TAYBETMENDIYÊN KURMANCIYA KOBANKÎ

Raman Ehmed

Devoka Kobaniyî/Kobankî an jî bi gotineke din devoka Sirûcî.

Wek tê zanîn, Deşta Sirûcê niha bi du parçeyan bûye. Sirûca binxetê -li aliyê Rojava – û Sirûca serxetê – li aliyê Bakur.

Lê wek her herêmeke din a kurdî ku bi bandora parçekirina kurdistanê bi du parçeyan bûye, Sirûca binxetê û ya serxetê jî her bi heman devokê mane- bê guman divê neyê jibîrkirin, ku bandora erebî û tirkî di vê dema dawiyê de, roleke nîgatîv li ser her du devokan lîstiye.

Di vê gotarê de, ez ê hewl bidim ku bi tenê li ser devoka Deşta Sirûcê ya Binxetê ango ya Kobaniyan, rawestim.

Dibe ku her kesî bala xwe dabe wê yekê, ku xelkê Kobaniyê nabêjin ” Kobanî “, lê dibêjin ” Kobanê “.

Ev yek jî tê wê wateyê ku Kobaniyî(xelkê Kobaniyê) ji kurtkirina peyvan hez dikin û pir caran jî ti giraniyê nadin dirêjkirina peyvên ku li dawiya wan tîpeke dengdêr hebe, nemaze di tewandina wan de.

Wek mînak:

Li şûna:
• Min maseyek kirî.
• Ev mamosteyê min e.
Dibêjin:
• Min masak kirî.
• Va (ev) mamostê min e.

Tewanga navdêran di kurmanciya Kobaniyî de.

Tiştê balkêş li ba Kobaniyan ew e, her peyva ku dive were tewandin, ew ditewînin.

• Azêd derî vekir.
• Ew sêvekê dixwe.
• Em kê herne(biçin) bajêr.
• Ti(tu) li hindir xênî may(î).
• Me ji kurdan ra(re) got.
• Ma ti kê(yê) herê qerêc(e)?
• Ramên qapî (derî) vekir.

Cînavên kesane

Yên xwerû:
Ez, Ti, Ew/Ew, Em, Win/Hûn, Ew.

Yên tewandî:
Min/Mi, Te (bêhilm), Wî/Wê, Me, We, Wan.

Cînavka Vegerok

▪︎Xwe (piraniya Kobaniyan vê bi kar tînin).
▪︎Xe (bi piranî li gundan, lê li nav bajarê Kobaniyê bi xwe jî carine tê bikaranîn).

Cînavên Şanîdanê
Yên xwerû:
Va/Vay han, Ew/ewî han.
• Vay han li min dinêrê.

Yên tewandî:
▪︎Ji bo kesên dûr:
Wî, Wê, Wanay han/Wan.
• Wanay han ji me re gotin.
▪︎Ji bo kesên nêzik:
Vê, Vî, Vana/Van.
• Vana mêvanê(n) min e.

Daçek

▪︎Pêşdaçek:
– bi, ji, li, di.

▪︎Paşdaçek:
– da, ra, va
▪︎Dordaçek:
– bi … ra, ji … ra, ji … va, di …. ra.

Di axaftina rojane de, êdî ti rola perçeyê pêşîn ê dordaçekan nemaye.

• Kesek vi-ra(di vir re) çû.
• Ew wi-ra(di wir re) derbas bûn.

Vokatîv

Vokatîv di devoka Kobaniyî de pir li kar e.
▪︎Ji bo navdêrên nêr:
– Lo!, -o!
• Were malan Saliho!

▪︎ Ji bo navdêrên mê:
– Lê!, -ê!
• Te çi bi wan kir Bêrîvanê!
Raweya Fermanî

Di raweya fermanî ya erênî de piraniya lêkeran pêşgira ”bi-” werdigire. Bo nimûne:

• bike, bide, bixwe

Lê hinek awarte jî hene, bo nimûne:

• here, were!

Di raweya fermanî de paşgira kesê duyem yê yekhejmar ”-e” ye û paşgira kesê duyem yê pirhejmar jî “-(i)n” e:

• yekhejmar: bidoşe, bifiroşe, bistîne
• pirhejmar: bidoşin, bifiroşin, bistînin

Neyînîkirina raweya fermanî bi pêşgira “me-“ ye:

• mebêje, medizin

 

Raweya Şertanî

Di devoka Kobaniyî de raweya fermanî bi ” eger/heger/eke/ger ” nayê çêkirin, lê belê bi “ku” yê.

