Husein Muhammed
Gelek caran di du yan çend zimanan de çend peyvên wek hev yan teqrîben wek hev hene.
Bo nimûne hem di kurdî û hem jî di farisî de peyvên wek ”bîst, dest, dil, sed, ser” hene. Maneya van peyvan di kurdî û farisî de eynî ye.
Lê herdem maneya peyvên wek hev di du zimanan de ne eynî ye. Bo nimûne, hem di kurdî û hem jî di tirkî de peyvên ”av, kurt, sol” hene. Lê maneya ti ji wan ne wek hev e. Di tirkî de wateyên wan wiha ne: ”av” (nêçîr), ”kurt” (gur, gur) û ”sol” (çep).
Peyvên ku di du zimanan de hebin lê maneya wan ji hev cuda be, di zimannasiyê de bi navê ”hevalên derewîn” (bi inglîzî ”false friends”[1]) tên nasîn.
”Hevalên derewîn” dikarin ji aliyê deng û nivîsîna xwe ve bi temamî wek hev bin lê maneya wan ji hev cuda be, bo nimûne wek peyva ”sol” ku di kurdî de maneya ”pêlav” û di tirkî de jî wateya ”çep” dide.
Lê ne şert e ku peyv bi temamî bi deng û nivîsîna xwe wek hev bin. Bes e eger tirsa şaşfehmkirina wan hebe ji ber heman peyvê di zimanekî din de.
Bo nimûne, ”birin” (wek ”anîn û birin”) di kurdî de heye û ”bring” jî di inglîzî de heye ku ne bi temamî bi nivîsîn û ne jî bi deng 100 % wek hev in. Lê tirsa xeletfehmkirina ”bring”ê ji aliyê kurdîzimanan ve heye ji ber ku ew pirr dişibe ”birin” ya kurdî tevî ku di rastiyê de maneya wê ne ”birin” e lê ”anîn” (înan, hênan, hawirdin) e anku tam berovajî wateya peyva ”birin” e. Loma ”birin” ya kurdî û ”bring” ya inglîzî ji hev re ”hevalên derewîn” in. Bi heman awayî inglîzîziman jî dikarin ji ber ”bring” ya inglîzî, peyva kurdî ”birin” xelet tê bigihin.
”Hevalên derewîn” carinan tenê ji aliyê nivîsînê ve wek hev in lê ne bi awayê gotinê. Bo nimûne, hem di kurdî û hem jî di inglîzî de peyvek bi awayê ”name” heye. Lê ”name” di kurdî û inglîzî de eynî maneyê nade. Di kurdî de wateya wê ”mektûb, rîsale, peyam, kaxeza ku ji kesekî re tê nivîsîn û şandin” dide lê ”name” ya inglîzî maneya ”nav, ism” dide. ”Name” ya inglîzî ji aliyê nivîsînê ve wek ”name” ya kurdî ye lê ji hêla gotinê ve ew ne wek ”name” ya kurdî lê bi awayê [neym] tê gotin. Lê dîsa jî ”name” ya kurdî û ”name” ya inglîzî ji hev re ”hevalên derewîn” in ji ber ku mimkin e ku kurdek ”name” ya inglîzî di nivîsan de bibîne û ji ber ”name” ya kurdî şaş fehm bike. Bi heman awayî inglîzîziman jî dikarin ji ber ”name” ya inglîzî, peyva kurdî ”name” xelet tê bigihin.
Carinan jî peyv bi nivîskî ne wek hev in lê bi gotinê wek hev yan pirr nêzîkî hev in. Bo nimûne, ”girîn” ya kurdî û ”green” ya inglîzî bi nivîskî ji hev cuda ne lê bi gotinê teqrîben hevdeng in anku dengê wan wek hev e. Lê maneya ”girîn” (rondik/hêsir ji çavan barîn) ya kurdî û ”green” (kesk, sewz, rengê kesk) ya inglîzî bi temamî ji hev cuda ye.
Berî niha me ferhengokeke ”hevalên derewîn” di navbera kurmancî û soranî de û ferhengokeke din jî hevalên derewnîn di navbera kurdî û tirkî de belav kirine.[2]
Li vê derê em ê ferhengokeke ”hevalên derewîn” di navbera kurdî û inglîzî de jî belav bikin.
Em ê peyvên wisa lîst bikin ku bi nivîsîna xwe yan bi gotina xwe ya bin herduyan wek hev in yan nêzîkî hev bin. Mimkin e ku heman peyva inglîzî bişibe du yan zêdetir peyvên kurdî. Bo nimûne, “near” ku nêzîkî “nîr” û “nêr” yên kurdî ye. Yan jî heman peyva kurdî bi deng an nivîs nêzîkî du yan zêdetir peyvên inglîzî ye, bo nimûne “tu” ya kurdî ku bi deng û nivîs nêzîkî “to”, “too” û “two” yên inglîzî ye.
