Malpera Zimannas vê ferhenga zazakî-tirkî ya 700-rûpelî wek pdf dixe xizmeta hezkerên zimanê kurdî.
Malpera Zimannas vê ferhenga zazakî-tirkî ya 700-rûpelî wek pdf dixe xizmeta hezkerên zimanê kurdî.
SERNIVÎSAR
Kerem bikin hejmareke nû ya kovara zimanê kurdî Kanîzarê, xwandevanên hêja. Di vê hejmarê de jî em bi nêzîkî 250 rûpelan vekolîn û xebatên li ser zimanê kurdî bi kurmancî, soranî, zazakî û inglîzî dixin xizmeta we yên hêja de.
Di vê hejmarê de Husein Muhammed li ser baneşanan anku peyvên gazîkirinê (nîda, interjeksiyon, bi inglîzî interjection) di zimanê kurdî de pêşkêş dike. Nivîsarên wî yên din di vê hejmarê de li ser xebatên ziman(nas)î yên di navbera lehceyên kurdî de û herwiha li ser dengê J ne.
Ji Selîm Biçûk em vê carê nivîsareke li ser cînavên kurdî belav dikin. Halil Aktug jî li ser cînavên pirsyarkî ”kî, kê” dinivîse.
Zeynelabidîn Zinar li ser hokerên bêpîvan û bêkêşan dinivîse. Samî Tan hevalnavên (rengdêrên) kurdî dide nasîn.
Bahoz Baran ravekên kurmancî bi awayekî giştî dide nasîn. Ezedîn Rotîn û Ş. Dêrikî bi taybetî behsa qertaf û ravekên rewşa diyar ya navdêran dikin.
Rûken Sarili teoriyên li ser çawaniya peydabûna zimanî/zimanan pêşkêş dike. Abdusamet Yigit nêrînên xwe li ser morfolojiya hin peyvên kurdî dinivîse. Amed Tigrîs hewl dide hemû pêşgir û paşgirên peyvsaz yên kurdî li gel nimûneyên wan rêz bike.
Çetoyê Zêdo li ser dîroka şanogeriya kurdî dinivîse û hewl dide hemû berhemên şanoyî rêz bike. Zeyneb Atli çend guhartoyên dastana Xecê û Siyabendî dide ber hev.
Bi soranî em nivîsa Baban Seqizî li ser rewşa zimanê kurdî bi taybetî li Rojhilata Kurdistanê belav dikin. Bi zazakî em beşek ji kitêba David Crystal ya li ser zimankujiyê pêşkêş dikin.
Bi inglîzî vê carê em hem li ser belavkirina berhema Rêbîn Kerîmî ya derbarê çemandina (tewandina) lêkerên kurdî berdewam dibin û hem jî dest belavkirina beş bi beş ya bawernameya doktorayê ya Laura Mahalingappa li ser hînbûna ergatîviyê di kurmancî de dikin.
Kerem bikin û kovara xwe Kanîzarê û bi hêviya ku hûn xêrê jê bibînin!
Husein Muhammed
Baneşan (nîda) di kurdî de, r. 4
Halil Aktuğ
Nivîsîna cînavê ”kî, kê”, r. 31
Zeynelabidîn Zinar
Hokerên bêpîvan û bêkêşan, r. 35
Xebatên ziman(nas)î
di navbera lehceyên kurdî de, r. 43
Samî Tan
Hevalnav (rengdêr), r. 49
Dengnasî
Dengê J – peydabûn û guherîn, r. 69
Ezedîn Rotîn û Ş.Dêrikî
Qertafên diyariyê, r. 75
Rûken Sarili
Nêrînên li ser peydabûna zimên, r. 77
Zinar Ednan Mele
Tesîra erebî û soranî li ser kurmancî, r. 92
Baban Seqizî
Awirêk li helumercî zimanî kurdî, r. 96
Amed Tigrîs
Pêşgir û paşgir, r. 107
Çetoyê Zêdo
Metnên şanoya kurdî, r. 149
Zeynep Sultan Atli
Berhevdana çend varyantên “Siyabend û Xecê”, r. 180
Husein Muhammed
Wek diyarî bo mamê hêja Îsmaîl Şahîn
Van çend dehsalên dawiyê xebatên li ser lehceyên cuda yên zimanê kurdî zêde û berfireh bûne. Hin ji wan lêkolînan bi kurdî û hinek jî bi zimanên din in.