• Ku tu werî, ez e (ez ê) li te xim!
• Ku win (hûn) nên nexwin, em e (em ê) ji hev aciz bibin!
• Ku win (hûn) dereng bimînin, kesek ji we re derî venake!

Dema Niha

Devoka Kobaniyî di dema niha de, bi dema niha ya fereh/berdewam navdar e.

• “ez nên dixwime” (aniha mijûlî xwarina nanî me)
• ”ez nên dixwim” (bi awayekî giştî/adetî nan dixwim lê ne illeh aniha.)
• Ew stranekê dibêjine. (ev kar niha berdewam e)
• Em tû (bê tewandin) dixwine.

Li hinek gundên Kobaniyê li şûna tîpa ” e ” tîpa dengdêr ” î ” tê bikaranîn.
• Baran dibarî. (kar berdewam e).
• Şîv dikelî.

Amraza Dema Bê/lêkera alîkar a dema bê

Li Kobaniyê pirê caran raweya kurtkirî “kê” ya ji lêkera “dikim”ê ya ku di dema bê ya nêzik de tê bikaranîn, li şûna amûraza dema bê ” dê/ê ” tê bikaranîn.
Mînak:
• Ez kê herm(e) Kobanê.
• Ti kê nerê! (Tu dê neçê!).

Ji xwe li ba kesên temenmezin, awayê amraza dema bê ya nêzik nehatiye guhertin û dîsa jî pirê caran, li şûna amûraza dema bê, tê bikaranîn.
Mînak:
• Ez dikim herim.
• Ti dikî min bixapînî ha!

Bi giştî li Kobaniyê pênc şêw ji qertafa dema bê re hene.
Ev in:
• Kê (piraniya Kobaniyan bi kar tînin).
• E (bi tenê ji bo cînava EZ tê bikaranîn. ” Ez e vegerim.”).

• Tê (bi piranî li gundên Kobaniyê).
• Ê (pir kêm li kar e).
• Kira (Ji bo dema bê ya nêzik. Bi piranî li gundan tê gotin).

▪︎Di hin cihan de ji bo ” ew dê/ê ” awayekî keljandî derdive holê.
• Wê(ew dê/ê) werê.
Hejmar

Yek, didi, sisê, çar, pênc, şeş, heft, heyşt, neh, deh, yanzde, danzde, sêzde, çarde, panzde, şanzde, hefde, heyjde, nozde, bîst.

– Di hejmara ” heft ” û ya ” hefde ” de, tîpa “h” wek “h”a erebî tê bilêvkirin.

Hin taybetiyên din

• Çira: ji bo pirsa hokar û sebebê (li şûna Çima): Çira we karê xwe bi serî nekir?
• Çito: ji bo pirsa awayê bûyîna tiştekî (li şûna çawa): Wan çito xwe ji te xelas kir?”
• Kîcax: ” (kîjan çaxê) ji bo pirsa demê (li şûna kengî): Wê kîcax mala xwe bar kir

 

Xurtkirina rengdêran

Ev diyarde taybetmendiyekê dide devoka Kobaniyî, ku ji her kesî ve cudahiya devokê dide xuyakirin.

Ji bo girankirin û mezinkirina rengdêrekê, hokerek dikeve pêşiya rengdêrê û li dawiya hokerê tîpa “î” tê danîn.

• Va (ev) maleke reşî be’en e(maleke pir mezin e).
• Min cawekî sorî henarî kiriye(pir sor e).

Li vir hin xurtkerên din ên rengdêran:
Reşî qûl, sorî piz, gewerî spî, hêşinî ezmanî, zikî zer, şikî şebab.

 

Binêrin herwiha:
– Youness Sheikh Nassan: Taybetmendiyên kurmanciya Efrînê
– Husein Muhammed: Taybetmendiyên kurmanciya Zaxoyê
– Qasimê Xelîlî: Taybetmendiyên kurmanciya Torê
– Mehdi Jafarzadeh: Kurmanciya Deregezê