Ev beşek ji ferhenga soranî-kurmancî ya Husein Muhammed ye. Xetik (_) li jêr R tê maneya R-ya şidandî û li bin L î wateya L-ya qelew dide.
D d د
da- (1) da- (pêşgirtikek e dikeve destpêka hin peyvan, bi taybetî lêkaran, û wateyek nû dide wan ku bi pirranî liv û tevgerên ji jor berev jêr diyar dike):
da-, dak, dalk da-: dapîr dapîr, diya bavê yekî yan diya diya yekî
… da paşdaçekek e ku li gel van pêşdaçekan tê bikaranîn: lê da, pê da, tê da
da de, dê, de ka: Da dey werin! De werin (lo)!
dab werîs
dabarîn dabarîn, (baran, berf) dahatin, ji jor barîn jêr
dabestin girê dan, şidandin
dabeş parve, lêkve
~ bûn parve bûn
~ kirdin parve kirin, lêkve kirin, behr bi behr dan, parandin
dabeşandin parandin, parve kirin, lêkve kirin, behr bi behr dan
dabeşker parveker, lêkveker
dabezandin dahînan, da-anîn, anîn xwarê, anîn jêr; (ji hesp, ker û hwd) peya kirin
dabezîn dahatin, hatin xwarê, jê hatin xwarê; (ji hesp, ker û hwd) peya bûn
dabêjan vebijartin, paqij kirin, saf kirin, ji qirş-mirşan paqij kirin
dabêjraw vebijartî, paqijkirî, safkirî
dabiran vebirrîn, jê vebirrîn, jê qut kirin, jê cuda kirin
dabiraw vebirrî, jêvebirrî, jêqutkirî
dabirîn bn. dabiran
dabîn misoger, tekîd, esehî, piştrast; terxan
daçek rz daçek, hin peyvik in ku dikevin pêşiya peyva / peyvên serekî û demê yan cih diyar dikin, ‘li malê’, ‘piştî nîvro’.
daçespaw xweragir, qayîm
daçespawî xweragirî, qayîmî
daçeqan, daçeqîn beş bûn; bel bûn, biloq bûn, zîq bûn, vekirî bûn / man
daçeqandin daçikandin, di erdê re çikandin, kutan erdê
daçilekan, daçilekîn bizdîn, behecîn, bizdan, bizdihan, be’ecîn, tirsek tavil ketin dilî
daçilekandin bizdandin, behecandin, be’ecandin, tirsek tavil xistin dilî
daçilekaw behecî,bizdayî; bizdok, behecok, bizdonek
daçoran miçiqîn, çik bûn, çikîn, hêdî-hêdî av jê kêm bûn ta ku bi temamî av jê qut bûn
daçorandin miçiqandin, çik kirin, çikandin, hêdî-hêdî av jê kêm kirin ta ku bi temamî av jê qut kirin
daçûn daçûn, çûn xwarê
dad (1) dad, edalet, heqî
dad (2) wey, ax, wax: Xwa dad! Wey Xwedêyo!
~ û bêdad! Weyla li minê / mino: Dad û bêdad le dest em dunyaye! Weyla li mino vê dinyayê! Ax ji derdê vê dinyayê!
dadan 1. (pênûs) tiraşîn, tûj kirin 2. dilop kirin, çipik jê hatin: Em serbane daeda Ev ban dilopan dike
be ser mal da ~ bi ser malê de girtin
dadber dozker, dozveker, şikayetker
dade dadê: dayê; xwişkê
dadga, dadge dadge, dozge, dadgeh, dozgeh, mehkeme, cihê doz lê tên meşandin
dadger dadger, dadpirs, dozpirs, hakim
dadirûn vedirûn, pîne kirin, pinî kirin, cihê dirr(iyay)î yê cilan bi pate yan pîneyekê dîsan saxlem kirin
dadkuj nedadperwer, neheq, nerewa; binpêkerê mafan
dadnûs dadnivîs, doznivîs, noter
dadperwer dadperwer, dadevîn, dadhez, adil, rewa, biheq, kesa/ê ji heqiyê hez dike yan bo heqiyê dikoşe
dadperwerî dadperwerî, dadevînî, dadhezî, adilî, rewayî, heqî
dadpirs dadger, dadpirs, dozpirs, hakim
dadpirsî darizandin, dadpirsî, mehkeme kirin
dadwer dadnas, dadwer, mafnas, hiqûqnas, jurîst, pispora/ê hiqûqê
dadwerî dadnasî, dadwerî, mafnasî, hiqûq, hiqûqnasî, pisporiya hiqûqê
dafetan şerm (ji xwe) kirin
daga dapîr, pîrê, diya bavê yekî yan diya diya yekî
dager birêveber, serperişt, serkêş, rêveber
dageran dagerrîn, hatin xwarê, berev jêr hatin, dijw. hewa ketin
dagirtin 1. dagirtin, tijî kirin, tije kirin 2. niximandin, rapêçandin 3. danîn, deynan, anîn xwarê, peya kirin
dagirtinewe 1. vedagirtin, dîsan dagirtin, dagirtin ve 2. bagurrdan, bagurrdan kirin, bagurrdan (kevirek giran e) li ser banê xanî gerrandin daku serban qayim bibe û dilopan neke
dagîr dagir: dagîr kirdin dagir kirin, (cihek / welatek) girtin, zeft kirin, zemt kirin (t. bi zorê)
dagîran giran bîstin, (guhên baş nabîzin, kesên guhên wan giran in) 2. cangiran, dijw. çist û pist, çist û çeleng
dagîrandin bn dagîrsandin
dagîrker dagirker, (kesê / hêza / dewleta) cihek bi zorê girtiye
dagîrkiraw dagirkirî (cihek / welatek) girtî, zeftkirî, zemtkirî (t. bi zorê)
dagîrsan (agir / ronahî) vêketin, hilbûn, berbûnê
dagîrsandin (agir / ronahî) vêxistin, hilkirin, berdanê
dagîrsaw (agir / ronahî) hil, vêketî, hilbûyî, berbûyî, geş, gurr
daguşîn gemirandin, perixandin, mist dan, masaj kirin
dahat destkeft, dahat, qazanc, kar, feyde
dahatû 1. ayinde, pêşeroj, dema (yan tişta) bêt / were 2. (pirça / porra) şekirî, şehkirî
dahênan 1. peyda kirin, da-anîn, keşf kirin, damezrandin; raber kirin, pêşkêş kirin, araste kirin 2. şe, şeh (alavek didanokî bo sererastkirina yan veçirrandina pirçê / porr)
dahêner peydaker, daîner, keşifker; damezrîner; raberker, pêşkêşker, arasteker
dahol batirsok, ale, reşe (nîşaneyek e li nav bûstanan bo verevandina firrindeyan daku berhemên şên dibin nexwin)
dajdar pasevan, cerdevan, zêrevan, herese, çavdêr