| Peyva kurdî | Peyva inglîzî [û awayê gotina wê] | Wateya peyva inglîzî bi kurdî |
| ar | are [ar] | formek ji lêkera ”be” (bûn) |
| ask (xezal) | ask [esk] | pirsîn, pirs kirin |
| aş | ash (eş) | xwelî |
| awir | our [awir] | yê me, ya me, yên me |
| awir | hour [awir] | saet, 60 deqîqe |
| bab | babe, baby (beyb, beybî) | sava, zarok |
| bar | bar (bar) | meyxane, bar; berbend, zindan |
| bawer | power [pawer] | hêz, qewet, taqet, qudret |
| boy (ji bo, jê re) | boy [boy] | kur, kurik, lawik |
| birin | bring [bring] | anîn, înan, hênan, hawirdin |
| camêr | camera [kemêra] | kamera, cihazê wênegirtinê |
| can | can [ken] | karîn, şiyan; qutî |
| cencer(e) | cancer [kensir] | kanser, seletan, şêrpence |
| car | car [kar] | tirimpêl, otomobîl, erebe, seyare |
| cardin, cardî (dîsa) | card [kard] | karte, kart |
| çar | chart [çart] | cedwel, xişt |
| dayê (dayikê) | day [dey] | roj |
| dor | door [dor] | derî, dergeh |
| kurt | court [kort] | dadgeh, mehkeme; dîwan |
| êvar | ever [êvir] | herdem |
| find [mûm, şemalk) | find [faynd] | dîtin, vedîtin, peyda kirin |
| firset | first [first] | yekem, pêşîn |
| firî, firû | free [frî] | azad, serbest, rizgar, hurr |
| girîn | green [grîn] | kesk, sewz |
| hay | high [hay] | bilind, berz |
| her | her [hêr] | wê |
| hol | whole [hol] | hemû, gişt, tev |
| kil | kill [kil] | kuştin |
| kî | key [kî] | kilîl, kilîd, mifteh, anaxtar |
| kut (kurt, qut; ne tûj) | cut [kat] | birrîn |
| law | law [low] | qanûn, yasa, zagon |
| liv | live [liv] | jîn, jiyan |
| maç | match [meç] | 1. lîstik 2. li hev hatin |
| maç | much [maç] | gelek, pirr, zêde |
| man | man [men] | mêr, zelam, peya, kabra |
| mast | must [mast] | divê ku, pêdivî ye ku, pêwîst e ku |
| me | me [mî] | min |
| met | met [mêt] | dît, çav pê ket, gihiştê |
| mey | may [mey] | dibe, belkî, mimkin e |
| mis (sifir, baqir, misînî) | miss [mis] | 1. sitî, xatûn 2. ji dest çûn |
| name | name [neym] | nav |
| nefer | never [nêvir] | qet, hîç, ti caran, hergîz |
| nevî | nephew [nêfyû] | biraza, xwarza |
| nevî | navy [neyvî] | hêzên deryayî |
| next | next [nêkst] | dûv re, pey re |
| nêr, nîr | near [nîr] | nêzîk |
| not (90) | not [not] | ne, na |
| nû | no [now] | na, ne |
| nûr | nor [nor] | ne jî |
| of (ox, oy, ay…) | of [ov] | ji, yê |
| peritî | pretty [prîtî] | xweşik, spehî, bedew, ciwan, delal, xwînşîrîn |
| pez | pass [pes] | borîn, derbaz bûn |
| pîs | peace [pîs] | aştî, aramî, rehetî |
| pîs | piece [pîs] | parçe, ker, qed, let |
| pûl | pull [pul] | kişandin, kêşan |
| por | poor [por] | feqîr, hejar, nedar, xizan |
| risq | risk [risk] | rîsk, metirsî |
| saf, safî | safe [seyf] | biewle, bêtehlîke |
| sê, sî | sea [sî] | behr, derya |
| se, sê, sî | see [sî] | dîtin |
| sed | set [sêt] | danîn, bi cih kirin |
| sing, sîng | sing [sing] | strîn, stran gotin |
| sisttir, sist | sister [sistir] | xwişk, xweh |
| sitî | city [sitî] | bajar |
| spîk (beşa spî ya hêkê û hwd.) | speak [spîk] | axfitin, peyivîn, qise kirin |
| stand(in), stend(in) | stand [stend] | rawestîn, sekinîn |
| sûr, şor | sure [şûr] | piştrast, eseh, dilniya |
| tax | tax [teks] | bac, zerîbe, vêrgî |
| term (kelex, cesed, cenaze) | term [têrm] | şert, merc, kelîme |
| test, teşt (amana mezin) | test [têst] | imtihan, azmûn, test |
| tirî | tree [trî] | dar |
| top | top [top] | gupik, lûtke, serik, ser |
| tu | to [tu] | bo, ji bo, jê re, ber bi … ve |
| tu | two [tû] | du, 2 |
| tu | too [tû] | jî, herwiha, herwisa, wisa jî |
| ûr | or [or] | yan, an, yan jî, an jî |
| war | war [wor] | şer, ceng, herb |
| way (wax, wey, ox, of, oy…) | why [way] | çima, bo çi, ji ber çi, çira |
| we, wî | we [wî] | em |
| west(in) | west [wêst] | rojava, xerb |
| win (hûn, we, hewe) | win [win] | bi ser ketin, qazanc kirin |
_____________________________
TÊBÎNÎ
[1] https://en.wikipedia.org/wiki/False_friend
[2] Kurmancî-soranî: https://zimannas.wordpress.com/2015/12/14/hevalen-derewin-di-kurmanci-u-sorani-de/
kurdî-tirkî: https://zimannas.wordpress.com/2017/02/14/hevalen-derewin-di-navbera-kurdi-u-tirki-de/
Zimannas 