KURDÎZAR: ferhenga soranî – kurmancî: D

Ev beşek ji ferhenga soranî-kurmancî ya Husein Muhammed ye. Xetik (_) li jêr R tê maneya R-ya şidandî û li bin L î wateya L-ya qelew dide.

D d د

da- (1) da- (pêşgirtikek e dikeve destpêka hin peyvan, bi taybetî lêkaran, û wateyek nû dide wan ku bi pirranî liv û tevgerên ji jor berev jêr diyar dike):

da-, dak, dalk da-: dapîr dapîr, diya bavê yekî yan diya diya yekî

… da paşdaçekek e ku li gel van pêşdaçekan tê bikaranîn: lê da, pê da, tê da

da de, dê, de ka: Da dey werin! De werin (lo)!

dab werîs

dabarîn dabarîn, (baran, berf) dahatin, ji jor barîn jêr

dabestin girê dan, şidandin

dabeş parve, lêkve

            ~ bûn parve bûn

            ~ kirdin parve kirin, lêkve kirin, behr bi behr dan, parandin

dabeşandin parandin, parve kirin, lêkve kirin, behr bi behr dan

dabeşker parveker, lêkveker

dabezandin dahînan, da-anîn, anîn xwarê, anîn jêr; (ji hesp, ker û hwd) peya kirin

dabezîn dahatin, hatin xwarê, jê hatin xwarê; (ji hesp, ker û hwd) peya bûn

dabêjan vebijartin, paqij kirin, saf kirin, ji qirş-mirşan paqij kirin

dabêjraw vebijartî, paqijkirî, safkirî

dabiran vebirrîn, jê vebirrîn, jê qut kirin, jê cuda kirin

dabiraw vebirrî, jêvebirrî, jêqutkirî

dabirîn bn. dabiran

dabîn misoger, tekîd, esehî, piştrast; terxan

daçek rz daçek, hin peyvik in ku dikevin pêşiya peyva / peyvên serekî û demê yan cih diyar dikin, ‘li malê’, ‘piştî nîvro’.

daçespaw xweragir, qayîm

daçespawî xweragirî, qayîmî

daçeqan, daçeqîn beş bûn; bel bûn, biloq bûn, zîq bûn, vekirî bûn / man

daçeqandin daçikandin, di erdê re çikandin, kutan erdê

daçilekan, daçilekîn bizdîn, behecîn, bizdan, bizdihan, be’ecîn, tirsek tavil ketin dilî

daçilekandin bizdandin, behecandin, be’ecandin, tirsek tavil xistin dilî

daçilekaw behecî,bizdayî; bizdok, behecok, bizdonek

daçoran miçiqîn, çik bûn, çikîn, hêdî-hêdî av jê kêm bûn ta ku bi temamî av jê qut bûn

daçorandin miçiqandin, çik kirin, çikandin, hêdî-hêdî av jê kêm kirin ta ku bi temamî av jê qut kirin

daçûn daçûn, çûn xwarê

dad (1) dad, edalet, heqî

dad (2) wey, ax, wax: Xwa dad! Wey Xwedêyo!

            ~ û bêdad! Weyla li minê / mino: Dad û bêdad le dest em dunyaye! Weyla li mino vê dinyayê! Ax ji derdê vê dinyayê!

dadan 1. (pênûs) tiraşîn, tûj kirin 2. dilop kirin, çipik jê hatin: Em serbane daeda Ev ban dilopan dike

            be ser mal da ~ bi ser malê de girtin

dadber dozker, dozveker, şikayetker

dade dadê: dayê; xwişkê

dadga, dadge dadge, dozge, dadgeh, dozgeh, mehkeme, cihê doz lê tên meşandin

dadger dadger, dadpirs, dozpirs, hakim

dadirûn vedirûn, pîne kirin, pinî kirin, cihê dirr(iyay)î yê cilan bi pate yan pîneyekê dîsan saxlem kirin

dadkuj nedadperwer, neheq, nerewa; binpêkerê mafan

dadnûs dadnivîs, doznivîs, noter

dadperwer dadperwer, dadevîn, dadhez, adil, rewa, biheq, kesa/ê ji heqiyê hez dike yan bo heqiyê dikoşe

dadperwerî dadperwerî, dadevînî, dadhezî, adilî, rewayî, heqî

dadpirs dadger, dadpirs, dozpirs, hakim

dadpirsî darizandin, dadpirsî, mehkeme kirin

dadwer dadnas, dadwer, mafnas, hiqûqnas, jurîst, pispora/ê hiqûqê

dadwerî dadnasî, dadwerî, mafnasî, hiqûq, hiqûqnasî, pisporiya hiqûqê

dafetan şerm (ji xwe) kirin

daga dapîr, pîrê, diya bavê yekî yan diya diya yekî

dager birêveber, serperişt, serkêş, rêveber

dageran dagerrîn, hatin xwarê, berev jêr hatin, dijw. hewa ketin

dagirtin 1. dagirtin, tijî kirin, tije kirin 2. niximandin, rapêçandin 3. danîn, deynan, anîn xwarê, peya kirin

dagirtinewe 1. vedagirtin, dîsan dagirtin, dagirtin ve 2. bagurrdan, bagurrdan kirin, bagurrdan (kevirek giran e) li ser banê xanî gerrandin daku serban qayim bibe û dilopan neke

dagîr dagir: dagîr kirdin dagir kirin, (cihek / welatek) girtin, zeft kirin, zemt kirin (t. bi zorê)

dagîran giran bîstin, (guhên baş nabîzin, kesên guhên wan giran in) 2. cangiran, dijw. çist û pist, çist û çeleng

dagîrandin bn dagîrsandin

dagîrker dagirker, (kesê / hêza / dewleta) cihek bi zorê girtiye

dagîrkiraw dagirkirî (cihek / welatek) girtî, zeftkirî, zemtkirî (t. bi zorê)

dagîrsan (agir / ronahî) vêketin, hilbûn, berbûnê

dagîrsandin (agir / ronahî) vêxistin, hilkirin, berdanê

dagîrsaw (agir / ronahî) hil, vêketî, hilbûyî, berbûyî, geş, gurr

daguşîn gemirandin, perixandin, mist dan, masaj kirin

dahat destkeft, dahat, qazanc, kar, feyde

dahatû 1. ayinde, pêşeroj, dema (yan tişta) bêt / were 2. (pirça / porra) şekirî, şehkirî

dahênan 1. peyda kirin, da-anîn, keşf kirin, damezrandin; raber kirin, pêşkêş kirin, araste kirin 2. şe, şeh (alavek didanokî bo sererastkirina yan veçirrandina pirçê / porr)

dahêner peydaker, daîner, keşifker; damezrîner; raberker, pêşkêşker, arasteker

dahol batirsok, ale, reşe (nîşaneyek e li nav bûstanan bo verevandina firrindeyan daku berhemên şên dibin nexwin)

dajdar pasevan, cerdevan, zêrevan, herese, çavdêr

dajendin, dajenîn 1. veqetandin, ji hev vekirin, ji hev derxistin (t. parçeyên makîneyan û hwd.) 2. pitepit kirin, gilî û gazin kirin bê ku gotinên xwe bi deng û zelal bibêje

dajgîr moxel, bêjing

dajimardin dajimartin, dahijmartin, berev jêr jimartin (wek: 5 – 4 – 3 – 2 – 1)

dajiyar pêdijî, dajiyar, tiştên / pareyên / alavên pêdivî bo jiyanê

dakendin jê kirin, pêlav / sol ji piyên / lingên xwe kirin, gustîlk ji tila xwe kirin, cil ji (ber) xwe kirin

dakewtin 1. daketin, ketin xwarê, ketin jêr 2. tehisîn, hilişîn, şemitîn, hulisîn 3. (êş, nesaxî, nexweşî) belav bûn 4. dest jê berdan, dev jê berdan, neyse kirin 5. bêzar bûn, ji şiyan ketin, ji taqet ketin

dakewtû daketî; bêtaqet, neşê, bêzar, bêzever

dakêşan dakişandin, dakêşan, berev jêr kişandin / kêşan

dakirmandin mirçandin, mirçe-mirç kirin, bi dengê mirçe-mirç tiştek xwarin

dakiroştin kirrandin, kerritandin, tiştek req gezandin, leq li tiştek req dan

dakişan 1. dakişîn, berev jêr kişîn 2. hedinîn, arimîn, tena bûn (wek pêl yan bahoz hedinîn ango hêza wan kêm bûn)

dakişe av dema seviya wê dadketî ye

dakokî piştgirî, piştevanî, alîgirî, layengirî

dakujandin birandin, vemirandin, telaftin, birhandin, dawî lê anîn, qelandin, qirr kirin

dakutan dakutandin, tê kutandin

dal navê tîpa “d” ya alfabeya (kurdî-)erebî

dal baz, şahîn

dalan bersifk, eywan, korîdor

dalandûrep qaştîk, tirrkok, tirrik, kesa/ê pirr dirêj û zeîf

dalde pena, stare, taraw, penageh, stargeh, spartgeh, tarawgeh, cihê xwe parastinê

            ~ dan sitirandin, parastin, pena dan (yekî), stare dan (yekî)