dajendin, dajenîn 1. veqetandin, ji hev vekirin, ji hev derxistin (t. parçeyên makîneyan û hwd.) 2. pitepit kirin, gilî û gazin kirin bê ku gotinên xwe bi deng û zelal bibêje
dajgîr moxel, bêjing
dajimardin dajimartin, dahijmartin, berev jêr jimartin (wek: 5 – 4 – 3 – 2 – 1)
dajiyar pêdijî, dajiyar, tiştên / pareyên / alavên pêdivî bo jiyanê
dakendin jê kirin, pêlav / sol ji piyên / lingên xwe kirin, gustîlk ji tila xwe kirin, cil ji (ber) xwe kirin
dakewtin 1. daketin, ketin xwarê, ketin jêr 2. tehisîn, hilişîn, şemitîn, hulisîn 3. (êş, nesaxî, nexweşî) belav bûn 4. dest jê berdan, dev jê berdan, neyse kirin 5. bêzar bûn, ji şiyan ketin, ji taqet ketin
dakewtû daketî; bêtaqet, neşê, bêzar, bêzever
dakêşan dakişandin, dakêşan, berev jêr kişandin / kêşan
dakirmandin mirçandin, mirçe-mirç kirin, bi dengê mirçe-mirç tiştek xwarin
dakiroştin kirrandin, kerritandin, tiştek req gezandin, leq li tiştek req dan
dakişan 1. dakişîn, berev jêr kişîn 2. hedinîn, arimîn, tena bûn (wek pêl yan bahoz hedinîn ango hêza wan kêm bûn)
dakişe av dema seviya wê dadketî ye
dakokî piştgirî, piştevanî, alîgirî, layengirî
dakujandin birandin, vemirandin, telaftin, birhandin, dawî lê anîn, qelandin, qirr kirin
dakutan dakutandin, tê kutandin
dal navê tîpa “d” ya alfabeya (kurdî-)erebî
dal baz, şahîn
dalan bersifk, eywan, korîdor
dalandûrep qaştîk, tirrkok, tirrik, kesa/ê pirr dirêj û zeîf
dalde pena, stare, taraw, penageh, stargeh, spartgeh, tarawgeh, cihê xwe parastinê
~ dan sitirandin, parastin, pena dan (yekî), stare dan (yekî)
~ hênane ber xwe spartin (yekî / cihekî / tiştekî), pena birin (yekî / cihekî / tiştekî)
dalistin qewartin, bi kêrê yan alavek wek wê kolîn yan kun kirin
dalle bn dalde
dalye şitil, derx, şax, fîdan
dam dab, dam, edet, nerît, banek
~ û dezga, ~ û destûr damûdezge, mekanîzm, damûdestûr; rêveberî, kargêrî, îdare
damalîn jê kirin, ji tiştekî kirin, bê tiştek hiştin: çek damalîn ji çek kirin, bêçek kirin / hiştin
daman 1. bê tiştekî man, pêdivî / pêwîstî pê hebûn: Damaw e bo aw Pêdivî / pêwîstî bi avê heye 2. asê bûn, xetimîn, tê re man, jê sereder nebûn
damaw 1. jar, hejar, feqîr û hejar, tine, tinehe 2. rêwenda, bêçare
damawî 1. bêçaretî, bêumêdî 2. pêdivî, pêwîstî, kêmasî, tengasî
dame dam, damanê, lîstika damê
~kirdin dam lîstin, damanê kirin
damelaxas şelandî, talankirî, kesa/ê tiştên pê re bi zorê jê hatine standin
damelaxasî şelandin, talan, talankirin
~ kirdin şelandin, talan kirin, rût kirin, darûtandin, her tişt jê standin
damezran damezrîn, hatin damezrandin / danîn / avakirin / çêkirin / duristkirin
damezrandin damezrandin, danîn, deynan, avakirin, çêkirin, durist kirin (t. dezgehek); dest pê kirin
damezrêner damezrîner, sazimankar, daner, avaker, çêker, binedaner
damên bn dawên
damirdin, damirdinewe birihîn, vemirîn, telifîn, dawî lê hatin, qelihîn, qirr bûn, bê dûnde / ûcax mirin
damirkan, damirkanewe tebitîn, vehewihîn, arimîn, hêminîn, sekinîn, rawestîn, hedinîn, bêtevger man, nelivîn, neqeliqîn
damirkandin hedandin, tebitandin, arimandin, vehewihandin, tena kirin, rehet kirin, hêdî kirin, hêminandin, aram kirin, hêmin kirin
damxe dax, nîşankirina (t. guhên tewalan bo nasîna wan) bi sujandinê / sotinê / şewitandinê
damûdezga, damûdestûr mekanîzm; rêveberî, kargêrî, îdare
dan (1) dan, dayîn: dan be de dînar dan (ango firotin) bi deh dînaran; dan be kesêk dan kesekî; dan be şû dan şû, zewicandin (t. keç); dan be zewî da (ê)xistin erdê, li erdê dan; lê dan lê dan, lê xistin, qutan, deynan yekî; dan be ser da bi ser de girtin, êrişî yekî kirin; dan le şeqey bal firrîn; dane kêw 1. bi çolê ketin (kesek dîn ku ji mirovan direve) 2. çûn serê çiya, bûn şervan / pêşmerge / gerîla; dane be kirê dan bi kirê, bi kirê dan
dan (2) didan, diran
~ ajinîn berdidan paqij kirin, bi zilik / darik didan paqij kirin
~ (piya) nan li xwe anîn, dirkandin, îtîraf kirin
dan (3) dan, dexl, dexlûdan; qût; tomik, danê didin mirîşkan, firrindeyan û hwd
-dan -dank: guldan guldank, şekerdan şekirdank, çadan çaydank û hwd
dana jîr, zîrek, tûjbîn, zûtêgih
danajin berdidank, zilikê didanan, zilikê mirov (t. piştî xwarinê) didanên xwe pê paqij dike
danan 1. danîn, deynan, danîn erdê 2. (stran) nivîsîn 3. (awaz) çêkirin
danar lib, kit, heb (ya dan, genim, tomik û hwd)
~ danar lib lib, kitkite, heb heb, her yek bi tenê
danayî jîrî, zîrekî, tûjbînî, zûtêgihî
dane (1) lib, kit, heb, tene, dane
dane (2) didanok, didanên şe, mişarê û hwd
dane (3), danelixaw lixav
danebiraw parvenebar, tişta nikare bêt parvekirin yan ji hev parçekirin yan ji hev birrîn
daneçoqe çirqe-çirqa didanan (ji ber sarmayê)
daner daner, çêker, amadeker
danewandin çemandin, tewandin; şorr kirin, nizik kirin, berev jêr birin
danewîn çemîn, tewîn; şorr bûn, nizik bûn, berev jêr bûn
