Husein Muhammed
Cotpeyv anku dvandva
Di peyvsaziyê de mebest ji cotpeyvan (cêwiyên siyamî, bînomiyal, dvanvda, bi inglîzî co-compound, Siamese twins, binomials, irreversible binomials, binomial pairs, bicolon, freezes, dvandva) du peyvên li pey hev rêzkirî ne ku bi hev re peyveke nû yan maneyeke nû çêdikin.
Em li jêr çend nimûneyan pêşkêş dikin. Bo ku were fehmkirin ku maneya wan bi rastî ne tenê herdu beşên hêmanî ne, em ê wan di kevanokan de li inglîzî jî wergerînin û diyar bikin ku di inglîzî ew herdu peyv bi hev ve maneya peyveke inglîzî didin:
- deng (voice) + bas / behs (topic) à dengûbas (nûçe, xeber, news)
- av (water) + hewa (air) à avûhewa (klîma, climate)
- dê (mother) + bab/bav (father) à dêûbab, dêûbav (dayik û bab û/yan kesên din ên ku zarokan mezin dikin, parents)
- xwişk (sister) + bira (brother) à xwişkûbira (hemû kesên ji eynî dêbavan, siblings)
- ser (head) + çav (eye) à serûçav (rû, dêm, face)
- dest (hand) + pê (foot) à destûpê (limbs)
- jin (wife) + mêr (husband) à jinûmêr (kesên bi hev re zewicî, spouses)
- xal (maternal uncle) + xwarza (one’s sister’s children) à xalûxwarza (hemû mirovên/xizmên ji aliyê dayikê ve, maternal relatives)
- biçûk û mezin (hemû mirov, people of all ages)
- bi şev û roj (24 saetan, herdem, bi berdewamî, bê navber, 24 hours, non-stop)
- ji dil û can (bi cidî, bi temamî, bi her tiştê xwe ve, sincerely)
- pîr û ciwan (kesên ji hemû temenan, people of all ages)
- bûk û zava (herdu kesên ku daweta wan tê kirin, the wedding couple)
- sor û zer (rengîn, colourful)
- reşûspî (ne rengîn, black-and-white)
- reşûşîn (şop û şûnên lêdanê/lêxistinê li ser leşî, bruise, contusion)[1]
Maneya cotpeyvê dikare ji herdu beşên xwe zêdetir an berfirehtir be:
- serûçav (hemû rû: ne tenê ser û çav lê herwiha enî, birû, gep/alek, dev, lêv, erzînk…)
Hin caran jî cotpeyv maneyeke bi temamî ji beşên xwe cuda bidin:
- dengûbas (nûçe, xeber, hewal)
Cotpeyvên kurdî (ne peyvên dubarekirî – li beşa li ser peyvsaziya bi dubarekirinê binêrin) adeten ji du peyvên serbixwe tên bikaranîn. Her yek ji wan peyvan dikare bi tenê jî di kurdî de were bikaranîn. Lê çend cotpeyv hene ku beşa wan a duyem adeten tenê li gel a yekem tê bikaranîn, bêyî wê di pratîkê de ne li kar e:
- heval û hogir
Peyva ”heval” bêyî peyva ”hogir” jî tê bikaranîn lê ”hogir” adeten tenê wek beşek ji gotina ”heval û hogir” li kar e.
Zimannas 