            ~ hênane ber xwe spartin (yekî / cihekî / tiştekî), pena birin (yekî / cihekî / tiştekî)

dalistin qewartin, bi kêrê yan alavek wek wê kolîn yan kun kirin

dalle bn dalde

dalye şitil, derx, şax, fîdan

dam dab, dam, edet, nerît, banek

            ~ û dezga, ~ û destûr damûdezge, mekanîzm, damûdestûr; rêveberî, kargêrî, îdare

damalîn jê kirin, ji tiştekî kirin, bê tiştek hiştin: çek damalîn ji çek kirin, bêçek kirin / hiştin

daman 1. bê tiştekî man, pêdivî / pêwîstî pê hebûn: Damaw e bo aw Pêdivî / pêwîstî bi avê heye 2. asê bûn, xetimîn, tê re man, jê sereder nebûn

damaw 1. jar, hejar, feqîr û hejar, tine, tinehe 2. rêwenda, bêçare

damawî 1. bêçaretî, bêumêdî 2. pêdivî, pêwîstî, kêmasî, tengasî

dame dam, damanê, lîstika damê

            ~kirdin dam lîstin, damanê kirin

damelaxas şelandî, talankirî, kesa/ê tiştên pê re bi zorê jê hatine standin

damelaxasî şelandin, talan, talankirin

            ~ kirdin şelandin, talan kirin, rût kirin, darûtandin, her tişt jê standin

damezran damezrîn, hatin damezrandin / danîn / avakirin / çêkirin / duristkirin

damezrandin damezrandin, danîn, deynan, avakirin, çêkirin, durist kirin (t. dezgehek); dest pê kirin

damezrêner damezrîner, sazimankar, daner, avaker, çêker, binedaner

damên bn dawên

damirdin, damirdinewe birihîn, vemirîn, telifîn, dawî lê hatin, qelihîn, qirr bûn, bê dûnde / ûcax mirin

damirkan, damirkanewe tebitîn, vehewihîn, arimîn, hêminîn, sekinîn, rawestîn, hedinîn, bêtevger man, nelivîn, neqeliqîn

damirkandin hedandin, tebitandin, arimandin, vehewihandin, tena kirin, rehet kirin, hêdî kirin, hêminandin, aram kirin, hêmin kirin

damxe dax, nîşankirina (t. guhên tewalan bo nasîna wan) bi sujandinê / sotinê / şewitandinê

damûdezga, damûdestûr mekanîzm; rêveberî, kargêrî, îdare

dan (1) dan, dayîn: dan be de dînar dan (ango firotin) bi deh dînaran; dan be kesêk dan kesekî; dan be şû dan şû, zewicandin (t. keç); dan be zewî da (ê)xistin erdê, li erdê dan; lê dan lê dan, lê xistin, qutan, deynan yekî; dan be ser da bi ser de girtin, êrişî yekî kirin; dan le şeqey bal firrîn; dane kêw 1. bi çolê ketin (kesek dîn ku ji mirovan direve) 2. çûn serê çiya, bûn şervan / pêşmerge / gerîla; dane be kirê dan bi kirê, bi kirê dan

dan (2) didan, diran

            ~ ajinîn berdidan paqij kirin, bi zilik / darik didan paqij kirin

            ~ (piya) nan li xwe anîn, dirkandin, îtîraf kirin

dan (3) dan, dexl, dexlûdan; qût; tomik, danê didin mirîşkan, firrindeyan û hwd

-dan -dank: guldan guldank, şekerdan şekirdank, çadan çaydank û hwd

dana jîr, zîrek, tûjbîn, zûtêgih

danajin berdidank, zilikê didanan, zilikê mirov (t. piştî xwarinê) didanên xwe pê paqij dike

danan 1. danîn, deynan, danîn erdê 2. (stran) nivîsîn 3. (awaz) çêkirin

danar lib, kit, heb (ya dan, genim, tomik û hwd)

            ~ danar lib lib, kitkite, heb heb, her yek bi tenê

danayî jîrî, zîrekî, tûjbînî, zûtêgihî

dane (1) lib, kit, heb, tene, dane

dane (2) didanok, didanên şe, mişarê û hwd

dane (3), danelixaw lixav

danebiraw parvenebar, tişta nikare bêt parvekirin yan ji hev parçekirin yan ji hev birrîn

daneçoqe çirqe-çirqa didanan (ji ber sarmayê)

daner daner, çêker, amadeker

danewandin çemandin, tewandin; şorr kirin, nizik kirin, berev jêr birin

danewîn çemîn, tewîn; şorr bûn, nizik bûn, berev jêr bûn

danexore tomik, danik, çend libên dan ku di xefikê yan tepikê de yan li ber wê tên danîn daku firrinde bên wan bixwin û bi wî awayî bikevin xefikê yan tepikê

dang 1. n rêje, sewiye 2. r wekhev, hevseng, parseng, bibalans

danirxandin danirxandin, biçûk hesibandin, kêmnirx hesêb kirin

danisqe taybet, xas, xusûsî, kêmpeyda, nayab

danist jîrî; hişmendî, aqilmendî, aqildarî; aqilê selîm

danîştin rûniştin; akincî bûn, bi cih bûn, cîwar bûn

danîştû rûniştî; akincî, bicîbûyî, şênî, rûniştvan

danîştwan rûniştvan, gelhe, şênî, nifûs, xelka li cihekî dijî

dansaz didansaz, doktorê didanan

dansazî didansazî, doktoriya didanan

danraw danî, deynayî, ya hatî danîn / deynan

danuştandin (huçik) hildan

danuştaw (huçik) hildayî

danû dan, dexl, dexlûdan

danûstandin danûstandin, gotûbêj, giftûgo, axiftina (ji dil yan fermî) li ser mijarekê

dapaçîn 1. dabirrîn, dar ji kok û qurm ve birrîn. 2. tê re kirin, tiştek tûj tê re kirin, kêr yan xencer lê kutan

dapiçiran, dapiçirîn beş kirin, faş kirin, fehş kirin (dev, çav û hwd zêde) vekirin; (pî, ling ji hev) faş kirin, vekirin, şeq kirin, dûr xistin

dapijan perritîn, perpitîn, pengizîn, pelate bûn, belave bûn

dapiloxandin bi ava germ sotin / şewitandin

dapilosîn, dapilostin lê dan, lê xistin, zora yekî birin, ji yekî birin

dapiroçke tevnpîrk

dapirûskan veqetîn, ji hev qut bûn, ji hev vebûn

dapîr dapîr, diya bavê yekî yan diya diya yekî

dapîre pîrê (pîrejin di çîrokên zarokan de)

dapoşran, dapoşrîn niximandin, nixamtin, di bin tiştekî ve parastin yan veşartin

dapoşraw niximandî, nixamtî, di bin tiştekî ve parastî yan veşartî

daqilîşan daqirçîn, qirçîn, wa şkestin ku dengê “qirç” jê bê

daqilîşandin daqirçandin, qirçandin, wa şkandin ku dengê “qirç” jê bê

daqilîşaw daqirçandî, qirçandî, wa şkestî ku dengê “qirç” jê hatibe

dar dar; dep, text, dar

-dar -dar (paşpirtikek rêzimanî ye bo diyarkirina xwedîtiyê): paredar, maldar, sermayedar

dara zengîn, maldar, dara, dewlemend, halxweş

daran, daranewe ji hal çûn, ji hiş çûn, bêhiş bûn, hiş di serî de neman

darayî darayî, malyetî, maldarî, dewlemendî; diravî, pareyî

darbend milbend, çarçeve, dorber

darbest darbest, tabût

dardest gopal, dardest

dardojen darmeşk

dare dor

dareben darkezwan

daremeît, dareterm darbest, tabût

daresme darkoke, firrindeyek e daran bi nikilên xwe kun dike

darest asteng, dijwarî, kend û kosp

daret rewş, şert, merc, hal

darêj kulînçe, kulçe, darêjk

darijan 1. darijîn, rijîn xwarê 2. qalib girtin, dirûv dan

darinde dirav, malyet

daring kerese, daring, malzeme, materyal, madde, xammadde

daristan daristan, darûbar, cihê gelek dar lê şên in

darişt 1. dirûv, şêwe, şikil 2. deq, berhem, nivîs, tekst

dariştin 1. pêkanîn, damezirandin, afirandin, dariştin, çêkirin 2. dirûv dan, şekl dan 3. dariştin, formule kirin

dariman hilweşîn, têk çûn, ruxîn, wêran bûn, xopan bûn, kembax bûn, kavil bûn

darimandin hilweşandin, têk birin, ruxandin, wêran kirin, xopan kirin, kembax kirin, kavil kirin, ji bingeh ve pûç kirin

darimaw hilweşî, têkçûyî, ruxî, wêran(bûyî), xopan(bûyî), kembax(bûyî), kavil(bûyî)

darinîn werîn, werihan, dawerîn, pel / belg / çilû ji daran ketin

darinraw rûtbûyî; hûtbûyî; verrûçikî

darizan pirtikîn, hûr bûn, hûr-hûr bûn, pirt-pirt bûn, hûrikîn, bi şkestinê parçe-parçe bûn

darizandin pirtikandin, hûr-hûr kirin, pirt-pirt kirin, hûrikandin, bi şkandinê parçe-parçe kirin

darizaw pirtikî, hûr-hûrbûyî, pirt-pirtbûyî, hûrikî, bi şkestinê parçe-parçebûyî

darîn depîn, darîn, textîn, tiştê ji dar / dep

darkunkere darkoke, firrindeyek e daran bi nikilên xwe kun dike

darpaç das, alavek pêbirrîna daran e

darqepîçan qaştîk, tirrkok, tirrik, kesa/ê pirr dirêj û zeîf

darşeq gulte

darşeqîn kaşok

dartaş necarr, dartiraş

dartaşî necarrî, dartiraşî

darûtan rût bûn, rûtikîn, pel / belg bi daran ve neman; hût bûn, hûtikîn, mû bi serî ve neman; rûçikîn, verûçikîn, pûrt pê ve neman

darûtandin rût kirin, rûtikandin, pel / belg bi daran ve nehiştin; hût bûn, hûtikandin, mû bi serî ve nehêlan; rûçikandin, verûçikandin, pûrt pê ve nehêliştin

darûtaw rût(bûyî), rûtikî; hût(bûyî), hûtikî; verrûçikî, pûrt pê ve nemayî

daruxan hilweşîn, têk çûn, daruxîn, kavil bûn, wêran bûn, pûç bûn, ruxîn, ji bingeh ve pûç bûn

daruxandin hilweşandin, têk birin, ruxandin, wêran kirin, xopan kirin, kembax kirin, kavil kirin, ji bingeh ve pûç kirin

daruxaw hilweşî, têkçûyî, ruxî, wêran(bûyî), xopan(bûyî), kembax(bûyî), kavil(bûyî), (ji bingeh ve) pûçbûyî

das 1. şalok, alavek e bo pêdirûna giya 2. das, alavek e bo pêbirrîna çilû yan darên zirav

dasekandin hedandin, arimandin, tena kirin, rehet kirin, hêdî kirin, hêminandin, aram kirin, hêmin kirin, sekinandin, rawestandin

dasolke 1. şalokok, şalokên biçûk 2. dasok, dasên biçûk

dastan dastan, destan, serpêhatî çîrok (t. yên evînî yan qehremanî)

daşkan 1. çemîn, tewîn, daşkîn, veçemîn, berê tiştekî bi aliyek din ve guherîn

daşkandin 1. çemandin, tewandin, daşkandin, veçemandin, berê tiştekî dan aliyek din 2. kêm kirin, jê kêm kirin, kêmandin

daşkelerm qirnebût

daşor tirraneker, tinazîbaz, galteker, henekbêj, qerfçî

daşore daxuşîn, erozyon, bi avê yan ba re çûna hin ax û kevirokên ser rûyê erdê ji cihê xwe û cihê ax jê çûye êdî bo çandinê wek berê baş nemîne