Lêkolînên zimanî yên bi kurdî adeten li ser wê lehceyê ne ku kitêb bi xwe jî pê hatiye nivîsîn. Bo nimûne, kitêbên zimanî/rêzimanî yên bi kurmancî bi piranî behsa taybetmendiyên kurmancî, yên bi soranî qala taybetmendiyên soranî û yên bi zazakî jî aqlebe behsa xusûsiyetên zazakî dikin.
Lê herwiha bi taybetî vê dawiyê hin berhem bi lehceyeke kurdî li ser lehceyeke din jî ya kurdî hatine pêşkêşkirin. Hinek ji van berheman hewl didin qisekerên lehceyekê hînî lehceya din bikin lê hinek jî tê dikoşin wekhevî û cudahiyên du yan zêdetir lehceyên kurdî bi xwandevanên xwe binasînin.
Hinek ji berheman kitêb an nivîsarên li ser rêzimanê ne. Hinekên din jî ferhengên dulehceyî yan pirlehceyî ne.
Di vê nivîsara xwe de em ê van xebatên bi lehceyeke kurdî li ser lehceyeke din ya kurdî binasînin. Herwiha wek diyariyeke bo sala nû ya 2018 em ê piraniya van berhemên hêja di malpera Zimannas de bixin ber destê xwandevanên kurdî.
Malpera Zimannas û kovara Kanîzar bi serbilindî kitêba Fêrgîn Melik Aykoç
Kurdîzan – rûberîna zaravên kurdî
pêşkêş dikin.
Sernivîsar
Dîsa bi naverokeke rengîn
Kerem bikin vê carê jî hejmareke têr û tijî ya kovara zimanê kurdî Kanîzarê, xwandevanên gelek hêja. Di vê hejmarê de em bi 260 rûpelan çendîn vekolîn û nivîsarên giring yên li ser ziman û rêzimana kurdî bi kurmancî, soranî, zazakî û inglîzî pêşkêşî we yên ezîz dikin.
Di vê hejmarê de Husein Muhammed li ser hokeran (hevalkar, zerf, adverb) di kurdî de dinivîse. Nivîsên wî yên din vê carê li ser berhevdana dengnasiya kurdî û farisî û herwiha derbarê dengê N ye.
Salih Akin xebatên Koma Kurmancî û Grûpa Xebatê ya Vateyî dide nasîn. Kulîlk Elîkake ji romana ”Şivanê Kurmanca” peyvên dubarekirî vedikole.
Abdullah Karabax bi berfirehî baneşan (nîda, interjection) yên kurdî dide nasîn.
Di vê hejmarê de em dest bi belavkirina rêzimana nivîskar Selîm Biçûk dikin û em ê di hejmarên bên de jî wê bidomînin. Vekolîna berfireh ya Deham Ebdulfetah li ser lêkerên (fiil, verb) kurmancî di vê hejmarê de jî didome.
Bahoz Baran kitêba ”Rastnivîs û Rêzimana Kurmancî” ya Samî Tan dinasîne û dinirxîne. Zana Farqînî li ser çawaniya nivîsîna lêkera alîkar ya dema bê (dê, wê, yê, ê) dinivîse.
Bi zazakî em vekolîneke li ser cînavan (zemîr, pronoun) belav dikin.
Bi soranî du nivîsaran ku yek ya Ce’fer Şêxulîslamî ye û ya din jî wergereke ji inglîzî bi destê Hesenê Qazî ye.
Bi inglîzî em vekolîna Rêbîn Kerîm li ser lêkerên kurdî didomînin û herwiha du nivîsarên Xisro Elmasî li ser dengnasiya kurdî û nivîseke Xisro Pîrbal jî derbarê wergerandina edebiyata kurdî ji zimanên biyanî li kurdî belav dikin.
Li dawiyê jî em ferhengoka xwe ya zimannasî Zarnameyê dîsa berfirehtirkirî diweşînin.
Herdem di nav xêr û xweşiyan de bin!