danexore tomik, danik, çend libên dan ku di xefikê yan tepikê de yan li ber wê tên danîn daku firrinde bên wan bixwin û bi wî awayî bikevin xefikê yan tepikê
dang 1. n rêje, sewiye 2. r wekhev, hevseng, parseng, bibalans
danirxandin danirxandin, biçûk hesibandin, kêmnirx hesêb kirin
danisqe taybet, xas, xusûsî, kêmpeyda, nayab
danist jîrî; hişmendî, aqilmendî, aqildarî; aqilê selîm
danîştin rûniştin; akincî bûn, bi cih bûn, cîwar bûn
danîştû rûniştî; akincî, bicîbûyî, şênî, rûniştvan
danîştwan rûniştvan, gelhe, şênî, nifûs, xelka li cihekî dijî
dansaz didansaz, doktorê didanan
dansazî didansazî, doktoriya didanan
danraw danî, deynayî, ya hatî danîn / deynan
danuştandin (huçik) hildan
danuştaw (huçik) hildayî
danû dan, dexl, dexlûdan
danûstandin danûstandin, gotûbêj, giftûgo, axiftina (ji dil yan fermî) li ser mijarekê
dapaçîn 1. dabirrîn, dar ji kok û qurm ve birrîn. 2. tê re kirin, tiştek tûj tê re kirin, kêr yan xencer lê kutan
dapiçiran, dapiçirîn beş kirin, faş kirin, fehş kirin (dev, çav û hwd zêde) vekirin; (pî, ling ji hev) faş kirin, vekirin, şeq kirin, dûr xistin
dapijan perritîn, perpitîn, pengizîn, pelate bûn, belave bûn
dapiloxandin bi ava germ sotin / şewitandin
dapilosîn, dapilostin lê dan, lê xistin, zora yekî birin, ji yekî birin
dapiroçke tevnpîrk
dapirûskan veqetîn, ji hev qut bûn, ji hev vebûn
dapîr dapîr, diya bavê yekî yan diya diya yekî
dapîre pîrê (pîrejin di çîrokên zarokan de)
dapoşran, dapoşrîn niximandin, nixamtin, di bin tiştekî ve parastin yan veşartin
dapoşraw niximandî, nixamtî, di bin tiştekî ve parastî yan veşartî
daqilîşan daqirçîn, qirçîn, wa şkestin ku dengê “qirç” jê bê
daqilîşandin daqirçandin, qirçandin, wa şkandin ku dengê “qirç” jê bê
daqilîşaw daqirçandî, qirçandî, wa şkestî ku dengê “qirç” jê hatibe
dar dar; dep, text, dar
-dar -dar (paşpirtikek rêzimanî ye bo diyarkirina xwedîtiyê): paredar, maldar, sermayedar
dara zengîn, maldar, dara, dewlemend, halxweş
daran, daranewe ji hal çûn, ji hiş çûn, bêhiş bûn, hiş di serî de neman
darayî darayî, malyetî, maldarî, dewlemendî; diravî, pareyî
darbend milbend, çarçeve, dorber
darbest darbest, tabût
dardest gopal, dardest
dardojen darmeşk
dare dor
dareben darkezwan
daremeît, dareterm darbest, tabût
daresme darkoke, firrindeyek e daran bi nikilên xwe kun dike
darest asteng, dijwarî, kend û kosp
daret rewş, şert, merc, hal
darêj kulînçe, kulçe, darêjk
darijan 1. darijîn, rijîn xwarê 2. qalib girtin, dirûv dan
darinde dirav, malyet
daring kerese, daring, malzeme, materyal, madde, xammadde
daristan daristan, darûbar, cihê gelek dar lê şên in
darişt 1. dirûv, şêwe, şikil 2. deq, berhem, nivîs, tekst
dariştin 1. pêkanîn, damezirandin, afirandin, dariştin, çêkirin 2. dirûv dan, şekl dan 3. dariştin, formule kirin
dariman hilweşîn, têk çûn, ruxîn, wêran bûn, xopan bûn, kembax bûn, kavil bûn
darimandin hilweşandin, têk birin, ruxandin, wêran kirin, xopan kirin, kembax kirin, kavil kirin, ji bingeh ve pûç kirin
darimaw hilweşî, têkçûyî, ruxî, wêran(bûyî), xopan(bûyî), kembax(bûyî), kavil(bûyî)
darinîn werîn, werihan, dawerîn, pel / belg / çilû ji daran ketin
darinraw rûtbûyî; hûtbûyî; verrûçikî
darizan pirtikîn, hûr bûn, hûr-hûr bûn, pirt-pirt bûn, hûrikîn, bi şkestinê parçe-parçe bûn
darizandin pirtikandin, hûr-hûr kirin, pirt-pirt kirin, hûrikandin, bi şkandinê parçe-parçe kirin
darizaw pirtikî, hûr-hûrbûyî, pirt-pirtbûyî, hûrikî, bi şkestinê parçe-parçebûyî
darîn depîn, darîn, textîn, tiştê ji dar / dep
darkunkere darkoke, firrindeyek e daran bi nikilên xwe kun dike
darpaç das, alavek pêbirrîna daran e
darqepîçan qaştîk, tirrkok, tirrik, kesa/ê pirr dirêj û zeîf
darşeq gulte
darşeqîn kaşok
dartaş necarr, dartiraş
dartaşî necarrî, dartiraşî
darûtan rût bûn, rûtikîn, pel / belg bi daran ve neman; hût bûn, hûtikîn, mû bi serî ve neman; rûçikîn, verûçikîn, pûrt pê ve neman
darûtandin rût kirin, rûtikandin, pel / belg bi daran ve nehiştin; hût bûn, hûtikandin, mû bi serî ve nehêlan; rûçikandin, verûçikandin, pûrt pê ve nehêliştin
darûtaw rût(bûyî), rûtikî; hût(bûyî), hûtikî; verrûçikî, pûrt pê ve nemayî
daruxan hilweşîn, têk çûn, daruxîn, kavil bûn, wêran bûn, pûç bûn, ruxîn, ji bingeh ve pûç bûn
daruxandin hilweşandin, têk birin, ruxandin, wêran kirin, xopan kirin, kembax kirin, kavil kirin, ji bingeh ve pûç kirin
daruxaw hilweşî, têkçûyî, ruxî, wêran(bûyî), xopan(bûyî), kembax(bûyî), kavil(bûyî), (ji bingeh ve) pûçbûyî
das 1. şalok, alavek e bo pêdirûna giya 2. das, alavek e bo pêbirrîna çilû yan darên zirav
dasekandin hedandin, arimandin, tena kirin, rehet kirin, hêdî kirin, hêminandin, aram kirin, hêmin kirin, sekinandin, rawestandin
dasolke 1. şalokok, şalokên biçûk 2. dasok, dasên biçûk
dastan dastan, destan, serpêhatî çîrok (t. yên evînî yan qehremanî)
daşkan 1. çemîn, tewîn, daşkîn, veçemîn, berê tiştekî bi aliyek din ve guherîn
