DÎROKA (ZIR-)ETÎMOLOJIYA KURDÎ -6-

(Bo beşên pêştir binêrin: 1, 2, 3, 4 û 5)

Husein Muhammed

 

Cemal Nebez: Wişenamekî Êtîmolojiyay Zimanî Kurdî

Kitêba Cemal Nebezî Wişenamekî Êtîmolojyay Zimanî Kurdî (2008) di kurdî de yekem hewldana ferhengeke etîmolojî ya bi zimanê kurdî ye. Berî wê hin ferhengên etîmolojiya peyvên kurdî hebûne lê bi zimanên biyanî bûne.

Ev kitêba bi soranî ji 370 rûpelan pêk hatiye û tê de peyvên kurdî (hem yên soranî û hem jî hin peyvên lehceyên din) pêşî bi alfabeya kurdî-latînî hatine nivîsîn, dûv re bi alfabeya kurdî-erebî û paşî jî bi alfabeya kurdî-erebî bi zarê soranî behsa etîmolojiya wan li gor dîtin û qenaeta Cemal Nebezî hatine kirin.

Ji pêşgotinê û herwiha ji ravekirinên yekem yên etîmolojiya peyvan diyar e ku Cemal Nebez bi projeyekê rabûye ku armanca wê ya serekî ne zimannasî lê neteweperistî ye. Guman tê de nîne ku Cemal Nebez xwe pir bi vê projeyê ve westandiye lê mixabin ji ber rêbaza wî bijartî piraniya ked û teba wî di ber avê de çûye.

Tiştekî trajîkomîk e ku Cemal Nebez bi dehan salan li Almanyayê jiyaye û almanî wek avê dizane lê dîsa jî yan qet hay jê nîne yan jî qet guh nedayiyê ku zêdeyî sed sal e ku li Almanyayê û bi almanî xebatên herî pêşîn yên li ser etîmolojiya peyvên kurdî hatine kirin (li beşên pêştir yên vê rêzenivîsara me binêrin) ku heta niha jî tevî hin kêmasiyan jî yên herî baş in û her derfet û delîve li ber destê Nebezî bûn ku sûd û mifa ji van berheman wergire û rê û rêbazeke zanistî bide ber xwe lê wisa nekiriye.

Helbet di Wişenamekî Etîmolojiyay Zimanî Kurdî de jî etîmolojiya gelek peyvan rast an teqrîben rast hatiye şirovekirin lê piraniya mitleq û reha ya şirovekirina etîmolojiya peyvan di vê kitêbê de şaş û bêbingeh e.

Li gel nasyonalîzma tengbîn ku rê li ber Nebezî tarî kiriye, pirsgirêka din ya serekî ew e ku wî dest pê kiriye kitêbeke nêzîkî 400 rûpelî binivîse berî ku pêşî rêkar û metodên etîmolojiyê û bingehên dengnasiya dîrokî ya zimanê kurdî, zimanên îranî yan jî zimanên hindûewropî bixwîne û fehm bike. Mixabin ev heman pirsgirêk li ba etîmolojînivîsên kurd yên li dûv wî jî heye, bo nimûne Emeg Raman, Keça Kurd, Ramazan Çeper û Husein Ali Kerîm ku em ê paşî behsa berhemên wan jî bikin.

Ne ti tiştekî veşartî ye ku kurdî wek zimanekî cîranê erebî, tirkî û farisî, hin peyv ji wan zimanan wergirtine. Her qisekera/ê kurdî yê ”sade” jî van tiştan dizane lê mirov tê nagihe çima ”etîmolog”ên me hewl didin bi her awayî vê rastiyê red bikin.

Bo nimûne, di zimanên hindûewropî û heta ji wan di şaxê îranî anku di kurdî, farisî, pehlewî, avestayî û hwd. de ji berê ve Q tine bû. Ji bilî çend peyvên bi qasî tiliyên destan, hemû peyvên bi Q yên di zimanên îranî de piraniya wan ji erebî û herwiha hejmareke pir mezin jî ji tirkî hatine. Yan jî bi rêya erebî yan tirkî ji hin zimanên din hatine lê bi eslê xwe ne kurdî yan farisî ne.

Hemû ferhengên etîmolojî yên farisî, hemû vekolînên li ser zimanên îranî yên ku ji aliyê îranînasên rojhilatî û rojavayî ve nivîsandî vê rastiya bêguman qebûl dikin û dinivîsin. Lê ku mirov li Wişenameyê binêre, Cemal Nebez li ber her peyvê meselê têk vedide, ava zelal şêlû dike û çîrokên wisa ji xwandevanên xwe re vedihûne ku belkî dilxweşker bin lê ti têkilî bi rastiya etîmolojî û zimannasî ve nîne.

Malpera Zimannas li vê derê vê berhemê belav dike lê bi ti awayî ji naveroka wê ne berpirsiyar e û xwandevanên xwe agadar dike ku ev berhem bi kêrî bikaranîna wek referans nayê:

Vekin û bixwînin

 

Dê bidome.