Sernivîsar
Bi naverokeke rengîn
Husein Muhammed
Hoker (adverb) di kurdî de, r. 3
Salih Akin
Koma Kurmancî û Grûpa Vateyê, r. 16
Kulîlk Elîkake
Peyvên dubarekirî, r. 30
Selîm Biçûk
Rêzimana kurdî (beşa 1), r. 36
Dengnasî
Peydabûn û guherîna N, r. 84
Bahoz Baran
Nirxandina kitêba ”Rastnivîs û Rêzimana Kurmancî”, r. 89
Zemîr
Gramerê zazakî de, r. 99
Zana Farqînî
Nivîsîna lêkera alîkar ya dema bê, r. 123
Abdullah Karabax
Baneşan (nîda, interjection), r. 126
Zimannasiya berhevder
Cudahiyên dengnasî yên kurdî-farisî, r. 137
Ce’fer Şêxulîslamî
Zimanî standard û mafî ziman, r. 143
Deham Ebdulfetah
Lêker di zimanê kurdî de (beşa 5), r. 151
Rêbîn Kerîm
Verbal inflection in Kurdish, r. 209
Xesrew F. Elmasî
Phonological Adjustments in Kurdish, p. 224
Xisro Pîrbal
Translating Kurdish literature from foreign languages, p. 237
Zarname
Ferhengoka zimannasî, r. 246
Sernivîsar
BI VEKOLÎNÊN LI SER ZIMAN BER BI SERXWEBÛNÊ
Dîsa kerem bikin hejmara nû ya kovara zimanê kurdî Kanîzarê, xwandevanên hêja. Di vê hejmarê de em dîsa 300 rûpelan vekolînên li ser zimanê kurdî bi kurmancî, soranî, zazakî û inglîzî pêşkêşî we yên delal dikin.
Di vê hejmarê de Husein Muhammed li ser ”razên rengan” dinivîse anku navên rengan û reh û rîşên navên wan pêşkêşî me dike.
Halil Aktuğ di vekolîna xwe ya dirêj de pêdeçûnekê bi ”rêberên rastnvîsînê” yên Komxebata Kurmancî dike û li cihan wan bi dijwarî – lê bi heq – rexneyan li wan digire – bi taybetî li wan beşên rêbernameyê yên ku dixwazin normên heyî yên kurmanciya nivîskî biguherînin.
Vekolîna Deham Ebdulfetah li ser lêkerên kurdî di vê hejmarê de jî didome û dê di hejmara bêt de jî berdewam be.
Ebdullah Haciyan û Umîd Demirhan kurdên Xorasanê û kurmanciya wan bi ferhengokeke gotinên pêşiyan pêşkêşî me dikin. Ferhengok dê di hejmarên bên de jî bidome.
Demhat Alêşkî li ser wê qenaetê ye ku bo parastina zimanê kurdî û bikaranîna wî di her warê jiyanê de, zerûrî ye ku kurd bibin xwedîdewlet (yek an çend dewletan). Çiya Mazî yekem alfabeya kurdî-latînî anku alfabeya Îsahak Marogulov bi me dide nasîn.
Bi soranî Hesen Qazî li ser pirstandardî û pirnavendîtiya zimanên jîndar dinivîse û Rehber Mehmûdzade jî li ser ferhengsaziyê.
Bi zazakî Roşan Lezgîn behsa pirsgirêkên minaqeşeyên li ser ”ziman” û ”lehceyê” dike.
Bi inglîzî em beşek ji vekolîna Rêbîn Kerîm li ser sîstema lêkerên kurdî (bi taybetî soranî) pêşkêş dikin û beşên din yên wê lêkolînê dê di hejmarên bên de jî belav bibin.
Di beşa dengnasiyê de vê carê em dengê Q û peydabûna wî dengî bi berfirehî û bi nimûneyan dinasînin. Em herwiha kovara derûnnasiyê anku psîkolojiyê Psychology Kurdî didin nasîn.
Di pişka ferhengokan de em hem ferhengoka Kanîzarê ya zimannasiyê anku Zarnameyê berfirehkirî belav dikin û hem jî cih didin ferhengoka zimannasiyê ya Komxebata Kurmancî.