daşkandin 1. çemandin, tewandin, daşkandin, veçemandin, berê tiştekî dan aliyek din 2. kêm kirin, jê kêm kirin, kêmandin
daşkelerm qirnebût
daşor tirraneker, tinazîbaz, galteker, henekbêj, qerfçî
daşore daxuşîn, erozyon, bi avê yan ba re çûna hin ax û kevirokên ser rûyê erdê ji cihê xwe û cihê ax jê çûye êdî bo çandinê wek berê baş nemîne
daşt sifteh, firotina yekem ya rojê
daştin (1) av dan, avandin
daştin (2) 1. tinazî pê kirin, tirrane pê kirin, galte pê kirin, henek pê kirin, qerf pê kirin 2. daliqandî şûştin
datekan daweşîn, (bi hejîna daran) fêkî ji daran ketin
datekandin daweşandin, (bi hejandina daran) fêkî ji daran xistin xwarê
datekaw daweşî, (bi hejîna daran) fêkiyên ji daran ketî; (aborî) têkçûyî, topavêtî, îflaskirî
datekîn bn. datekan
datekîw bn. datekaw
datepîn hilweşîn, ruxîn, datepîn, têk çûn, hilweşiyan, ruxiyan; (aborî) têk çûn, top avêtin, îflas kirin
datepîw hilweşî, ruxî, têkçûyî, datepî, hilweşiyayî, ruxiyayî
dateqandin lezandin, bizirandin, bizav kirin, lez kirin, lezûbez kirin
datilîşan perritîn, pijikîn, hincirrîn, kincirrîn, dirrîn, dirriyan, dirrhan, çirrîn, çirriyan, çirrhan, bûn kincirr, (t. cil) kevn bûn û xwe saxlem û yekparçe negirtin
datilîşan perritandin, pijikandin, kincirrandin, hincirrandin, dirrandin, çirrandin, kirin kincirr, (t. cil) kevn kirin û pûç kirin
datilîşaw perritî, pijikî, kincirrî, hincirrî, dirrî, çirrî, çirrhayî
daw dav, xefik, tepik
~ (bo) nanewe dav (li ber) venan, dav (li ber) danîn
dawa daxwaz, xwestek, hêvî; doz, dawa, şikayet
~ kirdin xwestin, dawa kirin
dawakar dozveker, xwedîdoz, şikayetker, dawaker
dawaname dozname, şikayetname; daxwazname
dawbaz fêlbaz, hîlebaz, fena, şatir, şeytan
daweşan 1. hûr hûr bûn, parçe parçe bûn 2. ketin şermê, ji xwe şerm kirin
daweşandin 1. hûr-hûr kirin, parçe-parçe kirin 2. dan şermê, şerma yekî birin
daweşaw 1. hûr-hûr, hûr-hûrbûyî, parçe-parçe, parçe-parçebûyî 2. gazindo, bigilî, bigazin
daweşîn bn daweşan
dawet 1. vexwendin, dawet 2. dawet, cejn, şahî, şehyan
~ kirdin 1. vexwendin, dawet kirin 2. dawet kirin, cejn kirin, şahî kirin
dawer 1. bn dadwer 2. bn Xwa
dawên 1. dang, daw, danga / daw kiras, berdang 2. rewişt, reftar
dawêngir xwestok, parsek, dangirok, dawgirok
dawênk dawî, dûmahîk, diwayî, kotayî
dawênpak mestûr, biexlaq, binamûs, dawpak, saf, paqij; rastgo
dawênpîs bênamûs, bêexlaq, dawpîs, nesaf, pîs; derewîn
dawûderman giyayên derman
dax 1. n dax, nîşankirina (t. guhên tewalan bo nasîna wan) bi sujandinê / sotinê / şewitandinê 2. n jan, azar, ezyet, êş, kul, keder, derd, keser, xem, kovanî, kovandarî 3. mixabinî, heyf, dax 4. ax: Dax le dest em çarenûse! Ax felek! Ax ji destê felekê 5. r kel, gurrî, zêde germ
~ kirdin 1. dax dan, bi sujandinê nîşan kirin 2. kel kirin, gurrî kirin, pirr germ kirin
~ xwardin xem xwarin, derd kişandin
be ~ewe mixabin, heyf, heyf e ku
daxdar xemgîn, xembar, bixem, kovandar, derdgiran
daxiran daxistin, daêxistin, bestin, qepat kirin, girtin, qilf kirin, kilîl kirin, kilît kirin
daxiraw daxistî, daêxistî, bestî, qepatkirî, girtî, qilfkirî, kilîlkirî, kilîtkirî
daxistin daxistin, daêxistin, bestin, qepat kirin, girtin, qilf kirin, kilîl kirin, kilît kirin
daxurpan datezîn, dacemidîn, şokek tezî / cemidî bi ser leşî de hatin
daxwaz daxwazker, dawaker, hêvîker
daxwazî daxwaz, xwestek, hêvî, dawa
daye dayê, dê, dayik
dayegewre dapîr, diya bavê yekî yan diya diya yekî, pîra yekî
dayelê dayê, dayikê (banga li dayikan)
dayen dayê, dayen, kesa zarokên kesek din wek zarokên xwe xwedî dike
dayenge dayengeh, dayêgeh, mala zarokan, cihê zarok lê tên xwedîkirin (t. bi roj dema dêbavên wan li kar in)
dayk dê, dayik, da, mader
daykane dayikane, bi awayê dayikan
dayke dayê
daykûbawk dêbav, dêûbav, dê û bav, da û bab, dayik û bav, mezinên kesekî
daylan seyr, sosret, ecêb
daylax canîhêştir, hêştirên hê mezin nebûne
dayîm herdem, hertim, hergav, hercar, herûher
~ û derem herûher, hertim
de (1) deh (jimare 10, X)
~ de deh deh, her carê deh
de (2) de, dê: De were De were, De bêne De bîne, De ba bêt De bila bêt, De ba bihata De bila bihata / hatiba
de- di-: deçim diçim, debird dibir, nedezanî nedizane
de’ba dehbe, heywan, nemirov
debaşîr tebeşîr
debax, debax dantavê, reşbûn (li ber tavê)
~ dan / kirdin dan tavê, li ber tavê reş kirin
debaxxane, debaxane, debaxxane dantavgeh, cihê mirov xwe yan tiştekî dide (ber) tavê
debdebe 1. şeng, şehyan, cejnane 2. gir, gelek mezin, gewre
debe (1) 1. peqlîşk, şeqok (li boyaxê / siboqê) 2. şeq, jihevvebûyî 3. avis
debe (2) dewlik, amanek avê û ruhniyên dî ye
debeng delodîn, peledîn, tirredîn, kerçove, aqilsivik, kêmaqil, netemam, apter
debengî delodînî, peledînî, tirredînî, kerçovetî, aqilsivikî, kêmaqilî, netemamî, apterî
debê 1) dibe, gengaz e, mimkin e 2) divê, pêdivî ye, pêwîst e
