orijînal ne -hê- ye.
Rehê orijînal -ê- ye, wek ”ez t-ê-m, ew t-ê-n”.
Pêştir me bi berhevdana li gel zar û zimanên din isbat kiriye ku rehê orijînal -ê- ye, ne -hê-.
Êdî ne wek rexne li Rêbera Rastnivîsînê lê wek hin belgeyên dîrokî li jêr jî em ê bi nimûneyên ji klasîkên kurdî (kurmancî û soranî) dîsa bipeyitînin û biselmînin ku rehê lêkera “hatin” -ê- ye û h tê de nîne.
Di lêgerîna me ya di nav klasîkan de tenê nimûneyeke wisa jî peyda nekir ku rehê lêkera hatin wek -hê- hatibe bikaranîn.
Herwiha em ê isbat ku di kurmancî de (lê ne di soranî de) pêşgira berdewamiyê (duratîv) li gel lêkera “hatin” di dema niha de t- ye (ez t-êm, tu t-ê, ew t-ê(t), em/hûn/ew t-ên). Anku ne pêşgira di- ya li gel piraniya lêkerên din e.
Ev lêkolîn bi alîkariya Lêgerîna berfireh ya malpera Asoya Helbesta Kurdî hatiye kirin.
Kerem bikin!
Elî Herîrî
Eql û huşim bûne esîr dinya ku geh geh tête bîr
Dem şubheta bedra munîr zulfa ji werdê bênxweş e
Melayê Cizîrî
Ma j`hesreta şîrînleban
Xew tête çehvan qet şeban
Firyad-i der ber kewkeban
Pirsê bike j’ bîdarê çerx
…
Min pir şevan hetta seher
Danîne rê sem` û beşer
Ew mahirû ma bête der
Ta bême newbetdarê çerx
…
D`ev kuhnexanê mislê deyr
çendîn kewakib têne seyr
Peykan bi davê şubhê teyr
Her jê dibarin narê çerx
Mihra te pir ebter kirîn
Xalan ji ber biskan derîn
Zulfa muselsel `enberîn
çîn çîn ji çînê tête bac
Mey ku di camê bite noş
Bêdeng û sewt her tête goş
Jê tête di herdem siroş
Lew ev şerab alûde da
Li kelbê asitanê xwe
Nepirsî qet hebîb carek
Gelo nayêne bîrê em
Di vê nêçîr û ravê da
Lami`a husn û cemalê dê ji `ilmî bête `eyn
`Işq-i da jê hilbitin kê dî heqîqet bêmecaz
Min dî di newbê yarê tew sundus e ew bêm bêderew
Min bû di qewsê boyî ew şevan mi lew nayême xew
Ehmedê Xanî
Işqi bazî du terîq e, çi heqîqet çi mecaz
şem’ê can dê bi qejîtin,çi bi nar û çi bi nûr
şebê zulumatê bi îmkanê dibit subhî numa
Afîtabê Ehediyyet ji feleq tête zuhûr
Feqiyê Teyran
Geh geh sipî şubhetê şîr
Qet mislê te na çin tu tîr
Renge ku te yar tête bîr
Meyla `Hebîb j` çûna te tê
Sîne ey hubê herişte
Bi agirê işqê birişte
Qet li min nayên nivişte
Ay dilê min ay dilo
Mela Huseynê Bateyî
Tête heşrê ew digel xelqê berî
Ye`nî ba Pêxamberanî enwerî
…
Bête xwendin ger li yek sikke-diraf
Dê mubarek bin dera hin bêne zaf
Bête xwendin ger li avê û vexwit
Rehmî nazil cumleê ‘îlet dibit
Xwinavê girtî nesrînê
Cemed çêbû li sewlînê
Girya me tê ji bo asmînê
Zerî nayêne seyranê
Şêx Evdirehmanê Axtepî
Bo te qafî kim kelamê, guh bide beyta fesîh
Zanim ez, nayête destê min aşiqê çendîn melîh
Hacî Qadirî Koyî (soranî)
Dellên yar dêtewe babî mehebbet, ya Xuda wa bê
Eger duşmin dellê: Nabê! Muxennî to billê: Nabê
Nalî Şarezûrî (soranî)
Bînayîm kwêr e, hellnayê be rûy kes
Mujem yek yek dellêy bizmar e bê to
Le kin min ba wicûdî nas û ecnas
Kesî tê da niye em şare bê to
Pîremêrd (soranî)
Ew sîne safe şewq bidate aw
Aw bête lerze, şerim hellsê le naw
…
Înca be tikay nîga û be niyaz
Razî dill bête ser gurîşme û naz
_______________________________________
ÇAVKANÎ
[1] http://helbestakurdi.com/helbest/eli-heriri-disan-ji-nu-esqa-bere.html
[2] http://helbestakurdi.com/helbest/melaye-ciziri-ahe-ji-derde-dil-%28cerx%29.html
[3] http://helbestakurdi.com/helbest/melaye-ciziri-disa-ji-nu-behal-e-dil.html
[4] http://helbestakurdi.com/helbest/melaye-ciziri-ellah-sehergaha-ezel.html
[5] http://helbestakurdi.com/helbest/melaye-ciziri-bi-nare-firqete-sohtim.html
[6] http://helbestakurdi.com/helbest/melaye-ciziri-asiq-er-carek.html
[7] http://helbestakurdi.com/helbest/ehmede-xani-ey-dila-%28saqiye-mehwes%29.html
[8] http://helbestakurdi.com/helbest/feqiye-teyran-ey-av-u-av.html
[9] http://helbestakurdi.com/helbest/feqiye-teyran-ay-dile-min-ay-dilo.html
[10] http://helbestakurdi.com/helbest/melaye-bateyi-mewlida-kurmanci.html
[11] http://helbestakurdi.com/helbest/melaye-bateyi-ji-cirya-pasi-pe-da.html
[12] http://helbestakurdi.com/helbest/sex-evdirehmane-axtepi-asiq-u-masuq.html
[13] http://helbestakurdi.com/helbest/haci-qadire-koyi-dellen-yar-detewe.html
[14] http://helbestakurdi.com/helbest/nali-sarezuri-be-to.html
[15] http://helbestakurdi.com/helbest/piremerd-awatexwazi.html
Ez 5- yan 6-salî bûm dema ku min Mewlûda Mela Huseynê Batê li mala me dît. Tevî ku dêbabên min nexwenda bûn, wan gelek giringî dida wê yekê ku em zarok fêrî xwendinê bibin, bi taybetî xwendina Qur’anê û berhemên din yên pîroz.