Sernivîsar
Bi vekolînên zimanî ber bi serxwebûnê, r. 2
Husein Muhammed
Razên rengan, r. 3
Halil Aktuğ
Nirxandina rêbereke rastnivîsînê, r. 13
Kovareke derûnnasiyê
Psychology Kurdî, r. 60
Roşan Lezgîn
Munaqeşeyê ”lehce” û ”zimanî” de problemî, r. 63
Demhat Alêşkî
Bo zimanê kurdî dewletek divê!, r. 72
Deham Ebdufetah
Lêker di zimanê kurdî de (4), r. 74
Hesen Qazî
Zorbey zimane zînduwekan firestandard in, r. 52
Dengnasî
Dengê Q – peydabûn û guherîna wî dengî, r. 157
Ferhengok
Peyvên rêzimanî yên Komxebata Kurmancî, r. 162
Çiya Mazî
Marugulov û alfabeya wî ya kurdî, r. 189
Rehber Mehmûdzade
Nerîtêkî nwê le ferhengnûsîy kurdî da, r. 192
Ebdullah Haciyan û Umîd Demirhan
Gulbijêrkek ji zargotina kurdên Xorasanê, r. 203
Mehmet Încesu
Çend gotin li ser devoka mamedî, r. 213
Îbrahîm Seydo Aydogan
Kurdkujî û nîqaşa zarava û alfabeyan, r. 217
Komxebata Kurmancî
Rêbera rastnivîsînê, r. 231
Rêbîn Kerîm
Verbal inflection in Kurdish, r. 276
Zarname
ferhengoka zimannasî, r. 295
Kerem bikin dîsa hejmareke nû ji kovara zimanê kurdî Kanîzarê, xwandevanên hêja. Di vê hejmarê de em çendîn berhemên nû û çend vekolînên li ser zimanê kurdî bi kurmancî, soranî, zazakî û inglîzî pêşkêşî we yên hêja dikin.
Di vê hejmarê de em dest bi belavkirina vekolîna Husein Muhammedî ya li ser rengdêrên (sifet, adjective) kurdî û bikaranîna wan dikin. Ev vekolîn dê di hejmarên bên de jî berdewam be. Nivîsarên wî yên din di hejmarê de li ser cinsê rêzimanî (mê û nêr) û tesîra lerzê li ser guherîna dengan in.
Rêzevekolîna me ya din ji Deham Ebdulfettah e û xebata wî ya dûr û dirêj ya li ser lêkerên (fiil, verb) kurdî ye. Ev vekolîn jî dê di hejmarên bên de jî bidome.
Vekolîna me ya dirêj ya bi zazakî nivîsara Seîd Verojî ya li ser berhevdan anku miqayesekirina zimannasî ya navbera kurmancî û zazakî ye.
Bi soranî Cemal Nebez li ser ”birakujiya zimanî” anku neheqîkirina li lehceyên din yên kurdî dinivîse. Nivîsara din ya bi soranî derbarê guherîn û ketina dengan di kurdiya kirmaşanî de ye û ji kekê me yê hêja Elî Şahmuhemmedî ye.
Bi inglîzî Mehmet Şerif Derince û Ergin Opengin agahiyên bingehîn li ser kurdî (bi taybetî kurmancî) pêşkêş dikin û berhemên giring bo hînbûna kurmancî û vekolînên zimanê kurdî rêz dikin.
Di vê hejmarê de jî em du kitêban – yeke nû û yeke kevn – didin nasîn. Yek jê Ferhenga Zaravên Teknîkî ya bi kurdî – tirkî – inglîzî ye. Ya din jî ferhengokeke kurdî ya ji sala 1884 e. Em van herdu berheman bi temamî belav dikin û dixin xizmeta xwandevanên xwe û vekolînên li ser zimanê kurdî.