debistan dibistan, fêrgeh, xwendingeh, medrese, mekteb, cihê ders lê tên xwendinê
debîr erkedar, karmend, memûr, wezîfedar, xebîr
deblax canîhêştir, hêştira hê mezin nebûye
Decal Decal, Deccal, Dij-Mesîh
de’ecanî bn de’ba
def def, înstrumentek muzîkê ye
defe: ~y şan navmil, hestiyên navmilan
defir aman, firax, firaq
defjen defjen, kesa/ê li defê dide
defr bn defir
defter defter, tênivîsk
degeneg kotek, tade, zor, zilm, tehda, te’da
deger nirx, biha, bihagiranî
degmen kêm, mînîmal; kêm car; kêmpeyda
be ~ kêm car
dehem, dehemîn dehem, dehemîn, 10., (ya / yê / yên) dehê / dehan
dehol dehol, dahol
deholjen, deholkut deholqut, kesa/ê li daholê dide
dej mayî, bermayî, jibermayî, xercnekirî
dek de: Dek be xêr bêy De bi xêr hatî; hey, xwezî: Dek sax nebît! Hey / xwezî sax nebî!
<?xml:namespace prefix = st1 ns = “urn:schemas-microsoft-com:office:smarttags” /><st1:State><st1:place>del</st1:place></st1:State> wêrek, dilêr, biste, mêrxas, aza
del dêl, dêhl, hin heywanên mê (wek se, beraz, şêr): dêleberaz dêleberaz, beraza mê, dêlegurg dêlegur(g), gur(g)a mê, dêlemeymûn dêlemeymûn, meymûna mê, dêleseg dêlese, seya mê, dêleşêr dêleşêr, şêra mê, dêlewurç dêlehirç, hirça mê
delak berber, porrkurrker, pirçkurrker, sertiraş
delakxane berberxane, porrkurrkirinxane, pirçkurrkirinxane, sertiraşxane
delal navbeynkar, bergerr, ajan, mezatker
delalane destheqê / destmizê navbeynkar / bergerr / ajan / mezatker
delandin riştin, rijandin; çipandin, dilopandin, dilop kirin
delaqe şeq, qeliş, derz, kelş, kelaştin, kelişandin
~ tê xistin şeq xistinê, kelaştin, derizandin, kelişandin
delb (cil / pêlav) mezin, fire
dele, deledel lerz, recf
~ kirdin lerizîn, recifîn
deleçe nazdarker, dilxweşker
deleçeyî nazdarî, dilxweşkirin
delek simor, zerdewa
delese meth, pesn, xwe yan kesek / tiştek mezin kirin yan mezin hesibandin
delê, delêt, delêtin dibêje, dibê, dibêjit, dibêjitin, dibêt, dibêjît
delîqanî bêşerm
delubîber bîber, îsot, filfil
deluqel nefsmezin, qure, pozbilind
delû aqilsivik, peledîn, hepledîn, dîn, delî, delodîn, tirredîn, hepletiraş, apter
delûkar aqilsivik
delûv setil, satil; zerik
delya (1) bn derya
delya (2) pirr, gelek, mişe, zaf, zor, zêde
delyadil merd, comerd, dilfire
delyalûş xwere, bixwere, pirrxwer, kesa/ê pirr dixwe
dem (1) dev
~ xoş! Dev xweş! Sehet xweş! (dema kesekî tiştek xweş gotibe)
dem (2) dev, devik (devê alavên pêbirrînê, wek kêr, birrek, çeqo)
dem (3) (kat) dem, wext, zeman, kat; bîsk, kêlîk, delîv, delîve
dem- min di-: demzanî min dizanî, demkird min dikir, demxward min dixwar
demamk maske, rûpoş, rûyîn, rûdank
deman- me di-: demanxwênd me dixwend, demanbijard me dibijart, demanparast me diparast
demançe demance
demandin 1. (agir) gurr kirin, geş kirin, hilkirin, vêxistin, (agir) berdan (tiştekî) 2. (çay) dem kirin, demandin
demar demar, reh, rih
demargîr serhişk, fanatîk, radîkal
demargirî serhişkî, fanatîzm, radîkalîzm
demawdem devkî, bi dev gotina tiştekî ji kesekî bo kesek din
demax 1. (lût) poz, difin, bêvil, lût 2. (demax) demax
dembest, dembestkiraw devgirêdayî, devgirtî
dembên lixav, devgirek, devgirêdek
dembil devminok, kesa/ê axiftina wê / wî mine-minokî ye
dembir dawîn, talî, dûmahî
demdirêj dirêjbêj, kesa/ê mijarekê zêde dirêj dike
deme kinar, qirax, lêv, serlêv
demelaske zarîkirin, zehrîvekirin, texlîd, lasayî
demenî persîv, (êşa) sarma
damerakol, damerakole dûpişk
demeteqê devjenkî, suhbeta ne giring / fermî
demew 1. berev, nêzî: Demew êware bû Berev êvarê bû (ango dê di nêz de biba êvar) 2. demewjûr berevjor, serberjor, ser ber bi jor ve, demewxwar berevjêr, berevxwar, serberjêr, ser ber bi jêr ve
demewane co, cok
demewer zêdebêj, pirrbêj
demewerî zêdebêjî, pirrbêjî
demewnixûn serberjêr, ser li ciyê binî û bin li ciyê serî
demheraş lewçe, zimandirêj
demheraşî lewçetî, zimadirêjî
demîn 1. (agir) gurr bûn, geş bûn, hilbûn, vêketin, (agir) berbûn (tiştekî) 2. (çay) dem bûn, demîn
demnixûn serberjêr, ser li ciyê binî û bin li ciyê serî
demkut devqut, kesa/ê devê xwe venake yan devê wê / wî hatiye girtin
dempel devbeş, devfire
dempîs zimandirêj
dempîsî zimandirêjî
dempûçel bêdidan, bêdiran
demsûr jixwebawer
demter bêjok, kesa/ê dibêje (dijwateya kesa/ê dike), kesa/ê dibêje lê napêje
demterî bêjokî, pirr gotin bêyî kirin
demûçaw serûçav, rû
demûdan devûdidan, devûdiran
demûdest tavilê, di cî de, serdanser, derhal
demûduwan dîtin û raman, bîrûray, helwest, boçûn
demûlimoz devûlixav
demûpil suhbet, axiftin
demwal (aman, firax) nizm, dijw. kûr
demwer methok, pesnok, kesa/ê pirr pesnan (t. yên xwe) dide / methan (t. yên xwe) dike
demxoşane mizgînî, nûçeya / peyama xweş / xêr
dena yan, yan na, <st1:City><st1:place>eger</st1:place></st1:City> na: Bêne, dena min nayem Bîne, yan (<st1:City><st1:place>eger</st1:place></st1:City> neînî) ez nayêm.