Hingê min hê ji nû dest bi xwendinê kiribû lê ji niha jî zêdetir ez miriyê xwendinê bûm. Min Qur’an bi dengê gelek mela û kesên din yên xweş dixwînin bihîstibû. Min gelek jê hez jî dikir. Lê herçi ku min Qur’an dibihîst û bi xwe jî dixwend lê ew bi erebî bû û min jî hema bêje qet erebî nedizanî.
Lê Mewlûda bi kurdî hê jî bandorek mezintir li min kir. Bêguman min di zarokiya xwe de ji pirraniya wê jî fehm nedikir ji ber ku ew tijî peyvên erebî û hin yên farisî ye. Lê dîsa jî ew bi zimanê min bû û min gelek tiştên xwe jê fehm dikirin jî. Belkî jî yek ji sedemên bandora wê ya mezin li min, ji bilî kurdiya wê, ew bû ku di dema Mewlûdxwendinê de hemî kes beşdarî duakirinê dibûn, ne tenê kesekî ew dixwend. Herwiha bêguman di dema Mewlûdxwendinê de xwarinên xweş dihatin pêşkêşkirin ku ew jî bo me zarokan ne tiştek bêwate ye!
Di sala 1986ê de em ji gundê xwe revîn, li nêzîkî tixûbê Bakurê Kurdistanê û Başûrê Kurdistanê bi cih bûn û 1988ê jî neçar man ku ji bin lingên êrişên Enfalê xwe bigihînin Bakurê Kurdistanê. Di navberekê ji van de Mewlûda me winda bû. Ji hingê ve 19 sal di ser re derbas bûn heta ku ez dîsa li Başûrê Kurdistanê vegerîm.
Sala 2007ê min dîsa nisxeyek Mewlûdê ji Başûrê Kurdistanê peyda kir û ew dîsa çend caran xwend. Bêguman xwendina wê vê carê ji dema zarokiya min cuda bû lê wê herwiha car li pey carê gelek tiştên zarokiya min jî li bîra min vegerandin.
Ez niha ji berhemeke pîroz zêdetir, wek klasîkeke edebî ya kurdî li Mewlûdê dinerim. Ev 15 sal in ku berdewam bi kurdî dixwînim û dinivîsim. Lê dîsa jî ji bîr nakim ku Mewlûd yekem pirtûka kurdî ye ku min xwendiye, û ew dîsa yek ji şirîntirîn pirtûkên ber dilê min e.
Bi vê tîpguhêzî û şirovekirina Mewlûdê hêvîdar im ku xwendevanên kurd çêj û zewqek xweş ya wêjeyî ji vê berhema me ya hêja wergirin.
Lezgînê Çalî
Destpêk
Yek ji lêkolînên ku cihê wê di lêkolînên kurdolojiyê da bi giştî û di warê zimanzaniya kurdî da bi taybetî vala ye lêkolînên liser rêzmana dîrokî ya kurdiyê ye. Pirraniya lêkolînan bi piştgermiya jêderên ne kurdî yên mîna nivîs û kevir-niviştên Pehlevî an zimanên dî yên ziman-malbata Hindûewropayî hatine kirin.
Di vê lêkolînê da, bizav hatiye kirin ku bi meyizandina awayê xebitandina hindek lêkeran di Dîwana Melayê Cizîrî da aliyekê dî yê nepen ji dîroka zimanê kurdî bihêt eşkira kirin. Ev lêkolîn dikare bibe sedema destpêbûna zincîreka lêkolînên hevşêwe di warê zimanzaniya dîrokî ya zimanê kurdî da.
Read More »
Zimannas 