daşt sifteh, firotina yekem ya rojê

daştin (1) av dan, avandin

daştin (2) 1. tinazî pê kirin, tirrane pê kirin, galte pê kirin, henek pê kirin, qerf pê kirin 2. daliqandî şûştin

datekan daweşîn, (bi hejîna daran) fêkî ji daran ketin

datekandin daweşandin, (bi hejandina daran) fêkî ji daran xistin xwarê

datekaw daweşî, (bi hejîna daran) fêkiyên ji daran ketî; (aborî) têkçûyî, topavêtî, îflaskirî

datekîn bn. datekan

datekîw bn. datekaw

datepîn hilweşîn, ruxîn, datepîn, têk çûn, hilweşiyan, ruxiyan; (aborî) têk çûn, top avêtin, îflas kirin

datepîw hilweşî, ruxî, têkçûyî, datepî, hilweşiyayî, ruxiyayî

dateqandin lezandin, bizirandin, bizav kirin, lez kirin, lezûbez kirin

datilîşan perritîn, pijikîn, hincirrîn, kincirrîn, dirrîn, dirriyan, dirrhan, çirrîn, çirriyan, çirrhan, bûn kincirr, (t. cil) kevn bûn  û xwe saxlem û yekparçe negirtin

datilîşan perritandin, pijikandin, kincirrandin, hincirrandin, dirrandin, çirrandin, kirin kincirr, (t. cil) kevn kirin û pûç kirin

datilîşaw perritî, pijikî, kincirrî, hincirrî, dirrî, çirrî, çirrhayî

daw dav, xefik, tepik

            ~ (bo) nanewe dav (li ber) venan, dav (li ber) danîn

dawa daxwaz, xwestek, hêvî; doz, dawa, şikayet

            ~ kirdin xwestin, dawa kirin

dawakar dozveker, xwedîdoz, şikayetker, dawaker

dawaname dozname, şikayetname; daxwazname

dawbaz fêlbaz, hîlebaz, fena, şatir, şeytan

daweşan 1. hûr hûr bûn, parçe parçe bûn 2. ketin şermê, ji xwe şerm kirin

daweşandin 1. hûr-hûr kirin, parçe-parçe kirin 2. dan şermê, şerma yekî birin

daweşaw 1. hûr-hûr, hûr-hûrbûyî, parçe-parçe, parçe-parçebûyî 2. gazindo, bigilî, bigazin

daweşîn bn daweşan

dawet 1. vexwendin, dawet 2. dawet, cejn, şahî, şehyan

            ~ kirdin 1. vexwendin, dawet kirin 2. dawet kirin, cejn kirin, şahî kirin

dawer 1. bn dadwer 2. bn Xwa

dawên 1. dang, daw, danga / daw kiras, berdang 2. rewişt, reftar

dawêngir xwestok, parsek, dangirok, dawgirok

dawênk dawî, dûmahîk, diwayî, kotayî

dawênpak mestûr, biexlaq, binamûs, dawpak, saf, paqij; rastgo

dawênpîs bênamûs, bêexlaq, dawpîs, nesaf, pîs; derewîn

dawûderman giyayên derman

dax 1. n dax, nîşankirina (t. guhên tewalan bo nasîna wan) bi sujandinê / sotinê / şewitandinê 2. n jan, azar, ezyet, êş, kul, keder, derd, keser, xem, kovanî, kovandarî 3. mixabinî, heyf, dax 4. ax: Dax le dest em çarenûse! Ax felek! Ax ji destê felekê 5. r kel, gurrî, zêde germ

            ~ kirdin 1. dax dan, bi sujandinê nîşan kirin 2. kel kirin, gurrî kirin, pirr germ kirin

            ~ xwardin xem xwarin, derd kişandin

            be ~ewe mixabin, heyf, heyf e ku

daxdar xemgîn, xembar, bixem, kovandar, derdgiran

daxiran daxistin, daêxistin, bestin, qepat kirin, girtin, qilf kirin, kilîl kirin, kilît kirin

daxiraw daxistî, daêxistî, bestî, qepatkirî, girtî, qilfkirî, kilîlkirî, kilîtkirî

daxistin daxistin, daêxistin, bestin, qepat kirin, girtin, qilf kirin, kilîl kirin, kilît kirin

daxurpan datezîn, dacemidîn, şokek tezî / cemidî bi ser leşî de hatin

daxwaz daxwazker, dawaker, hêvîker

daxwazî daxwaz, xwestek, hêvî, dawa

daye dayê, dê, dayik

dayegewre dapîr, diya bavê yekî yan diya diya yekî, pîra yekî

dayelê dayê, dayikê (banga li dayikan)

dayen dayê, dayen, kesa zarokên kesek din wek zarokên xwe xwedî dike

dayenge dayengeh, dayêgeh, mala zarokan, cihê zarok lê tên xwedîkirin (t. bi roj dema dêbavên wan li kar in)

dayk dê, dayik, da, mader

daykane dayikane, bi awayê dayikan

dayke dayê

daykûbawk dêbav, dêûbav, dê û bav, da û bab, dayik û bav, mezinên kesekî

daylan seyr, sosret, ecêb

daylax canîhêştir, hêştirên hê mezin nebûne

dayîm herdem, hertim, hergav, hercar, herûher

            ~ û derem herûher, hertim

de (1) deh (jimare 10, X)

               ~ de deh deh, her carê deh

 

de (2) de, dê: De were De were, De bêne De bîne, De ba bêt De bila bêt, De ba bihata De bila bihata / hatiba

de- di-: deçim diçim, debird dibir, nedezanî nedizane

de’ba dehbe, heywan, nemirov

debaşîr tebeşîr

debax, debax dantavê, reşbûn (li ber tavê)

               ~ dan / kirdin dan tavê, li ber tavê reş kirin

debaxxane, debaxane, debaxxane dantavgeh, cihê mirov xwe yan tiştekî dide (ber) tavê

debdebe 1. şeng, şehyan, cejnane 2. gir, gelek mezin, gewre

debe (1) 1. peqlîşk, şeqok (li boyaxê / siboqê) 2. şeq, jihevvebûyî 3. avis

debe (2) dewlik, amanek avê û ruhniyên dî ye

debeng delodîn, peledîn, tirredîn, kerçove, aqilsivik, kêmaqil, netemam, apter

debengî delodînî, peledînî, tirredînî, kerçovetî, aqilsivikî, kêmaqilî, netemamî, apterî

debê 1) dibe, gengaz e, mimkin e 2) divê, pêdivî ye, pêwîst e

debistan dibistan, fêrgeh, xwendingeh, medrese, mekteb, cihê ders lê tên xwendinê

debîr erkedar, karmend, memûr, wezîfedar, xebîr

deblax canîhêştir, hêştira hê mezin nebûye

Decal Decal, Deccal, Dij-Mesîh

de’ecanî bn de’ba

def def, înstrumentek muzîkê ye

defe: ~y şan navmil, hestiyên navmilan

defir aman, firax, firaq

defjen defjen, kesa/ê li defê dide

defr bn defir

defter defter, tênivîsk

degeneg kotek, tade, zor, zilm, tehda, te’da

deger nirx, biha, bihagiranî

degmen kêm, mînîmal; kêm car; kêmpeyda

            be ~ kêm car

dehem, dehemîn dehem, dehemîn, 10., (ya / yê / yên) dehê / dehan

dehol dehol, dahol

deholjen, deholkut deholqut, kesa/ê li daholê dide

dej mayî, bermayî, jibermayî, xercnekirî

dek de: Dek be xêr bêy De bi xêr hatî; hey, xwezî: Dek sax nebît! Hey / xwezî sax nebî!

<?xml:namespace prefix = st1 ns = “urn:schemas-microsoft-com:office:smarttags” /><st1:State><st1:place>del</st1:place></st1:State> wêrek, dilêr, biste, mêrxas, aza

del dêl, dêhl, hin heywanên mê (wek se, beraz, şêr): dêleberaz dêleberaz, beraza mê, dêlegurg dêlegur(g), gur(g)a mê, dêlemeymûn dêlemeymûn, meymûna mê, dêleseg dêlese, seya mê, dêleşêr dêleşêr, şêra mê, dêlewurç dêlehirç, hirça mê

delak berber, porrkurrker, pirçkurrker, sertiraş

delakxane berberxane, porrkurrkirinxane, pirçkurrkirinxane, sertiraşxane

delal navbeynkar, bergerr, ajan, mezatker

delalane destheqê / destmizê navbeynkar / bergerr / ajan / mezatker

delandin riştin, rijandin; çipandin, dilopandin, dilop kirin

delaqe şeq, qeliş, derz, kelş, kelaştin, kelişandin

            ~ tê xistin şeq xistinê, kelaştin, derizandin, kelişandin

delb (cil / pêlav) mezin, fire

dele, deledel lerz, recf

            ~ kirdin lerizîn, recifîn

deleçe nazdarker, dilxweşker

deleçeyî nazdarî, dilxweşkirin

delek simor, zerdewa

delese meth, pesn, xwe yan kesek / tiştek mezin kirin yan mezin hesibandin

delê, delêt, delêtin dibêje, dibê, dibêjit, dibêjitin, dibêt, dibêjît

delîqanî bêşerm

delubîber bîber, îsot, filfil

deluqel nefsmezin, qure, pozbilind

delû aqilsivik, peledîn, hepledîn, dîn, delî, delodîn, tirredîn, hepletiraş, apter

delûkar aqilsivik

delûv setil, satil; zerik

delya (1) bn derya

delya (2) pirr, gelek, mişe, zaf, zor, zêde

delyadil merd, comerd, dilfire

delyalûş xwere, bixwere, pirrxwer, kesa/ê pirr dixwe

dem (1) dev

            ~ xoş! Dev xweş! Sehet xweş! (dema kesekî tiştek xweş gotibe)

dem (2) dev, devik (devê alavên pêbirrînê, wek kêr, birrek, çeqo)

dem (3) (kat) dem, wext, zeman, kat; bîsk, kêlîk, delîv, delîve

dem- min di-: demzanî min dizanî, demkird min dikir, demxward min dixwar

demamk maske, rûpoş, rûyîn, rûdank

deman- me di-: demanxwênd me dixwend, demanbijard me dibijart, demanparast me diparast

demançe demance

demandin 1. (agir) gurr kirin, geş kirin, hilkirin, vêxistin, (agir) berdan (tiştekî) 2. (çay) dem kirin, demandin

