- Deham Ebdulfettah: Daxuyaniyek li ser Rêbera Rastnivîsînê (pdf)
- Halil Aktug: Komxebata Kurmancî û Rêbera Rastnivîsînê (pdf)
- Qasimê Xelîlî: 6 rexne li “Rêbera Rastnivîsînê” (pdf)
- Amed Tigrîs: Çend başî û şaşiyên Rêbera Rastnivîsînê (pdf)
- Husein Muhammed: “Rêbera Rastnivîsînê” û derdê giran yê hîperkorektiyê û xweferzkirinê (pdf)
- Ergin Opengin: Pêdaçûneke Rexneyî li ser Rêbera Rastnivîsînê (pdf) (derbarê kitêba Mustafa Aydogan e ku ”Rêbera Rastnivîsînê” fiiliyen dubarekirina wê ye)
Çend gotin ji her rexnegirekî li jor:
Deham Ebdulfettah:
“Sebaret bi guftûgokirina mijaran di civînên komxebatê da, min berî nuha gotibû ku gelek dengên endaman paşguh dibûn û yê min jî yek ji wan bû. Wê hingê diket gumana min ku lihevkirineke pêşînde li ser erêkirina hin mijarên aloz di navbera hin endaman da heye. Di wê rewşa komxebatê da min biryar wergirt ku ez beşdarîya xwe sivik bikim û paşê ez li her du civînên dawî (ya Mêrdîn a duwem û ya Stanbolê) amade nebûm. Hebûna navê min jî li ser Rêberê ne bi dilê min bû, lê weşanxaneya Wardozê ji min ra ragihand ku navê te pêşniyaza dostê te yê herî nêzî te bû, ne me ji ber xwe ve nivîsîye. Dema ku min ji dostê xwe pirsî, çima … Got: hebûna navê te giring bû …”[1]
Ergin Opengin:
”Şêwaza otorîter û qet’î ya nivîskarî li aliyekî, ev raveya zahiren zanistî çendîn tesbîtên bêbingeh dihewîne. Li jorê xuya bû ka çi mêkanîzmeke sade ya dengnasî li pişt guherîna paşgirên veqetandekê ya di meyla duyem de heye, anku, berevajî “ferman”a (prescription) nivîskarî “elaqeyeke” dengnasî ya yekser di navbera morfema nebinavkirinê -(y)ek’ê û veqetandekê de heye, lewre kîteyên cîran in û dengdêra -ek’ê dibe sebebê guherîna ji -a bo -e’eyê û ji -ê bo -î’yê. Herwiha îfadeya nivîskarî ya derheq tevlihevkirina “tewang” û “veqetandek”ê zêde ecêb e ku mirov li ser bisekine, lê jixwe me dît ka çawa heman forma veqetandekê ya -ê ye ji ber sebebên fonolojîk dibe -î. Wisa diyar e ku nivîskar bi xwe kategoriyên rêzimanî tev li hev dike.” (kovara Derwaze, hj. 1)
Halil Aktug:
”Ku komxebat îdea bike, zimanzanekî wekî Lescot û Celadet hay ji van devokan û “da, va, ra”yê tine bû, bila li qusurê nenêrin, xweyîyê “Rêberê” Birêz Mustefa Aydoğan û yên di komxebatê de cih digrin heta îro di vî warî de gazindek jî nekirine. Gelo bê îzahat guherandina “de, ve, re”yê çiqa zanyarî ye? Milletê kurd yê çawa ewleyîyê li wan bîne?… Dîsa di kitêba Aydoğan qertafa nekifşîyê “eka” hatîye bikaranîn. Aydoğan û Komxebatê bê îzahat “eka” kirine “eke”. Ew kesên ku di sê salan de li fikrên xwe ne bawer bin, gelo karin çi ji kurdan bixwazin?” (kovara Kanîzar, hj. 14)
Qasimê Xelîlî:
”Ev formên li jor [bo nimûne “ez dihêm, tu dihêyî, ew dihên…”] weke formên bingehîn hatine pejirandin (Ev tercîhên birêz Aydogan in.) û formên belavtir [“ez têm, ez tê, ew tên…”] jî weke bîforman (şêwayê duyan/varyant) hatine pênasekirin. Neku awayên bîform ne rast hatine dîtin (Lewra ev form, tercîhên şazdeh camêrên dî yên di komxebatê da cih girtine ye). Li gel vê yekê jî ev form di pirtûkê da nehatine tercîhkirin. Ev yek jî dide xuyakirin bê fikrên rêzdar Aydogan di komxebatê da çi qasî serdest bûne.) û di hemû deqên pirtûkê da jî formên jorîn hatine tercîhkirin.”
Husein Muhammed:
”Pirgirêka mezin ya Rêberê ew e ku ew hewl dide zimanekî ji zimanê piraniya kurdînivîsan ”rasttir” çêke. Di zimannasiyê de navê vê diyarde û fenomenê ”hîperkorektî” anku zêde-rastî yan ”rastiya ji rastiyê zêdetir” e ku ji guhnedana kûr ya zimanî tê. Derdê Rêberê ew e ku amadekarên wê bi zimanê nivîskî yê piraniyê qanih û razî nebûne lê wan hewl daye ku zimanê heyî li gor tercîh û daxwazên amadekerên Rêberê saz bikin. Di vî warî de mixabin hem amadekarên wê rê li ber xwe winda kiriye û hem jî talûke heye ku rê li ber xwandevanên xwe jî şaş bikin. Kêmasiyên heyî yekcar zêde û zor in.” (malpera Zimannas)
_________________
TÊBÎNÎ
[1] http://portal.netewe.com/daxuyaniyek-di-derbare-rebera-rastnivisine-da/?fbclid=IwAR0LpAfo4Caojg9M8bw1nGH82myLR1HNyCt6JId3DXpZuPHkgkKZUKb8sLQ
[2] https://twitter.com/dilawerzeraq/status/1223147934885216256
Zimannas 