Kerem bikin kovara xwe bixwînin û bo me binivîsin:
Sernivîsar
Bi berhemên nû û kevnar, r. 2
Husein Muhammed
Rengdêr û bikaranîna wan, r. 3
Ferhenga zaravên teknîkî
bi kurdî – tirkî – inglîzî, r. 18
Elî Şahmuhemmedî
Gorrîn û qirtandin le zarawey kurdîy kirmaşanî, r. 20
Seîd Veroj
Vacêkerdena zazakî û kurmancî, r. 23
Nasandin
Ferhengeke kurdî ji sala 1884, r. 51
Ziman û cins
Cinsê rêzimanî, r. 53
Cemal Nebez
Birakujîy zimanî, r. 64
Deham Ebdulfettah
Lêker di zimanê kurdî de, r. 72
Tesîra lerzê
li ser guherîna dengan, r. 124
Mehmet Şerif Derince & Ergin Opengin
Background information on Kurdish, r. 131
Zarname
Ferhengoka zimannasî, r. 144
Em wiha dinivîsin
Kurterêbera rastnivîsînê, r. 162
Sernivîsar
Kanîzar nahêle kurdî sêwî bimîne!
Dîsa kerem bikin hejmareke têr û tijî ya kovara zimanê kurdî Kanîzarê, xwandevanên hêja. Vê carê jî em kovareke 200-rûpelî ya bi vekolîn û nivîsên li ser zimanê kurdî bi kurmancî, soranî, zazakî û inglîzî pêşkêşî we yên hêja dikin.
Di vê hejmarê de Husein Muhammed vekolîna xwe ya li ser hejmarnavan di zimanê kurdî de dîsa bi 50 rûpelan didomîne. Di herdu hejmarên pêştir de ew bi berfirehî li ser çêbûn û çêkirina navên hejmaran di kurdî de rawestiyaye. Vê carê ew bikaranîna hejmaran di zimanê kurdî de vedikole: çemandina/tewandina wan, ravekirina wan, cinsê wan (gelo hejmaran ti cinsê rêzimanî yê sabit heye yan na).
Umîd Demirhan ferhengokeke 600 nifir û nifrînên kurdî raberî me dike. Nûdem Hezex bi berfirehî cudahiyên bikaranîna peyvika girêder ”ku” di edebiyata kevnar û ya nûjen de vedikole.
Nivîsarên me yên din yên bi kurmancî bo nimûne li ser navnasiyê, dîftongan û alfabeyên kurdî ne.
Bi soranî em nivîsareke li ser çawaniya mirina zimanan ya profesor David Crystal bi wergera ji inglîzî ya Hesenê Qazî pêşkêş dikin. Berhema din ya bi soranî hevpeyivîneke li ser pirzimanîtiyê ye ku Şiyaweş Goderzî li gel Hesenê Qazî kiriye. Kanîzar herdu nivîsaran bi alfabeya kurdî-latînî belav dike.
Bi zazakî em nivîsareke dirêj ya Seîd Verojî li ser ziman û lehceyên kurdî diyarî xwandevanên xwe dikin.
Bi inglîzî vekolîna me ya serekî ji zimannasê polonî Marcin Rzepkin e ku mijara wê wergerandina Incîlê (Mizgînê, Peymana Nû) ji aliyê Nadir Osmaniyan ve li kurmancî bi alfabeya krîlî ye. Rzepkin heta niha gelek vekolînên din jî li ser zimanê kurdî û dîroka zimannasiya kurdî nivîsîne ku em ê hinek ji wan di hejmarên Kanîzarê yên bên de jî belav bikin.
Nivîsara din ya bi inglîzî ji kesekî katalanî yê bi bernavê Xarlatà ye û li ser berhevdana rewşa sosyolîngwîstîkî (zimannasiya civakî) ya zimanê katalanî li Spanyayê û zimanê kurdî (bi taybetî li Başûrê Kurdistanê) ye.
Di vê hejmarê de jî em dîsa du kitêbên li ser zimanê kurdî didin nasîn. Yek jê kitêba E. B. Soane ”Rêzimana zimanê kurmancî anku kurdî” ye ku sala 1913 bi inglîzî hatiye çapkirin. Pirtûka din jî teza doktorayî ya Orhan Varol e ku sala 2014 bi tirkî amade bûye û li ser tesîra tirkî li ser kurdiya devkî ye. Ev van herdu kitêban ne tenê dinasînin lê wan herduyan bi tevahî ve diweşînin û dixin ber xizmeta kurdînas û kurdiyaran.
Bo hêsankirina têgihiştina nivîsên zimanî û zimannasî, em li dawiya kovarê herwiha ferhengoka xwe ya zimannasî an Zarnameyê jî belav dikin.