demar demar, reh, rih

demargîr serhişk, fanatîk, radîkal

demargirî serhişkî, fanatîzm, radîkalîzm

demawdem devkî, bi dev gotina tiştekî ji kesekî bo kesek din

demax 1. (lût) poz, difin, bêvil, lût 2. (demax) demax

dembest, dembestkiraw devgirêdayî, devgirtî

dembên lixav, devgirek, devgirêdek

dembil devminok, kesa/ê axiftina wê / wî mine-minokî ye

dembir dawîn, talî, dûmahî

demdirêj dirêjbêj, kesa/ê mijarekê zêde dirêj dike

deme kinar, qirax, lêv, serlêv

demelaske zarîkirin, zehrîvekirin, texlîd, lasayî

demenî persîv, (êşa) sarma

damerakol, damerakole dûpişk

demeteqê devjenkî, suhbeta ne giring / fermî

demew 1. berev, nêzî: Demew êware bû Berev êvarê bû (ango dê di nêz de biba êvar) 2. demewjûr berevjor, serberjor, ser ber bi jor ve, demewxwar berevjêr, berevxwar, serberjêr, ser ber bi jêr ve

demewane co, cok

demewer zêdebêj, pirrbêj

demewerî zêdebêjî, pirrbêjî

demewnixûn serberjêr, ser li ciyê binî û bin li ciyê serî

demheraş lewçe, zimandirêj

demheraşî lewçetî, zimadirêjî

demîn 1. (agir) gurr bûn, geş bûn, hilbûn, vêketin, (agir) berbûn (tiştekî) 2. (çay) dem bûn, demîn

demnixûn serberjêr, ser li ciyê binî û bin li ciyê serî

demkut devqut, kesa/ê devê xwe venake yan devê wê / wî hatiye girtin

dempel devbeş, devfire

dempîs zimandirêj

dempîsî zimandirêjî

dempûçel bêdidan, bêdiran

demsûr jixwebawer

demter bêjok, kesa/ê dibêje (dijwateya kesa/ê dike), kesa/ê dibêje lê napêje

demterî bêjokî, pirr gotin bêyî kirin

demûçaw serûçav, rû

demûdan devûdidan, devûdiran

demûdest tavilê, di cî de, serdanser, derhal

demûduwan dîtin û raman, bîrûray, helwest, boçûn

demûlimoz devûlixav

demûpil suhbet, axiftin

demwal (aman, firax) nizm, dijw. kûr

demwer methok, pesnok, kesa/ê pirr pesnan (t. yên xwe) dide / methan (t. yên xwe) dike

demxoşane mizgînî, nûçeya / peyama xweş / xêr

dena yan, yan na, <st1:City><st1:place>eger</st1:place></st1:City> na: Bêne, dena min nayem Bîne, yan (<st1:City><st1:place>eger</st1:place></st1:City> neînî) ez nayêm.

dendûk bn denûk

deng deng, dey; (di hilbijartinan de) deng, ray

            ~ danewe deng vedan, olan dan

            ~ derçûn deng (jê) hatin, deng (jê) derketin

            ~ diran / gîran deng ketin (bi temamî)

            ~ hilbirîn deng(ê xwe) bilind kirin

            ~ nûsan deng ketin (ne bi temamî)

            ~ û seng deng û pêjn: bê deng û seng bêpêjn, mit, bê deng û pêjn

dengedeng dingeding, dingering, heytûhot, qerebalix

dengegaz kêmbêj, kesa/ê kêm diaxive / dipeyive

dengeşe bn dengedeng

denggiwê galgal, galegot, galegal, gotinên bêbingeh

denggîraw dengketî (bi temamî)

dengnûsaw dengketî (ne bi temamî)

dengsazî dengsazî, fonetîk

dengûbas nûçe, dengûbas, êxbar, xeber

dengzil dengbilind

denik tovik, dendik; lib (ya ceh, genim, nîsk, nok û hwd)

            denke denke lib lib, kit kit, yek yek, êk êk

denûk nikil, nukul

deq (1) deq, berhem, tekst, nivîs

deq (2) tam: Yek mangî deq e min çawêrêm Tam mehek e ez bendewar im

deqendûqin guherok, xweranegir, guherbar, nemayinde

deqîqe deqe, deqîde, xulek, 60 çirke / saniye, 1/60 saet

deqne deqne, xêra didin feqeyan

der (1) der, derve, dijw. hindirr, hundurr, jor

der (2) (derga) dergeh, derî, derok, cihê mirov tê re dikare biçe hindirr û jê derbikeve

der- der-, pêşpirtikek e dikeve pêşiya hin peyvan û wateyên nû didiyê: derçûn, derkirdin, derbirrîn û hwd

-der -der, paşpirtikek e dikeve paşiya hin peyvan û wateya “kesên tiştekî didin” dide peyvan: fermander

deramet destkeft, qazanc, kar, feyde

            ~ bûn bazar hebûn, tişt hatin firotin

deraw bn derbend

derawsê bn dirawsê

derawurd weşan, belavok; berhem, deq

derbarey derbarî, di warê … de, li ser …

derbaz derbas, derbas, bor, buhur

            ~ bûn derbas bûn, borîn, buhurîn, bihartin

            ~ kirdin derbas kirin, borandin, buhurandin, bihartin

derbazge buhur, bor, derbasgeh, cihê tê re borîn / derbasbûnê / borandinê / derbaskirinê

derbeder derbider, aware, mişext, sergûmkirî, derkirî, derxistî; revok; beradayî, gerrok

derbederî derbiderî, awareyî, mişextî, sergûm, surgun; revokî; beredayîtî, gerrokî

derbend derbend, buhur, neqeb, rêyên teng yên di çiyayên asê re derbas dibin

derbest berbend, têkildar, pêve, pêvegirêdayî, girêdayî, derbest; xemxwer

derbestî berbendî, têkildarî, pêveyî, pêvegirêdayîtî, giêrdayîtî, derbestî; xemxwerî, matîjêkirin, sereguhî

derbir tûj, hişk (t. m.); xurt, hêzdar, bihêz

derbirîn gotin, derbirin, anîn ziman

derbirdin debare kirin, îdare kirin, qetandin

derbiwardin nekirin, nekirî hêlan / hiştin; li derveyî tiştekî hiştin / hêlan

derbuwardin nekirin, nekirî hêlan / hiştin; li derveyî tiştekî hiştin / hêlan

derbûn (pirzik, peqlûşk, lîr, dûmel) derbûn, çêbûn, diyar bûn, xwiya bûn

derbûne kuçe, kolan (t. yên varê û neserekî)

derçûn derçûn, derketin, hatin derê / derve; (ji yan di ezmûnekê / îmtîhanekê / ceribidinekê de) derçûn, bi ser ketin; (pirtûk / kovar / rojname) derçûn, weşîn, hatin weşandin, belav bûn; (kesek) filitîn, revîn, xwe xilas kirin; (bi destî yekî ji devê wê / wî) derçûn; (ji fîşek çek) teqîn, derçûn; (derfet, delîv) ji dest çûn, ji dest derçûn, derfet yan delîv yan îmkan ji dest dan yan wenda kirin; piştî kirinê diyar bûn ku tiştek bi awayekî ye: Çîrokeket zor xoş derçû Çîroka te xweş derçû / derket ango Diyar bû ku çîroka te xweş e

derd derd, kul, keder, kovan, keser, xem; êş, nesaxî; jan; pirsgirêk, problem

            ~ e derd e; (be daxewe) mixabin, heyf e (ku)

derdan 1. vale kirin, xalî kirin; vale, xalî, dijw. tijî, tije 2. (êşekê / nesaxiyekê / nexweşiyekê kesek) girtin 3. xuh dan, xwê dan, ji ber westînê yan germê av bi leşê kesekî de hatin

derdest berdest, liberdest, tiştên mirov dikare bi asanî xwe bigînê, tiştên nêzîk in, tiştên nêzîkî dest in, tiştên li ber destê mirov in

            ~ xistin berdest kirin, xistin ber destê mirovî

derdestî berdestî, liberdestî, nêzîkî, nêzîkî mirov, nêzîkî dest

dere gelî, newal, nihal, dol

derebeg derebeg, feodal, axa

derebegî, derebegêtî derebegî, feodalîzm, feodalî, axatî

derece derece, pile, paye

derem hertim, herdem, hergav

            daîm û ~ her û her, hertim

deretan çare, hel, (mecazî) derman: Derdim deretanî bo niye Derdê min derman nîne, derdê min bêçare ye

derewe derve, der, derê, dijw. hindirr, jorve, di nav de

            bo ~ derve, derê: Min bo derewe deçim Ez diçim der / derve / derê

            le ~ li derê, li derve

            le ~we ji derê, ji derve; ji derve ve

derê bn derewe

derfet delîv, derfet, îmkan, fersend, firset, gengazî, delîve, dema yan rewşa mirov dikare tê de tiştek (ku wek din nayê kirin yan nikare bi asanî bêt kirin) bike

            ~ hênan delîv / derfet / îmkan bi kar anîn, ji delîvê / derfetê / îmkanê sûde / kelk / mifa /feyde wergirtin / kirin

derfirtandin dervirrandin, derpirrandin, derçikilandin, derkirin, bi zorê dan der, wa kirin ku tiştek bi zorê derbikeve yan serê xwe derbîne

derga dergeh, derî, derok, derge, cihê mirov tê re dikare biçe hindirr û jê derbikeve

            ~ kutan derî qutan / kutan, li derî dan / xistin (t. bi hêz)