dendûk bn denûk
deng deng, dey; (di hilbijartinan de) deng, ray
~ danewe deng vedan, olan dan
~ derçûn deng (jê) hatin, deng (jê) derketin
~ diran / gîran deng ketin (bi temamî)
~ hilbirîn deng(ê xwe) bilind kirin
~ nûsan deng ketin (ne bi temamî)
~ û seng deng û pêjn: bê deng û seng bêpêjn, mit, bê deng û pêjn
dengedeng dingeding, dingering, heytûhot, qerebalix
dengegaz kêmbêj, kesa/ê kêm diaxive / dipeyive
dengeşe bn dengedeng
denggiwê galgal, galegot, galegal, gotinên bêbingeh
denggîraw dengketî (bi temamî)
dengnûsaw dengketî (ne bi temamî)
dengsazî dengsazî, fonetîk
dengûbas nûçe, dengûbas, êxbar, xeber
dengzil dengbilind
denik tovik, dendik; lib (ya ceh, genim, nîsk, nok û hwd)
denke denke lib lib, kit kit, yek yek, êk êk
denûk nikil, nukul
deq (1) deq, berhem, tekst, nivîs
deq (2) tam: Yek mangî deq e min çawêrêm Tam mehek e ez bendewar im
deqendûqin guherok, xweranegir, guherbar, nemayinde
deqîqe deqe, deqîde, xulek, 60 çirke / saniye, 1/60 saet
deqne deqne, xêra didin feqeyan
der (1) der, derve, dijw. hindirr, hundurr, jor
der (2) (derga) dergeh, derî, derok, cihê mirov tê re dikare biçe hindirr û jê derbikeve
der- der-, pêşpirtikek e dikeve pêşiya hin peyvan û wateyên nû didiyê: derçûn, derkirdin, derbirrîn û hwd
-der -der, paşpirtikek e dikeve paşiya hin peyvan û wateya “kesên tiştekî didin” dide peyvan: fermander
deramet destkeft, qazanc, kar, feyde
~ bûn bazar hebûn, tişt hatin firotin
deraw bn derbend
derawsê bn dirawsê
derawurd weşan, belavok; berhem, deq
derbarey derbarî, di warê … de, li ser …
derbaz derbas, derbas, bor, buhur
~ bûn derbas bûn, borîn, buhurîn, bihartin
~ kirdin derbas kirin, borandin, buhurandin, bihartin
derbazge buhur, bor, derbasgeh, cihê tê re borîn / derbasbûnê / borandinê / derbaskirinê
derbeder derbider, aware, mişext, sergûmkirî, derkirî, derxistî; revok; beradayî, gerrok
derbederî derbiderî, awareyî, mişextî, sergûm, surgun; revokî; beredayîtî, gerrokî
derbend derbend, buhur, neqeb, rêyên teng yên di çiyayên asê re derbas dibin
derbest berbend, têkildar, pêve, pêvegirêdayî, girêdayî, derbest; xemxwer
derbestî berbendî, têkildarî, pêveyî, pêvegirêdayîtî, giêrdayîtî, derbestî; xemxwerî, matîjêkirin, sereguhî
derbir tûj, hişk (t. m.); xurt, hêzdar, bihêz
derbirîn gotin, derbirin, anîn ziman
derbirdin debare kirin, îdare kirin, qetandin
derbiwardin nekirin, nekirî hêlan / hiştin; li derveyî tiştekî hiştin / hêlan
derbuwardin nekirin, nekirî hêlan / hiştin; li derveyî tiştekî hiştin / hêlan
derbûn (pirzik, peqlûşk, lîr, dûmel) derbûn, çêbûn, diyar bûn, xwiya bûn
derbûne kuçe, kolan (t. yên varê û neserekî)
derçûn derçûn, derketin, hatin derê / derve; (ji yan di ezmûnekê / îmtîhanekê / ceribidinekê de) derçûn, bi ser ketin; (pirtûk / kovar / rojname) derçûn, weşîn, hatin weşandin, belav bûn; (kesek) filitîn, revîn, xwe xilas kirin; (bi destî yekî ji devê wê / wî) derçûn; (ji fîşek çek) teqîn, derçûn; (derfet, delîv) ji dest çûn, ji dest derçûn, derfet yan delîv yan îmkan ji dest dan yan wenda kirin; piştî kirinê diyar bûn ku tiştek bi awayekî ye: Çîrokeket zor xoş derçû Çîroka te xweş derçû / derket ango Diyar bû ku çîroka te xweş e
derd derd, kul, keder, kovan, keser, xem; êş, nesaxî; jan; pirsgirêk, problem
~ e derd e; (be daxewe) mixabin, heyf e (ku)
derdan 1. vale kirin, xalî kirin; vale, xalî, dijw. tijî, tije 2. (êşekê / nesaxiyekê / nexweşiyekê kesek) girtin 3. xuh dan, xwê dan, ji ber westînê yan germê av bi leşê kesekî de hatin
derdest berdest, liberdest, tiştên mirov dikare bi asanî xwe bigînê, tiştên nêzîk in, tiştên nêzîkî dest in, tiştên li ber destê mirov in
~ xistin berdest kirin, xistin ber destê mirovî
derdestî berdestî, liberdestî, nêzîkî, nêzîkî mirov, nêzîkî dest
dere gelî, newal, nihal, dol
derebeg derebeg, feodal, axa
derebegî, derebegêtî derebegî, feodalîzm, feodalî, axatî
derece derece, pile, paye
derem hertim, herdem, hergav
daîm û ~ her û her, hertim
deretan çare, hel, (mecazî) derman: Derdim deretanî bo niye Derdê min derman nîne, derdê min bêçare ye
derewe derve, der, derê, dijw. hindirr, jorve, di nav de
bo ~ derve, derê: Min bo derewe deçim Ez diçim der / derve / derê
le ~ li derê, li derve
le ~we ji derê, ji derve; ji derve ve
derê bn derewe
derfet delîv, derfet, îmkan, fersend, firset, gengazî, delîve, dema yan rewşa mirov dikare tê de tiştek (ku wek din nayê kirin yan nikare bi asanî bêt kirin) bike
