Hevalên derewîn di navbera kurdî û tirkî de

Husein Muhammed

Di zimannasiyê de mebest ji hevalên derewîn (bi inglîzî false friends) ew peyv in ku di du yan çend ziman an lehceyan de bi temamî wek hev an jî teqrîben wek hev hene lê maneya wan bi herdu zimanan an herdu lehceyan ne wek hev e.

Bo nimûne, peyva kurdî ”bar” di kurdî de maneya ”tiştên ku tên hilgirtin an raguhastin” (bi inglîzî ”load, burden”, bi tirkî ”yük”) e. Di inglîzî de jî peyva ”bar” hene lê di wî zimanî de ew maneya ”tiştên tên hilgirtin” nade lê wateya ”meyxane, bîrxane, cihê vexwarina madeyên alkoholîk” dide.[1]

Di zimannasiyê de ”bar” ya kurdî ya bi maneya ”tiştên ku tên hilgirtin an raguhastin” û ”bar” ya inglîzî ya bi wateya ”meyxane, bîrxane” hevalên derewîn in ji ber ku ew bi ser ve (bi deng û nivîsîna xwe) wek hev in an pir nêzîkî hev in lê bi wate anku maneya ne wek hev in.

Me di nivîseke pêştir de bi berfirehî behsa hevalên derewîn di lehce û devokên kurdî de (bi taybetî di navbera kurmancî û soranî de) kiriye û ew nivîs dikare ji vê derê were xwandin:

https://zimannas.wordpress.com/2015/12/14/hevalen-derewin-di-kurmanci-u-sorani-de/

Di vê nivîsarê em ê lîsteyeke ”hevalên derewîn” di navbera kurdî û tirkî de bidin. Li aliyê çepê em peyva kurdî pêşkêş dikin û li ber wê jî maneya wê bi kurdî didin. Li aliyê rastê jî em ”hevala wê ya derewîn” ya tirkî didin û maneya wê jî bi kurdî pêşkêş dikin.

Nimûneyên me bi kurdî û tirkî wek hev in (yan teqrîben wek hev in) lê maneya wan ji hev cuda ye. Loma ew ji hev re ”hevalên derewîn” in.

Hevalên derewîn dikarin peyvên xwerû bin (bo nimûne ”ben” ku di herdu zimanan de peyveke xwerû ye) yan jî bi yek an herdu zimanan peyveke çemandî be, bo nimûne ”bir” (di tirkî de peyveke xwerû ye, di kurdî de formeke ji lêkera ”birin” e) yan ”kal” (di kurdî de peyveke xwerû ye lê di tirkî de formeke ji lêkera ”kalmak” e).

Hevalên derewîn dikarin bi temamî bi deng û bi nivîsînê wek hev bin, bo nimûne ”beş”. Yan jî ew dikarin tenê gotinê yan tenê bi nivîsînê wek hev bin, bo nimûne ”bir” (di tirkî de zêdetir wek ”bîr” tê gotin) yan ”kurt” (di tirkî de K bipif/req e lê di kurdî de bêpif/nerm e.)

kurdî		tirkî
peyva kurdî	maneya peyva kurdî	peyva tirkî	maneya peyva tirkî
al	alî, rex, teref; ala, perçem, elem, beyraq	al	bigire, bistîne
av	vexwarina zelal û bêtam	av	nêçîr, seyd, rav
ben	benik, dezî, bizing, werîs	ben	ez
beş	parçe, pişk, qism	beş	pênc, 5
bin	beşa jêrîn	bin	hezar, 1000
bir	formek ji ”birin”ê	bir	yek, 1
birincî	ji birincî, wek birincî	birinci	yekem, ewil
bû	formek ji ”bûn”ê	bu	ev, vê/vî
dil	qelb	dil	ziman
diş	baltûz, xwişka jina/mêrê kesekî	diş	didan
ev	vê, vî, van	ev	mal, xanî
gel	milet, qewm, netewe	gel	were
kaç (kaj, qaç)	darek e	kaç	çend, çiqas; bireve
kal	pîr, pîremêr	kal	bimîne, bisekine
kurt	kin, ne dirêj	kurt	gurg, gur
kir	formek ji ”kirin”ê	kir	pîsî, qirêjî

_____________________

TÊBÎNÎ

[1] Heman peyv paşî ketiye gelek zimanên din û niha di kurdî de jî tê bikaranîn.