            ~ xir kirdin derî / dergeh qilifandin / qilif kirin / qilif dan, derî daxistin

            le ~ dan li derî dan / xistin

dergane derok, deriyên biçûk

dergawan dergevan, dergehvan

dergûş pêçik, landik, dergûş

derhanîn bn derhênan

derhatin derhatin, derketin, diyar bûn, xwiya bûn, serê xwe deranîn

derhatû derhatî, diyar, berçav, xwiya

derhawîştin deravêtin, derhavêtin, deravêştin, derhavêştin, deravêjtin, avêtin derê; red kirin, qebûl nekirin, dijw. bijartin

derhênan deranîn, derînan, derhînan, derhanîn, anîn der / derê / derve

derhênraw derînayî, hatî deranîn, înayî der

derîçe 1. derok, deriyên / dergehên biçûk 2. pencerok, pencereyên biçûk

derk bn derga

derkenar 1. (di nivîsînê de) têbînî 2. perav, derav, berav, qerax, qirax, kenar, berkinar

derkewt 1. derket, derkeft (raweya demên borî ji lêkera derkewtin derketin, derkeftin) 2. diyarde, fenomen 3. derdirûv, rû, serrû

derkewtin derketin, derkeftin, hatin der / derê / derve; (kovar, pirtûk, rojname) weşîn, belav bûn, derçûn, hatin weşandin; diyar bûn, xwiya bûn, aşkira bûn, zelal bûn, berçav bûn, ron bûn

derkewtû derketî, derkeftî, hatî der; diyar, aşkira, xwiya, zelal, berçav, ron, eşkere

derkêşan derkêşan, derkişandin, kişandin der, bi kişandinê anîn der

derkirdin 1. derxistin, derkirin, ji cihekî avêtin / kirin derê 2. derxistin, weşandin, belav kirin 3. derkirin, hinare kirin, hinartin, îdxalat kirin, ji welatekî birin yek dî; derkirin, bi qaçaxî ji welatekî / cihekî birin yek dî 4. (pirzik, peqlûşk, lîr, dûmel) derkirin ango peqandin

derkiraw derkirî, derxistî, deranî, derînayî, derhînayî, derhênayî

derkird weşan, belavok; berhem, deq

derkirdin derxistin; derkirin

derling derling, delîng, herdu derên / devên binî yên derpî / pantolon / şelwal û hwd

dermal derazînk, astane, derçik, şêmig, derîzan, dêrzigeh, pêder, şîpane, bilindeka li ber deriyan

derman derman, îlac

dermange, dermanxane dermanxane, eczexane, cihê derman lê tên standin

dermanzan dermannas, pisporê dermanan, kesên ji pîşeya xwe dermanan dinasin

derperandin derpirrandin, derçikilandin, derkirin, bi zorê dan der, wa kirin ku tiştek bi zorê derbikeve yan serê xwe derbîne

derperîn derpirrîn, derçikilîn, bi zor yan bi lez derketin yan xwe dan der

derperîw derçikilî, tişta serê wê rêkûrast berev jor derketiye

derpoqîn derhatin, serê xwe deranîn, xwiya bûn, serê xwe hilanîn

derpoqî derhatî, tişta serê xwe deranî, xwiya, serhilanî

derqel pirtik, parçok, parîk, parçe, parî

ders ders, wane, fêrkirin, hînkirin, elimandin

            ~ pê wutin ders dan (kesekî), (kesek) fêr / hîn kirin, (kesek) elimandin

derteng derbend, neqeb, berteng, buhur, rêyên teng yên di çiyayên asê re derbas dibin

derû bênvedan, bênvekirin, rehetî, îstîrehet

            ~ lê kirdinewe rehetî dan (kesekî / tiştekî) bên dan (tiştekî), delîva / derfeta bênvedanê / bênvekirinê dan kesekî / tiştekî: Xwa derût lê bikatewe Xwedê rehetiyê bide te

derûber dorber, derdor, hawirdor, dewrûber, dewrûdor, çaralî; navçe, herêm; zom, com, gom

derûdeşt derdeşt, deşt û çol, cihê pan û vekirî û neasê

derûdirawsê dormal, cîran, kesên mala wan nêzî ya mirov e

derûjûr: ~ kirdin her çûn der û hatin hindirr – çûn der û hatin hindirr

derûn derûn, ruh, can, giyan; (wîjdan) wijdan, ûjdan

derûnî derûnî, ruhî, ruhanî, canî, giyanî; sinc, rewişt, exlaq, moral

derûnsaz psîkiyatr, derûnsaz, bijîşkên / nojdarên ruhî / derûnî / giyanî

derûnzan derûnnas, psîkolog

derwaze 1. dergeh, deriyên mezin 2. azîne, awa, şêwe, metod, tewir

derwêş derwêş

derwêşî derwêşî

derxistin derxistin, derêxistin; diyar kirin, xwiya kirin, aşkira kirin, beyan kirin; nîşan dan; destnîşan kirin; pîşan dan

derxward: ~ dan 1. xwarandin, dan xwarin, pê dan xwarin (t. bi zorê) 2. têkil kirin, tevlî kirin, tevlihev kirin, tiştek kirin nav tiştek dî

derya derya, zerya, behr

derz bn ders

derzî (1) derzî, dirêzî

derzî (2) cildirû, dirûnker, terzî, derzî

des- dest-, des., dez-, pêşpirtikek e dikeve pêşiya peyvan û wateya “dest” dide wan

desa de, de ka, de madem wa ye…, haydî, dê

            ~ dey de! de haydî! de yella! dê ka!

desebuxçe çantik, çentik, çanteyê destan

deselat desthilat, rêverberî, hêz, hukum, hukumranî, serdestî; bandor, kargêrî, tesîr

deselatdar desthilatdar, hêzdar, serdest, hukumran; bibandor, bandorker

deselatî desthilatî, rêveberî, hêzdarî, hukumranî, serdestî

desere destere, birrek, mişar, testere

desfiroş etar, bazirganên / tacirên tiştên xwe digerînin û difiroşin

desinde, desinge desinde, tehsîsat

desindexor, desingexor desindegir, tehsîsatgir, desindewergir, tehsîsatwergir, desindestîn, desindedar

desk, deskegul destik, baq (yê gulan û hwd)

desmal desmal, kefîk

desnûs destnivîs

desroke desmal, kefîk

dest (1) dest; zend

            ~ be ser da girtin dest bi ser de girtin, desteser kirin

            ~ gîran mijûl bûn

            ~ kuşîn dest givaştin

            ~ birîn dest rakirin, dest hildan

            ~ lê helgirtin dest jê berdan, dev jê berdan, bes kirin

            ~ piya nan dest danîn ser; dest pê ve nan

            ~ tê werdan dest tê werdan, tedexulî kirin, destên xwe kirin nav karên kesek dî re

dest (2) dest, taxim, bedle, qat, taxima cilan

destajo kedî, kehî; zirrşerm, dijw. kûvî; şermîn

destar destarr

destawdest: ~ kirdin ji destên kesekî dan / ketin destên kesek dî, ji destekî dan / ketin destek din

destawêz: ~ kirdin perixandin, mist dan

destçin destdirû, tiştên bi dest hatine dirûn / kêlîkirin

destdar hêzdar, destdar, bibandor; maldar, zengîn, dewlemend

destdarî hêzdarî, destdarî, bandor; maldarî, zengînî, dewlemendî

destdirêj şerrok, êrişker, şerrxwaz, belakirr

destdirêjk kêlbetan

destdirêjî destdirêjî, şerrokî, êrişkerî, şerrxwazî, belakirrî; destdirêjî, tecawiz

deste deste, kom, taxim

destbendî hevgirî, hevpeymanî

desteber dilsoz; piştevan, piştgir

desteberî dilsozî; piştevanî, piştgirî

destebira 1. destebira, koma hevalan 2. destebira, hevta, tam mîna hev: Ew dîktator çû belam emeş destebirayetî Ew diktator çû lê ev jî destebirayê wî ye / ev jî tam wek wî ye

destejino, deste-ejino destseqet

destelat bn deselat

destele cerr, cêrr, amanên / firaqên ji axê hatine çêkirin

destemo 1. (lawir) kedî, kehî, dijw. kûvî 2. sernerm; bindest

destestêre, deste-estêre destestêr, komstêr, koma stêran

destewane destparêzk, tiştek e mirov bi ser destên xwe de digire daku destên xwe ji xeteriyê / pîsiyê biparêze dema karekî dike

destewdawên tika, rica, hêvî, daxwaz

            ~ bûn xwe avêtin ber bextê yekî, hêvî ji yekî kirin

destewsar hefsar

desteykar destekar, personel, koma karkeran li kargehekê

destxanû destxanî, apartman

destgir 1. çembil, destik, destikên qazanan / qûşxanan 2. destgir, demgir, wextgir, tişta kirina wê gelek demê dixwaze

destgîr berdestk, alîkar; rêber

destî: ~ destî pê kirdin xapandin, xirrandin, hîle lê kirin

destkar destkar, kesên karên destan (wek dirûn, kêlîkirin) dikin

destkewt destkeft, bidestketî; bidestxistî

destkewtin destketin, bidestketin

destkêş destgork, tilgork, lepik, dezgork, destkêşk, cilek e mirov dike destên / tilên xwe daku wan ji sarmayê biparêze

destkird bidestçêkirî; çêkirok

destkurt 1. destkurt, feqîr, kêmhe, hejar, belengaz, perîşan 2. bêbandor, bêtesîr, bêwate

destnerowîştû bêbandor, bêtesîr, nekarîgêr, ne-efektîv, bêwec, bêfêde

destniwêj destnivêj, destnimêj, şûştina bo nivêjê / nimêjê

            ~ girtin destnivêj girtin / şûştin

            ~ ş<st1:State><st1:place>kan</st1:place></st1:State> destnivêj şkestin / ketin

            ~ şkandin destnivêj şkandin / xistin / êxistin

            ~ şiştin destnivêj şûştin / girtin

destpêşkerî pêşgavî, înîsiyatîf

destqurs goc, destgiran

destrast 1. destrast 2. segvan, kesa/ê zîrek e di lêdana tîr yan fîşekê yan tiştek wek wan li wî cihî yê digiritê

destrowîştû bibandor, bitesîr, karîgêr, efektîv

destsûk destsivik

destûbird 1. lez, bizav, lezûbizav 2. pît, bilez, lezgîn, bilezûbizav, zû

            ~ lê kirdin lezûbizav lê kirin, lezandin

destûpil destûlep, hinêr, jêhatîtî, şiyan

destûr 1. destûr, izin 2. edet, irf, destûr, qanûn, zagon 3. rêziman

destûrî 1. destûrî, izinî 2. qanûnî, makezagonî

destxaw destsist, destxav, sistûxav

destxero xapandî, xirrandî, hîlelêbûyî

            kirdin xapandin, xirrandin, hîle lê kirin

destxeroyî xapandin, xirrandin, hîle, hîlekirin, hîlelêkirin

destxet destnivîs, destxet, nivîsîna bi dest

destxoş! destxweş! sehet xweş! her bijî! aferîn!

