Rehnas – ferhenga etîmolojî ya kurdî

BIKARANÎNA VÊ FERHENGÊ

Husein Muhammed

Ev ferhenga etîmolojiyê anku ferhenga Rehnas hewl dide li gor rê û rêbazên zimannasî, dengnasî û zimannasiya dîrokî reh û rîşên etîmolojî yên peyvên kurdî vekole. Heta ku mimkin bûye, ferhenga Rehnas vekolînên berî xwe jî li ber çavan girtine. Di ferhengê de tenê etîmolojiya peyvan hatiye dan, ne wate û bikaranîna wan.

Berevajî hin ferhengên din yên etîmolojî yên kurdî, Rehnas idia nake û hewl nade eslê biyanî yên peyvên kurdî wek kurdî bide. Eger bi ihtimalên zanistî û zimannasî hin peyvên kurdî bi eslê xwe erebî, tirkî, farisî, ermenî, ewropî bin, em vê qebûl dikin. Eger di vî warî de dîtinên Rehnasê ji yên ferhengên din yên heyî yên etîmolojî yên kurdî cuda be, mesele ne ew e ku haya me ji wan ferhengan nîne lê mesele ew e ku bi qenaeta me ew ferheng şaş in loma em idia nakin ku filan peyv bi eslê xwe kurdî ye tevî ku em dizanin ku ew ferhengên din wisa idia dikin jî.

Di ferhengê de wek prensîp me hewl daye ku etîmolojiya peyvên hemû zaravayên kurdî bidin. Lê bo ku mesele dirêj nebe, rêzkirina wan bi piranî li gor formên wan yên kurmancî ye. Bo nimûne, mirov dikare di ferhengê de etîmolojiya peyva soranî “kirdin” yan ya zazakî “kerdene” jî bibîne lê bo peydakirina etîmolojiya wan divê mirov biçe “kirin” ya kurmancî. Di lêgerîna elektronîkî de helbet mirov dikare yekser li “kirdin” yan “kerdene” jî binêre.

Ji ber hin pirsgirêkên teknîkî, herfên kurdî yên taybet anku Ç, Ê, Î, Ş, Û ji hevberên wan yên sade anku C, E, I, S, U di rêzkirinê de nehatine cudakirin. Loma bo nimûne peyva “şar” di rêzkirinê de li nêzîkî peyva “sar” e û berî peyva “ser” e tevî ku adeten di ferhengan de hemû peyvên bi S dest pê dikin berî hemû peyvên bi Ş dest pê dikin tên. Lê di lêgerîna elektronîkî de mirov dikare yekser li peyva dixwaze bigere û di lêgerînê de ev pirsgirêka teknîkî ne problem e.

Dîsa ji ber pirsgirêkên teknîkî ji peyvên ku bi nivîsîna xwe wek hev in lê bi mane û etîmolojiya xwe ji hev cuda ne, mixabin tenê yek ji etîmolojiyên wan hatine rêzkirin.

Etîmolojiya peyvên di ferhengên berî niha ji aliyê min ve di Wîkîferhengê de jî hatine rêzkirin û dikarin li wê derê jî bên dîtin.

Di ferhengê de pêşî peyvên serbixwe hatine rêzkirin û li dawiyê jî etîmolojiya hin paşgiran peyda dibe. Li pey wan jî lîsteyeke peyvên biyanî di erebî de û lîsteyeke peyvên biyanî jî di tirkî de hatine bicihkirin.

Li dawiyê jî du nivîsarên li ser du babetên berdewam berbehs hene: mijara peyvên kurdî di tirkî de û meseleya peyvên kurdî di Quranê de.

Vekin û bixwînin!