~ hênan delîv / derfet / îmkan bi kar anîn, ji delîvê / derfetê / îmkanê sûde / kelk / mifa /feyde wergirtin / kirin
derfirtandin dervirrandin, derpirrandin, derçikilandin, derkirin, bi zorê dan der, wa kirin ku tiştek bi zorê derbikeve yan serê xwe derbîne
derga dergeh, derî, derok, derge, cihê mirov tê re dikare biçe hindirr û jê derbikeve
~ kutan derî qutan / kutan, li derî dan / xistin (t. bi hêz)
~ xir kirdin derî / dergeh qilifandin / qilif kirin / qilif dan, derî daxistin
le ~ dan li derî dan / xistin
dergane derok, deriyên biçûk
dergawan dergevan, dergehvan
dergûş pêçik, landik, dergûş
derhanîn bn derhênan
derhatin derhatin, derketin, diyar bûn, xwiya bûn, serê xwe deranîn
derhatû derhatî, diyar, berçav, xwiya
derhawîştin deravêtin, derhavêtin, deravêştin, derhavêştin, deravêjtin, avêtin derê; red kirin, qebûl nekirin, dijw. bijartin
derhênan deranîn, derînan, derhînan, derhanîn, anîn der / derê / derve
derhênraw derînayî, hatî deranîn, înayî der
derîçe 1. derok, deriyên / dergehên biçûk 2. pencerok, pencereyên biçûk
derk bn derga
derkenar 1. (di nivîsînê de) têbînî 2. perav, derav, berav, qerax, qirax, kenar, berkinar
derkewt 1. derket, derkeft (raweya demên borî ji lêkera derkewtin derketin, derkeftin) 2. diyarde, fenomen 3. derdirûv, rû, serrû
derkewtin derketin, derkeftin, hatin der / derê / derve; (kovar, pirtûk, rojname) weşîn, belav bûn, derçûn, hatin weşandin; diyar bûn, xwiya bûn, aşkira bûn, zelal bûn, berçav bûn, ron bûn
derkewtû derketî, derkeftî, hatî der; diyar, aşkira, xwiya, zelal, berçav, ron, eşkere
derkêşan derkêşan, derkişandin, kişandin der, bi kişandinê anîn der
derkirdin 1. derxistin, derkirin, ji cihekî avêtin / kirin derê 2. derxistin, weşandin, belav kirin 3. derkirin, hinare kirin, hinartin, îdxalat kirin, ji welatekî birin yek dî; derkirin, bi qaçaxî ji welatekî / cihekî birin yek dî 4. (pirzik, peqlûşk, lîr, dûmel) derkirin ango peqandin
derkiraw derkirî, derxistî, deranî, derînayî, derhînayî, derhênayî
derkird weşan, belavok; berhem, deq
derkirdin derxistin; derkirin
derling derling, delîng, herdu derên / devên binî yên derpî / pantolon / şelwal û hwd
dermal derazînk, astane, derçik, şêmig, derîzan, dêrzigeh, pêder, şîpane, bilindeka li ber deriyan
derman derman, îlac
dermange, dermanxane dermanxane, eczexane, cihê derman lê tên standin
dermanzan dermannas, pisporê dermanan, kesên ji pîşeya xwe dermanan dinasin
derperandin derpirrandin, derçikilandin, derkirin, bi zorê dan der, wa kirin ku tiştek bi zorê derbikeve yan serê xwe derbîne
derperîn derpirrîn, derçikilîn, bi zor yan bi lez derketin yan xwe dan der
derperîw derçikilî, tişta serê wê rêkûrast berev jor derketiye
derpoqîn derhatin, serê xwe deranîn, xwiya bûn, serê xwe hilanîn
derpoqî derhatî, tişta serê xwe deranî, xwiya, serhilanî
derqel pirtik, parçok, parîk, parçe, parî
ders ders, wane, fêrkirin, hînkirin, elimandin
~ pê wutin ders dan (kesekî), (kesek) fêr / hîn kirin, (kesek) elimandin
derteng derbend, neqeb, berteng, buhur, rêyên teng yên di çiyayên asê re derbas dibin
derû bênvedan, bênvekirin, rehetî, îstîrehet
~ lê kirdinewe rehetî dan (kesekî / tiştekî) bên dan (tiştekî), delîva / derfeta bênvedanê / bênvekirinê dan kesekî / tiştekî: Xwa derût lê bikatewe Xwedê rehetiyê bide te
derûber dorber, derdor, hawirdor, dewrûber, dewrûdor, çaralî; navçe, herêm; zom, com, gom
derûdeşt derdeşt, deşt û çol, cihê pan û vekirî û neasê
derûdirawsê dormal, cîran, kesên mala wan nêzî ya mirov e
derûjûr: ~ kirdin her çûn der û hatin hindirr – çûn der û hatin hindirr
derûn derûn, ruh, can, giyan; (wîjdan) wijdan, ûjdan
derûnî derûnî, ruhî, ruhanî, canî, giyanî; sinc, rewişt, exlaq, moral
derûnsaz psîkiyatr, derûnsaz, bijîşkên / nojdarên ruhî / derûnî / giyanî
derûnzan derûnnas, psîkolog
derwaze 1. dergeh, deriyên mezin 2. azîne, awa, şêwe, metod, tewir
derwêş derwêş
derwêşî derwêşî
derxistin derxistin, derêxistin; diyar kirin, xwiya kirin, aşkira kirin, beyan kirin; nîşan dan; destnîşan kirin; pîşan dan
derxward: ~ dan 1. xwarandin, dan xwarin, pê dan xwarin (t. bi zorê) 2. têkil kirin, tevlî kirin, tevlihev kirin, tiştek kirin nav tiştek dî
derya derya, zerya, behr
derz bn ders
derzî (1) derzî, dirêzî
derzî (2) cildirû, dirûnker, terzî, derzî
des- dest-, des., dez-, pêşpirtikek e dikeve pêşiya peyvan û wateya “dest” dide wan
desa de, de ka, de madem wa ye…, haydî, dê
~ dey de! de haydî! de yella! dê ka!