destyar alîkar, berdestk, hevkar, harîkar

destyarî alîkarî, harîkarî, berdestkî, hevkarî

deşt deşt

det- te di-: detwut te digot, detbird te dibir, dethêna te dianî

detan- we di-: detanzanî we dizanî, detanwîst we dixwest, detanjimard we dijimart

detîr (tivengên / demanceyên) dehlibxwer, (tivengên / demanceyên) deh fîşek dikarin bên têkirin

dever dever, navçe, herêm, cî, cih, war

dew (pele) lez, bizav, lezûbizav, ecele 2. (rakirdin) bezîn, bazdan; revîn

dewam dewam, dom

            ~ kirdin domandin, dewamandin, dom kirin, dewam kirin

dewan (1) (xêra) pît, lezgîn, beza, bilez, tişta zû dibeze / dimeşe

dewan (2) (cewherdar) birqok, biriqdar; teyisok

dewen tirraş, kêrat, devî, bûş, devîçirrk, darkolik, kem, dirrîk, çîtik, terraş

dewîn (rakirdin) bezîn, bazdan, revîn, pît / bilez meşîn

dewît pêzeweng, kodoş, kesa/ê <st1:City><st1:place>jinan</st1:place></st1:City> û mêran digihînin hev daku bi pare cot bibin ango bikevin têkiliyên cinsî

dewlemend, dewlemen zengîn, paredar, halxweş, xanedan, dewlemend, maldar

dewlemendî, dewlemenî zengînî, paredarî, halxweşî, xanedanî, dewlemendî, maldarî

dewlet 1. dewlet 2. mal, maliyet, dewle, dewlemendî, zengînî, malûmilk

dewar kon, kûn, xîvet, çadir, xîme

dewr 1. dewr, dor, dorber, çaralî, derdor, hawirdor 2. dewr, serdem, çerx, qirn

            ~ dan dewr dan, li dor zivirîn; (gemaro dan) dorpêç kirin

dewrandewr dorber, çaralî

dewrî sênîk, teyfik, lalik, dewrî

dexezar nesax, nexweş, nesaxdiyar, nexweşxwiya

dexîl gorî, qurban, heyran: Dexîlit bim! Ez gorî (te bim)! Ez heyran(î te bim)! Ez qurban(î te bim)!

dexl (1) dexl, dexlûdan, genim û ceh

dexl (2): ~ kirdin têkil dan, tevlihev kirin, têk werdan, destkarî lê kirin

dey de, dê

            ~ ba de ka: Dey ba zû keyn De ka em zû kin

dey- wê di-; wî di-: deygirt wê / wî digirt, deysend wê / wî distand, deyzanî wê / wî dizanî

deyan dehan, bi dehan

deyan- wan di-: deyangirt wan digirt, deyansend wan distand, deyanzanî wan dizanî

deyeha bi dehan

deyek dehêk, dehyek, yek ji dehan, 1/10

deyî dehî, desîmal

deysa de madem wa ye, neyse: Deysa, min nayem Madem wa ye, ez nayêm

dez- dez-, des-, dest-, pêşpirtikek e dikeve pêşiya peyvan û wateya “dest” dide wan: dezga dezge, dezgîran destgirtî, yar

dezga dezgeh

dezgadar dezgedar, meyfiroş, barvan, meyxaneçî

dezgêr etar, bazirganên / tacirên tiştên xwe digerînin û difiroşin

dezgîr berdest, tiştên mirov dikare xwe bigihîniyê

dezgîran dezgir, destgirtî, yar, keçeheval yan kureheval

dezmaye sermaye, mal, maliyet

dezû dezî, ben, benik

dezûle demar

 

 

dê (1) (gund) gund

dê (2) (gel, çilûy wuşk) gil, gilgile, çilûyê hişk (pelên / belgên hişk yê daran) ku payizê ji daran werîne

dê! peyvikek fermanî ye bo ajotina terşûtewal. Di kurmancî de bo pez (ango mih, berx û beranan) “hirehir!” û bo terş (ango bizin, karik û nêriyan) jî “çiteçit!” têt bikaranîn.

dêbaçe pêşgotin, nasandina / destpêka pirtûkê / mijarê

dêhat derbajar, gund, deverên nebajar yan derî / dûrî bajar

dêhatî derbajarî, nebajarî, gundî, kesên / tiştên nebajarî

dêl bn del

dêm dêm, erdê bi dest mirovan nehatiye avdan

dêmî (1) dêmî, tiştên li erdê dêm şên bûne

dêmî (2) malî, xwemalî

dêmîle dêmikî, fêkiyên / keskiyên (sebzeyên) li ber avdana baranê şên dibin

dêmke şemedank, amanek / firaxek avê ye mirov wek çantik li gel xwe digerrîne

dênişîn gundî, gundnişîn, xelkê gund

dêr (1) dêr, kilîse, perestgeha fileyan / mesîhiyan

dêr (2) dereng

dêr rêz, xet (ya nivîsînê)

dêran dêrîn, dêran, (tiştek / taybetiyek di xwe de) hebûn, (xwedî tiştekî) bûn

dêraw co, cok

dêrî derengî

dêrîk bn mêjû

dêrîn dêrîn, kevnar, qedîm

dêrînbaw tradîsyon, kevneşop

dêrînbîr tradîsyonalîst, kevneperwer, kevneşopparêz

dêrîne kevnare, (tiştên / serdemên) kevnar / qedîm

dêrînxwaz kevneperest

dêw dêw, hût, di mîtolojiyê de hin heyberên gir û gewre ne

dêz gewr (t. gewrî tarî), xwelîrengî, ji rengê xweliyê

didan didan, diran

dij dij, zid, ters, hember, beramber

               ~ westan dij raswestan, dijberî kirin; li ber xwe dan

dijayetî dijîtî, dijberî, dijayetî

dijewata dijwate, dijmane, peyvên wateya / maneya wan tam dijî hev e wek: reş û spî, sar û germ, nerm û req

dijkar dijber, nakok

dijkarî dijberî, dijminatî; nakokî, lihevnekerî

dijmin dijmin, neyar, dijw. dost, yar, heval, hevrê

dijminane bi dijminatî, bi neyarî, dijminane

dijminayetî dijminatî, neyarî, neyartî, dijminayetî

dijwar dijwar, zehmet, çetîn, sext, dijw. asan, sanahî, hêsan, sanayî

dijwên pîs, qirêj

dijwênî pîsî, qirêjî

dijxû belakirr, şûm, neqet, venehewayî, şerrok, şerrxwaz

dijyar dijber; berevaj

dijyarî dijberî; berevajîtî

dil dil

                      ~ henûn dil dil razî bûn

                      ~ pê sûtan dil pê sujîn / sotin / şewitîn

                      ~ rifandin dil bijandin, dil hebandin, dil birin xwe, bal kişandin, dên kişandin

                      ~ rengan dilsar bûn, xeyal şkestin, dil şkestin

                      ~ şkandin dil şkandin, xeyidandin, sil kirin, aciz kirin

dilara dilveker, tişta dilê mirov pê xweş dibe

dilber dilber, delala ber dilî, yar, kesa ketiye dilê yekî

dilbeste dilbij, dilxwaz, kesa dilê wê / wî ketiye tiştekî, kesa/ê tiştekî dixwaze

dilbend dilbijîn, dilhebîn, dêndar, balkêş, tiştê dilê mirovan dibijîne xwe, tiştê pirr balkêş e

dilbêdar haydar, sexbêr, miqate, hayjixwehe

dilçesp dilbijîn, balkêş, balkêşîn, dênkêş, dilkêş, tiştek ku dilê mirov dibe xwe

dildar dildar, evîndar, viyayî, xweşdivî, xoşewîst, yar, dost, hezkirî

dildarî dildarî, evîn, evîndarî, viyan, xoşewîstî, dostî, hezkirin, eşq

dilekutê dilqutî, qutequta dil, lêdana pît / bilez ya dil

dilelerze, dilelerzê bn dilekutê

dilerawkê dudilî, dilwasî, dilwaswasî, şik, guman

dilêr wêrek, dilêr, gernas, mêrxas, fêris, çeleng, palewan, aza, qehreman, cengawer, camêr, mêr

dilêrane bi mêranî, bi wêrekî, bi gernasî, bi mêrxasî, bi fêrisî, bi çelengî, bi pehlewanî, bi camêrî

dilêrî mêranî, wêrekî, dilêrî, gernasî, mêrxasî, fêrisî, çelengî, palewanî, azayî, qaremanî, cengawerî, camêrî, mêrî

dilêşe dilêşî, êşa dilî; kul, xem, derd, keder, keser; kerb, qehr

dilfirawan bênfire, bisebir, baldirêj, bêhnfireh

dilfirawanî bênfireyî, sebir, bisebirî, baldirêjî, bêhnfirehî

dilfirên bikelecan, biheyecan

dilkerewe dilveker, tişta dilê mirov pê xweş dibe

dilkirmê, dilkirmin, dilkirmol dilwas, dilwaswas, biguman, bişik, dilpîs

dilkoçer dilguher, (kesa/ê dilê wê / wî) xweranegir, (kesa/ê dilê wê / wî) guherbar

dilnaz dilnaz, hestyar, hîsedar

dilnerm dilnerm, diltenik, dilovan

dilnewa dilhedîn, tişta dil rehet dike

dilnewayî dilhedînî, rehebûna / rehetkirina dil

dilniya pişrast, eseh, tekîd, jixwerazî, misoger

dilniyayî pişrastî, esehî, tekîdî, jixwerazîtî, misogerî

dilop dilop, çip, çipa avê / baranê

dilopandin dasefandin, dawerivandin, dapalandin, dilipandin, dilopandin, kewidandin

dilope darijî, çipeçipî, dilop-dilop rijîn avê

dilovan dilovan, dilnerm, diltenik, birehim

dilovanî dilovanî, dilnermî, diltenikî, rehim, merhemet

dilpak dilpak, dilpaqij, dilsaf, qenc, bêgune

dilpakî dilpakî, dilpaqijî, dilsafîtî, qencî, bêguneyî

dilpîs dilpîs, dilwas, dilwaswas, bişik, biguman, kesa/ê baweriya wê / wî nayê

dilrencaw dilsar, dilşkestî, xeyalşkestî, bêhêvîbûyî

dilreq dilreq, bêrehim, bêdilovanî

dilrifên dilbijîn, dilhebîn, balkêş, dêndar

dilrifênî dilbijînî, dilhebînî, balkêşî, dêndarî

dilrin diltezîn, tişta dil xemgîn dike

dilrûn bn dilxoş

dilsard dilsar, xemsar, sersar, bêcoş, dijw. dilgerm, bicoş

dilsard dilsarî, xemsarî, sersarî, bêcoşî, dijw. dilgermî, bicoşî

dilsext dilreq, bêrehim, bêdilovanî

dilsûtên dilsoj, kesên / tiştên dilê mirovan pê disuşe / dişewite, gunehên mirovan pê tê, rezîl, riswa

