_____________________
yazar: Husein Muhammed
çevirmen: Bedel Encu
Son zamanlarda Cizre, Gever, Colemêrg ve Şirnex (Şırnak) kentleri statülerinin değiştirilmesi gündeme geldi. Türkiye Hükümeti, Cizre ve Gever’i (Yükekova) şehir statüsüne çıkarıp, Şırnak ile Hakkari’yi ilçe yapmayı planladığını açıkladı.
Talep üzerine konuya ilişkin yaptığım küçük bir araştırmayı sizinle paylaşmak istiyorum.
Cizîr (Cizre)
Cizre aslında Arami yani Süryanice bir kelimedir. Aslen Aramice olan ismi “Gizerto” idi fakat Arapça’nın etkisi ile “Cizîre” olarak değişime uğradı, Kürtçe’de “Cizre”, Türkçe’de “Cizre” olarak telafuz ediliyor. “Cizre” kelimesinin anlamı “ada”, yani etrafı sularla çevrili kara parçasıdır. (İngilizce: island)
Kürdistan’ın farklı tarih evrelerinde Cizre’nin çok önemli bir konumu vardı. Cizre ya da “Cizira Botan”, Melayê Cizîrî gibi Kürt klasik edebiyatçıların ortaya çıktığı kenttir. Ulusal Destanımız Mem u Zin’deki olaylar Cizre’deki Botan Kralı’nın sarayında geçiyor.
Modern Kurmanci’nin kurucusu Celadet Bedirxan Cizreli’dir, bu münasebetle Cizre edebiyat dilimizin temel taşıdır denilebilir.
Eğer Bedirhani’lerin 1840’taki ilk ayaklanması başarılı olsaydı, muhtemelen Cizre şimdi tüm Kürdistan’ın başkenti olmuştu.
Gever (“Yüksekova”)
Asıl adı Gever olan bu ilçemiz Türkiye Devleti tarafından “Yüksekova” olarak adlandırılmaktadır.
“Gever” yada “Gewer” Kafkasya kökenli bir dilden gelmektedir. Kelime anlamı “Bölge, kaza”dır yada “Aşiret, sülale yeri” anlamına gelir, bu “Gever” kelimesi Kafkasya kökenlidir. Örneğin Gürcüce’deki “gvari” (Soy, aşiret, kavim) ile karşılaştırılabilir. Aynı kelime Kürtçe’de “Dever” (Bölge) olarak da kullanılıyor.
Gever’in diğer ismi “Dizê” olup “kale, duvar” anlamlarına gelir. Bu kelime diğer Kürdistan şehirlerininin isimlerinde de var. Rewandiz, Qeladizê ve Şêladizê kentleri örnek olarak verilebilir. Qeladizê, totolojik bir kelimedir, yani eşanlamlı isimler aynı keime içinde terkarlanmıştır. Hem “Qela” hem de “Dizê” kelimeleri “kale, sur, duvar” anlamlarına gelir.
Gever için Türkiye Devleti “Yüksekova” ismini kullanmaktadır. “Yüksek” hepimizin malumu bir kelime, “ova” ise Kürtçedeki “ava, avahi, şêngeh”dir. “ova” kelimesi aslında Ari (İrani) bir klime olup Türkçe etimoloji sözlüklerice de bu bilgi doğrulanmıştır. Nişanyan Sözlük buna örnek olarak verilebilir. İrani diller nedir? İrani diller, Hint-Avrupa Dil Grubu içindeki Kürtçe, Farsça, Beluci, Pehlevi, Avestaca ve benzer dillerden oluşan merkezi Aryen (İran) Coğrafyasında konuşalan dillerdir.
Colemêrg
“Colemêrg” ismi Arami ve Ermenice yazılan kadim kaynaklarda “Gilmar, Gulmar” olarak geçer. İsimde geçen “-mar” kale anlamına gelmekte olup, “Mêrdîn, Mardin” isminde de bulunmaktadır. Kürtçedeki “çol” ve mêrg” kelimeleri etkide bulunaraka değişime uğratmış olabilir fakat köken olarak bu isimlerle ilgisi yoktur.
Her ne kadar Hekariyan’da (Hakkari) bir krallık olsa da Colemerg tarihine ilişkin elimizde veriler bulunmamaktadır. Zaten Hekariyan Krallığı’nın başkenti Colemêrg değil “Elbak”tı.
Şirnex (Şırnak)
Bölgede yaşayan halkın adlandırmasıyla “Şirnex” ya da “Şernex”‘in “Şehr” (şehir) ve “Nuh” kelimelerinin birleşimiyle oluştuğu iddia ediliyor. Çünkü Tufan olayı sonrasında Nuh Peygamber gemisinin oradaki Cudi Dağı’na konduğuna inanılır.
Sesbilimi açısından “Şehr”in “şer-” yada “şir” olarak değişime uğraması mümkündür ancak “Nuh”daki “h”nin X; “U”nun “e”/”a”ya dönüşmesi çok zor. Bazen etimolojik olarak “şirin” ve “şark” kelimelerinden oluştuğunu söylense de bunda da kesinlik yok.
“Şehrê Nuh” iddiası yöresel etimoloji olarak, yani bilimselliği olmayan bir bilgi olarak düşünülebilir. Ancak bunun için daha iyi bir etimolojik düşünce ortaya atılmamıştır.
Zimannas 
[…] Türkçe […]
LikeLike