Kanîzar nahêle kurdî sêwî bimîne, r. 3
Rêzimana zimanê kurmancî, r. 49
Têkilkirina kurdî û tirkî, r. 84
Ev ziman ne bêalfabe ye, r. 94
Ziwan û diyalektê kurdî, r. 116
Navên kurdî çi û çawan in? r. 139
Firezimanî le Kurdistan, r. 151
Bible Translation into Kurdish, r. 180
A socio-linguistic comparison, r. 189
Ferhengoka zimannasiyê, r. 196
Kurterêbera rastnivîsînê, r. 214
______________________
nuştox: Husein Muhammed
çarnayox: Mahîr Dogan
”Êvar e, cîhan sar e, werin em biçin malê” (Şan o, cîhan serd o, bêrê ma şorîme keye). No vate xêzefilmêko ke seba domanan ameyo amade kerdene, ey ra yo. Merdim çekuya “dinya” kurdkî de bi zaf manayan xebitneno. Nînan ra yew zî manaya “hewa”yî dana: “Dinya serd a = Hewa serd o”.
La seba ke çekuya “dinya” bi eslê xo erebkî ya û tirkî de zî sey “dinya” yena xebitnayene, xeylê kurdan na xo rê heram kerda. Weriştî kewtî çekuya “cîhan“ dima ke dapîr û bapîranê kurdan caran nêxebitnayêne. Çend nîşanê naye estê ke “cîhan” çekuyêka kurdkî nîya, la a zî demo peyên farsikî ra ameya girewtene.
Ziwanê kurdkî hetê xeylê hetan ra yeno xeripnayene. Verê cû, heme zext û zoran ra oyo tewr girs yasaxê xebitnayîşê ziwanê kurdkî bî: qedexeyê ziwanê kurdkî hetê dewletanê îşxalkeran ra. No astengkerdiş zî hê dewam keno, la hêdî-hêdî beno sistêr. Nika belaya ke ney ra zî girs a, balnedarî û bêeleqedarîya kurdan bi xo ya: kurdî xo xo de bi kurdkî qisey nêkenê, nêwanenê û nênusenê.
______________________
Özlem Kılıç
Na xebate de gramerê zazakî de sîstemê negatîfîye, şekilê negatîfbîyayîşî û cigêrayişê viraştişê ey armanc keno. Şima zî zanê ke nêgatîfîye katêgorîyêkê gramerî yo gerdûnkî yo, sîstemê nêgatîfîye goreyê viraştişê her zimanî esto. Na rewşe esas gênî û sîstemê nêgatîfîye yê zazakî zî esto û no tevger ra xebate de nêgatîfîye ke gramerê zazakî de ca gênî hem hetê viraştişî ra hem zî hetê manaye ra girewtê dest û etud kerdê.
Xebat bi qismo şîyayiş û peynîye ra wet hîrê qisman ra yena raste. Qismo şîyayiş de ziwannasî, babetê nêgatîfîye û gramerê zazakî girewto dest. Qismo yewin de nêgatîfîyê ke zazakî name, sifet, karan de yê hem hetê viraştişî hem zî hetê manaye re etud kerdê. Eynî qismo de zazakî de şinasnayişê raweyanê xebere û waştişî virazîyayê, raweyê ke babeta vateyî de negatîfî bi wasitaya karan raweyanê demî û şertan ancîyayê û heme raweyî bi halê tabloyan de etud bî.
Qismo diyîn de zazakî de tewirê cumleyan tesnîf kerdê, nêgatîfîyê ke tewiranê cumleyan de cumleyê ke cuya rojane de şuxulîyenê nimûne kerdê.
Qismo hîreyin yê xebate de zazakî de nêgatîfîyê ke duayan de, zewtan de, vateyê verênan de û îdyoman de yê hem hetê viraştişî ra û hem zî hetê manaye ra etud bî û zazakî de nêgatîfîyê ke duayan de, duayan de, zewtan de, vateyê verênan de û îdyoman de bi xebate ardê raste. Necîte yê xebate de daneyê ke tez de resayê înan, ca dayo înan.
Vekin û bixwînin:
https://zimannas.files.wordpress.com/2016/07/c3b6zlem-kilic3a7-1.pdf