dilsoz dilsoz, jidil, xemxwer, bisoz, kesên ji dil tiştek in yan tiştekî dikin

dilsozane bi dilsozî, dilsozane, ji dil

dilsozî dilsozî, jidilî, xemxwerî, bisozî, kirina tiştekî ji dil

dilşad şad, şa, dilşad, kêfxweş, dilxweş, bextiyar, bextewer, xweşbext

dilşadî şadî, dilşadî, kêfxweşî, dilxweşî, bextiyarî, bextewerî, xweşbextî

dilşkaw dilşkestî, xeyidî, sil(bûyî), aciz(bûyî)

dilşkist bêntengî, bêsebirî, balkurtî, balkinî

dilşkist bêntengî, bêsebirî, balkurtî, balkinî

dilteng bênteng, bêsebir, balkurt, balkin

diltengî bêntengî, bêsebirî, balkurtî, balkinî

dilxoş dilxweş, kêfxweş, keyfxweş, dilşad, şa, şad

dilxoşî dilxweşî, kêfxweşî, keyfxweşî, dilşadî, şadî

dilxurpê dilqutî, qutequta dil, lêdana xurt ya dil

dima bn paş

dine bn han

dir hov, wehş, barbar; xirab, bedmebest, dijw. qenc; belakirr, şerro

diran didan, diran

diran dirrîn, çirrîn, perritîn, kincirrîn, hincirrîn, dirriyan, dirrihan

dirandin dirrandin, çirrandin, perritandin, kincirrandin, hincirrandin

dirav, diraw pare, dirav, pere

diraw hevrêyî, hevalbendî

diraw dirrî, çirrî, perritî, kincirrî, hincirrî, dirriyayî, çirriyayî

dirawsê dormal, cîran; derdor

dirdong aciz, zivêr, nerehet, sil, xeyidî, bêzar

dirdongî acizî, zivêrî, nerehetî, silî, xeyidîtî, bêzarî

direng dereng, direng, texîr, bêwext, ne di dema xwe de, ne di dema pêdivî de dijw. zû; di dema xwe de

            ~ xistin paş xistin, paşve xistin, taloq kirin

            ~ û zû, ~ û zûyî zû-dereng, yan zû yan dereng, yan niha yan carek din (tiştek dê her bibe)

direw dirûnî, karê birrîna giya

direwker dirûnker, kesa/ê giya didirû

direwş (1) dirêş, (TIRKÎ: BiZ)

direwş (2) ala, perçem, bayrax

direwşan, direwşanewe biriqîn; teyisîn; çirisîn

direwşe birq, biriqîn; teyisok, teyisîn; çirûsk, çirîsk, çirisîn

direwşedar geş, birqok, biriqdar; teyisok; çirûskdar, çirisok

direxşan geş, biriqdar, biriqok, zelal, teyisok

direxşanewe biriqîn, geş bûn, birq dan; teyisîn; çirisîn

dirext dar

dirêj dirêj, dijw. kurt, kin

            ~e pê dan domandin, dewam kirin

dirêx, dirêx texsîr: Hîç katêk dirêxman nekirdûwe Me ticarî texsîrî nekiriye; Dirêx bo nebûnî xwênewarî! Ax ji derdê nexwendewariyê!

dirf nîşe, nîşane, delîl, gova

dirin bên, bêna pîsiyê, bihn, bêhn, bîn

dirindane hovane, wehşane, dirrindane, barbarane

dirinde hov, wehş, dirrinde, barbar, nemirov

dirişt gir, girs, zexm, mezin, gewre

diriştî girî, girsî, zexmî, mezinî, gewretî, giratî, zexmatî, mezinatî

dirj xav, sist

dirk strî, strîk

dirkan xwiya bûn, aşkira bûn, diyar bûn, belû kirin, (rastî) derketin holê, eşkere bûn

dirkandin xwiya kirin, aşkira kirin, diyar kirin, belû kirin (rastî) anîn holê, eşkere kirin; dirkandin, îtîraf kirin

dirkaw diyar, xwiya, aşkira, belû, bellî, berçav, zelal

dirke deng, pêjn, dey: Dirke nekey! Dey neke! Deng neke! Pêjnekê ji xwe neîne ha!

dirm nesaxî, nexweşî, epîdemî

dirne rik, serhişkî, înat, ji ser ya xwe nehatin xwarê

            ~ lê girtin rik lê girtin, serhişk bûn, ji ya xwe nehatin xwarê, riko bûn

diro derew

dirofîşal methok, metho, pesno, kesa/ê bi derew metheyan dike yan pesnan dide

dirok dirrok, çirrok, dirrînok, çirrînok, tiştê yan alava dikare tiştan bidirrîne / biçirrîne

diroyîn derewî, gotina bêbingeh

dirozin derewîn, derewker

dirozinî derewînî, derewkerî

diruşm diruşm, nîşane; slogan

dirust durist, dirist, durust, rast; sax, saxlem; (xanî) ava, çêkirî, avakirî

            ~ kirdin durist kirin; rast kirin; sax kirin; ava kirin; çêkirin

dirustî duristî, rastî; saxî, saxlemî

dirustker duristker; rastker; saxker; avaker; çêker

dirustkiraw duristkirî; rastkirî; saxkirî; avakirî; çêkirî

dirustbêj rastgo, rastîbêj

dirûd silav, mehrebayî: Mihemed Pêxember, dirûdî Xwa lê bê Mihemed Pêxember, silavên Xwedê lê bin; Be dirûd bît Bi xêr biçî, oxir be, ser çavan biçî

dirûdal dehlûdirr, cihê têrstrî

dirûman dirûn, karê dirûnê

dirûn 1. dirûn, cil çêkirin 2. dirûn, giya birrîn

dirwêne dirûnî, karê dirûnê

dirz derz, derizîn, şkestin bê ku hûr-hûr bibe

            ~ birdin / dan derizîn, şkestin bê ku hûr-hûr bibe

            ~ tê kirdin derizandin, şkandin bê ku hûr-hûr bibe

diş (1) diş, xwişka mêrê jinekê

diş: ~ kirdin (di lîstikan / yariyan de) dora xwe nekirin, derfeta xwe bi kar neanîn

diwa dû, pey, dûv; paş; dawî, dûmahî; (li) pişt

            ~ biran birihan, birihîn, telifîn, hemû mirin

            ~ car cara berî vê; (cara) taliyê, (cara) dawiyê, (cara) dûmahiyê, dûmahîkê

            ~ be ~ li pey hev, li dûv hev, yek li dû ya din

            ~ kewtin 1. li paş man 2. ketin pey / dû / dûv (yekî), dan pey (yekî)

            ~ xistin paş xistin, bi paş êxistin, paşve êxistin, taloq kirin

            be ~ geran lê gerîn

            be ~ hênan bi dawî anîn

diwakewtû paşvemayî, pêşneketî

diwamîn dawîn, ya/yê li sirayê li pey / dûv hemûyan

diwaroj ayinde, dûveroj, pêşeroj, demên bên

diwatir paşî, dûre, peyre, dûvra

diwatirîn dawîn, dawîtirîn

diwawe paşve, berev paş, ber bi paş ve

diwayî 1. dawiyê, dûmahiyê; taliyê 2. paşî, piştre, paşê

               ~ hatin bi dawî hatin, gihan dawiyê, temam bûn

               ~ lê hênan dawî lê anîn, dûmahîk lê înan, bi dawî kirin

diwayîn dawî, encam, kotayî, temamî

diwê, diwênê do, duh, duhî, duhinî, roja berî îro û piştî pêr

diwêt (1) ximavdank, hibirdank, şûşeya ximavê / hibir

diwêt (2) dot, duht, keç, qîz, kiç

diyan file, mesîhî, îsawî, xrîstiyan; gawir, kafir

diyar diyar, xwiya, berçav, xuya, tişta têt yan dikare bêt dîtin; diyar, xwiya, zelal, ron, aşkira, eşkere

diyarde diyarde, fenomen, bûyerek / rastiyek berçav

diyarga diyarge, cihê jê çavdêrî li tiştekî têt kirin

diyarî (1) diyarî, hediye

diyarî (2) berçavî, xwiyayî, xwiyabûn, rewşa hatin dîtinê, rewşa hatin ber çavan: Diziyeke le kê diyarî da? Kî derket dizîker?

diz (1) diz, dizîker, kesa/ê dizînê dike

diz (2) asêgeh, senger, kele, kelhe, qela

dizdar pasevanên / cerdevanên / parêzerên asêgehan / sengeran / keleyan

dizerê varê, avarê, rêya kêt têt bikaranîn

dizî, dizêtî dizî, karê dizînê

dizîn dizî, dizî kirin

dizînewe jê kirin, jê dûr xistin

minal le şîr ~ zarok ji şîr vekirin

diznêro sîxur, casûs, zêrevan

dizran hatin dizîn

dizraw dizî, tişta hatiye dizîn

dizrêw neviyayî, nehezkirî, nefretkirî, lanetkirî, pîs, kirêt, necis

dî (ya / yê / yên) dî / din / dîtir

dîd dîtin, dîtin û raman, bîrûbawer, bîrûray: Le dîdî towe cejnekeman çon bû? Bi dîtina te cejna me çawan bû?

dîde 1. bînahî, hinêra / şiyana / karîna dîtina tiştan / bûyeran / diyardeyan 2. pêbînik, çavik, çav

dîke (ya / yê / yên) dî / din / dîtir

dîkeş (ya / yê / yên) din / dî / dîtir jî

dîl dîl, êsîr, êxsîr, girtî, zindankirî

dîlî dîlî, êsîrî, êxsîrî

dîlan gêjelok, peledîn, tirredîn, hepledîn, hepletiraş

dîlanê 1. (colan) hejîn 2. (helperkê) govend, dîlan

dîqet hay, aga, dên, bal, dîqet

dîreg stûn, dîrek

dîsan, dîsanewe dîsan, cardin, dubare, dîsa, car dî jî

dîş hûrûmûr, kelûpel

dîte çiku, ji ber ku, çunke

dîtin dîtin, bi çavan aga / hay jê bûn

dîtinewe vedîtin, dîsan dîtin (t. tiştek wendabûyî)

dîw al, alî, rex, hêl

dîwan (1) dîwan, helbestên berhevkirî

dîwan (2) dîwan, eywan, civat, encûmen, konsey

dîwar dîwar, taq

dîwexan mêvanxane, odeya mêvanan

dîy- Bo peyvên bi “dîy-” dest pê dikin, binere “dîy-“, wek: dîyar bn diyar, dîyarî bn diyarî

do dew (vexwarinek e ji av, mast û xwê têt çêkirin û tezî têt vexwarin): “Kes be doy xoy nalê tirş e” “Kes nabêje: dewê min tirş e”

doj mat, seyr, ecêb

            ~ daman mat man, ecêbê girtin, ecêbê serê yekî girtin

dojdamaw matmayî, ecêbgirtî

doje doje, cehenem, agiristan, dozex

dol (1) gelî, cihek nizm (û teng) di navbera du cihên bilind (gir, çiya) de

dol (2) dewl, dewlik, amanek / firaxek avê ye

dolab dolab, qubale, qemsor

dolaw çala avê

dolçe dewlik, amanek / firaxek avê ye

dolezê newal, nihal, ava di cihek nizm /(û teng) yê navbera du cihên bilind (gir, çiya) de re dibore

dolke kûpik; dewlik; cerrik

doran xisirîn, têk çûn, dijw. bi ser ketin

dorandin jê birin, xisirandin, têk birin, bi ser ketin

dorge girav, cihek ax yê ku her çar aliyên wî av in

dorjing tenî

dorniç tenî

dost dost, heval, birader, hevrê; yar, evîndar

dostane dostane, ji dil, dilsozane, bi dostînî, bi hevaltî; yarane, bi evîndarî

dostanetî dostî, dostînî, dostanetî, hevaltî, hevalînî, biraderî; yaretî, evîndarî

dostênî dostî, dostînî, dostanetî

doş bn doj

doşaw doşav

doşawî 1. doşavî, tişta ji doşavê yan doşav tê 2. çeşnek tirî

doşek doşek, nivînek nerm e bo li ser nivistinê / raketinê / razanê

doşekele doşekok, doşekên biçûk

doşenî doşînî, karê dotinê

doşîn doşîn, dotin, duhtin

doşraw dotî, doşî, duhtî (bizina / miha / çêla şîr jê hatiye dotin / derxistin)

dox (1) (t. “barûdox“) rewş, şert û merc, şert û şirûd, hel û merc, kawdan, hal

dox (2) navik, nîvek, navend

doxî bingehîn, giring, serekî

doxyan navik, nîvek, navend

doxyanî bingehîn, giring, serekî

doz doz, dawa, daxwaz; mebest, merem; armanc

dozex doje, cehenem, agiristan, dojeh, dozex

dozîn dîtin, peyda kirin, pêrgî hatin; lê gerîn, li pey gerîn

du’a dua, lava, lavaj, liyan, hêvî û daxwaz kirin ji xweda yan mezinek olî / dînî

            ~ gîra bûn dua qebûl bûn, wek duayên yekî çêbûn

            ~ xwastin xatir xwastin, gotin “bi xatirê te / we”

du’axwazî xatirxwazî

            ~ lê kirdin xatir jê xwestin, gotin “bi xatirê te / we”

dugme bişkoj, dugme, qupçe

dujmin dijmin, neyar, dijber

dukan dikan, firoşgeh

dukandar dikandar, xwedîdikan

dukandarî dikandarî, karûbarên (xwediyê) dikanê

duktor doktor; bijîşk, nojdar, tixtor

dunya dinya, cîhan, gerdûn; xelk, alem

dur durr, morîk, mircan, cewer, micewher

durd gerode, remolte, gemorte, xilte (ava binê amanan / firaqan ya ji ber qirş-mirşan pîs e û nayê vexwarin, çaya di bin peyaleyan de dimîne û ji ber ku tov tê de ye nayê vexwarin)

durv nîşe, nîşane, delîl, gova

duşmin bn dujmin

duwa bn diwa

duwane cêwî, cêmk, cotik, cêmik

duwê, duwênê do, duh, duhî, duhinî, roja berî îro û piştî pêr

duwêt (1) ximavdank, hibirdank, şûşeya ximavê / hibir

duwêt (2) dot, duht, keç, qîz, kiç

duxreme xiyarmast, mastê xiyarên kerkirî hatine têkilkirin

duxter

duxter (1) doktor, tixtor, nojdar, bijîşk, pisîşk

duxter (2) f. keç, dot, qîz, kiç

dû (1) du (jimare 2, II)

dû (2) pey, dû, dûv bn diwa

dû (3) dûkêl, dûman, dûxan

dûawan duav, cihê du çem / robar lê digin hev û dibin yek

dûbad ducarî, duqatî, dumilî, duhêlî, dualî

dûbare dubare, ducarî, tekrar, ji nû ve, ji nişka ve

            ~ bûn / bûnewe dubare bûn, dîsan qewimîn, tekrar bûn

            ~ kirdin / kirdinewe dubare kirin, dîsan kirin, tekrar kirin

dûbarepat bn dûpat

dûberekî hevrikî, duberî, rikeberiya di navbera du aliyan de

            ~ û sê lê kirdin bi lez û bizav karek kirin

            ~ westan hevrikî kirin, li dij hev rawestîn

            ~ xistin nêwan hêvotin, berdan hev, kiş kirin hev

dûca duca, kare

dûçar pêrg, rast, tûş

            ~î (şitêk) bûn pêrgî / rastî (tiştekî) hatin; tûşî (tiştekî) bûn

dûçendane ducar, ducarî hindî tiştekî, ducarî ji tiştekî mezintir / biçûktir / dirêjtir / kurttir û hwd.

dûçerxe 1. duçerxe, duçerxî 2. bîsîklet, kerkê asinî, hespikê asinî

dûd bn dû (3)

dûdare darbest, tabût, darên kesên mirî li ser tên rakirin û bo veşûştinê yan binaxkirinê dibin

dûdekî qûnder, homoseksuel, sodomî, îbne

dûdil dudil, dilwas, dilwaswas, biguman, bişik

dûdil dudilî, dilwasî, dilwaswasî, guman, şik

dûdman dûnde, ûcax, zirriyet, dûndeh, malbat, binemal, sûlal; hoz, êl, eşîr

dûdmankiwêr bêdûnde, bêûcax, bêzirriyet

dûfaq qosk, duçeq, duşeq, tiştên bi dirûvê / şikilê “v”

dûg dûng, daw, dawa mihan (beşa ji leşê mihan ya derqûna wan diniximîne)

dûguman bn dûdil

dûhem, dûhemîn bn dûwem, dûwemîn

dûkan bn dukan

dûkel dûkêl, dûman, dûxan; hilm, buxar

dûkelawî dûkêlî, dûkêlgirtî, dûxanî, dûmanî, dûxangirtî, dûmangirtî

dûkeldan dûkêlkêşk, kunek e li banê xanî bo ku dûkêl / dûman / dûxan tê re hilbikeve derveyî xanî

dûkeldiraw dûkêlî, dûkêlgirtî, dûxanî, dûmanî, dûxangirtî, dûmangirtî; hilmdayî

dûkelgîr, dûkelkêş dûkêlkêşk, kunek e li banê xanî bo ku dûkêl / dûman / dûxan tê re hilbikeve derveyî xanî

dûla dual, dualî, duhêlî, durexî; (derî / pencere) duqat

dûlge pesn, pesnebêjî, gotarek pesndanê (t. bo bîranîna kesên mirî)

dûlike duşeq, duçeq, qosk

dûlone dual, duhêlî, dualî, duşaxî, duçeqî, duqatî

dûlûle dulûlî, duborî, dukunî, tivengên dulûlî

dûmalekî dumalî, dumalikî, dema jin û mêr di eynî malê de dijîn lê maiyeta xwe ji hev cuda dihêlin

dûmel lîr, peq, peqûşk, peqûşkên li leş çêdibin

dûmelek daholk, çeşnek daholên biçûk e

dûmirekî bi herdu destan

dûnihom duqat, duqatî, xaniyên duqat

dûnîme dunîv, nîv û nîv

            ~ kirdin nîvandin, nîv û nîv kirin, wa parçe kirin ku nîvek li aliyekî û nîva din jî li aliyek din bimîne

dûpat dubare, tekrar, dîsan

            ~ kirdin 1. dubare kirin, dîsan kirin, tekrar kirin 2. deng vedan, olan dan

dûpel duşeqî, duçeqî, qosk

dûpê dupî, dulingî, jîndarên du pî / pê / ling hene; dupêpikî, tiştên du pêpik / pî / pê / ling hene

dûpişk dûpişk, dûlipî

dûqat duqat; ducarî

dûqet duhêlî, dualî, durexî

dûr dûr, dijw. nêz, nêzîk

            le ~ dûrewe ji dûr; ji dûr ve

dûrayî dûrahî, dûrayî, mezafe, dîstans

dûrbîn dûrbîn, kesa/ê pêşeroja mijarekê dibîne yan wê li ber çavan digire

dûrdest dûrdest, tişta destê mirov bi asanî nagiyê, dijw. berdest

dûrendîşe dûrpûnij, dûrfikir, sexbêr, kesa/ê dûr difikire û mijarê bi berfireyî li ber çav digire û li pêşeroja wê dirame

dûrî dûrî, dûratî

dûrlesoz bêhest; objektîv

dûrû durû, xapînok

dûsibey dusibe, dusibê, roja piştî sibe / sibê / sibehî bêt

dûşemme, dûşemmû duşem, duşemb, ji rojên hefteyê ya piştî yekşemê û berî sêşemê

dûta duta, duqat, ducar

dûtiwê, dûtuwê duhêlî, dualî, duqat

dûwan (1) şêwirîn, suhbet kirin, (li gel hev) axiftin, qise kirin, şor kirin, (li ser mijarekê) peyivîn, bas kirin, qal kirin

dûwan (2) duyan, duwan, du liban / heban / kitan: Dûwan debînim Duyan dibînim, du (ji wan) dibînim; cot

            dûwan-dûwan du-du, cot-cot, du bi du, her du carekê

dûwanbêj şiroveker, raveker, basker, liseraxiv, kesa/ê li ser mijarekê diaxive

dûwander peyvder, axiftger, kesa/ê axiftinekê pêşkêş dike

dûwandin axaftin, peyivandin, li gel yekî suhbet kirin, wa kirin ta ku kesek biaxive

dûwange axiftgeh, cihê axiftinên gelemperî, cihê axiftinên bo raya giştî

dûwane cêwî, cêmk, hevalcêmk, du xwişk yan du bira yan xwişkek û birayek yên bi hev re ji diya xwe bûne; du tiştên tam mîna hev

dûwanze dazde, duwanzdeh, (jimare 12, XII)

dûwem, dûwemîn duyem, (ya / yê / yên) duyê / duyan, (ya / yê / yên) pişta (ya / yê / yên) yekem / pêşîn

dûxale duxalok, duniqtok (di niqteşaniya nivîsînê de nîşaneya “:”)

dûxew: ~ bûn xew lê herimîn

dûzaxe: ~ kirdin nerehet kirin, aciz kirin