desebuxçe çantik, çentik, çanteyê destan
deselat desthilat, rêverberî, hêz, hukum, hukumranî, serdestî; bandor, kargêrî, tesîr
deselatdar desthilatdar, hêzdar, serdest, hukumran; bibandor, bandorker
deselatî desthilatî, rêveberî, hêzdarî, hukumranî, serdestî
desere destere, birrek, mişar, testere
desfiroş etar, bazirganên / tacirên tiştên xwe digerînin û difiroşin
desinde, desinge desinde, tehsîsat
desindexor, desingexor desindegir, tehsîsatgir, desindewergir, tehsîsatwergir, desindestîn, desindedar
desk, deskegul destik, baq (yê gulan û hwd)
desmal desmal, kefîk
desnûs destnivîs
desroke desmal, kefîk
dest (1) dest; zend
~ be ser da girtin dest bi ser de girtin, desteser kirin
~ gîran mijûl bûn
~ kuşîn dest givaştin
~ birîn dest rakirin, dest hildan
~ lê helgirtin dest jê berdan, dev jê berdan, bes kirin
~ piya nan dest danîn ser; dest pê ve nan
~ tê werdan dest tê werdan, tedexulî kirin, destên xwe kirin nav karên kesek dî re
dest (2) dest, taxim, bedle, qat, taxima cilan
destajo kedî, kehî; zirrşerm, dijw. kûvî; şermîn
destar destarr
destawdest: ~ kirdin ji destên kesekî dan / ketin destên kesek dî, ji destekî dan / ketin destek din
destawêz: ~ kirdin perixandin, mist dan
destçin destdirû, tiştên bi dest hatine dirûn / kêlîkirin
destdar hêzdar, destdar, bibandor; maldar, zengîn, dewlemend
destdarî hêzdarî, destdarî, bandor; maldarî, zengînî, dewlemendî
destdirêj şerrok, êrişker, şerrxwaz, belakirr
destdirêjk kêlbetan
destdirêjî destdirêjî, şerrokî, êrişkerî, şerrxwazî, belakirrî; destdirêjî, tecawiz
deste deste, kom, taxim
destbendî hevgirî, hevpeymanî
desteber dilsoz; piştevan, piştgir
desteberî dilsozî; piştevanî, piştgirî
destebira 1. destebira, koma hevalan 2. destebira, hevta, tam mîna hev: Ew dîktator çû belam emeş destebirayetî Ew diktator çû lê ev jî destebirayê wî ye / ev jî tam wek wî ye
destejino, deste-ejino destseqet
destelat bn deselat
destele cerr, cêrr, amanên / firaqên ji axê hatine çêkirin
destemo 1. (lawir) kedî, kehî, dijw. kûvî 2. sernerm; bindest
destestêre, deste-estêre destestêr, komstêr, koma stêran
destewane destparêzk, tiştek e mirov bi ser destên xwe de digire daku destên xwe ji xeteriyê / pîsiyê biparêze dema karekî dike
destewdawên tika, rica, hêvî, daxwaz
~ bûn xwe avêtin ber bextê yekî, hêvî ji yekî kirin
destewsar hefsar
desteykar destekar, personel, koma karkeran li kargehekê
destxanû destxanî, apartman
destgir 1. çembil, destik, destikên qazanan / qûşxanan 2. destgir, demgir, wextgir, tişta kirina wê gelek demê dixwaze
destgîr berdestk, alîkar; rêber
destî: ~ destî pê kirdin xapandin, xirrandin, hîle lê kirin
destkar destkar, kesên karên destan (wek dirûn, kêlîkirin) dikin
destkewt destkeft, bidestketî; bidestxistî
destkewtin destketin, bidestketin
destkêş destgork, tilgork, lepik, dezgork, destkêşk, cilek e mirov dike destên / tilên xwe daku wan ji sarmayê biparêze
destkird bidestçêkirî; çêkirok
destkurt 1. destkurt, feqîr, kêmhe, hejar, belengaz, perîşan 2. bêbandor, bêtesîr, bêwate
destnerowîştû bêbandor, bêtesîr, nekarîgêr, ne-efektîv, bêwec, bêfêde
destniwêj destnivêj, destnimêj, şûştina bo nivêjê / nimêjê
~ girtin destnivêj girtin / şûştin
~ ş<st1:State><st1:place>kan</st1:place></st1:State> destnivêj şkestin / ketin
~ şkandin destnivêj şkandin / xistin / êxistin
~ şiştin destnivêj şûştin / girtin
destpêşkerî pêşgavî, înîsiyatîf
destqurs goc, destgiran
destrast 1. destrast 2. segvan, kesa/ê zîrek e di lêdana tîr yan fîşekê yan tiştek wek wan li wî cihî yê digiritê
destrowîştû bibandor, bitesîr, karîgêr, efektîv
destsûk destsivik
destûbird 1. lez, bizav, lezûbizav 2. pît, bilez, lezgîn, bilezûbizav, zû
~ lê kirdin lezûbizav lê kirin, lezandin
destûpil destûlep, hinêr, jêhatîtî, şiyan
destûr 1. destûr, izin 2. edet, irf, destûr, qanûn, zagon 3. rêziman
destûrî 1. destûrî, izinî 2. qanûnî, makezagonî
destxaw destsist, destxav, sistûxav
destxero xapandî, xirrandî, hîlelêbûyî
kirdin xapandin, xirrandin, hîle lê kirin
destxeroyî xapandin, xirrandin, hîle, hîlekirin, hîlelêkirin
destxet destnivîs, destxet, nivîsîna bi dest
destxoş! destxweş! sehet xweş! her bijî! aferîn!
destyar alîkar, berdestk, hevkar, harîkar
destyarî alîkarî, harîkarî, berdestkî, hevkarî
deşt deşt
det- te di-: detwut te digot, detbird te dibir, dethêna te dianî
detan- we di-: detanzanî we dizanî, detanwîst we dixwest, detanjimard we dijimart
detîr (tivengên / demanceyên) dehlibxwer, (tivengên / demanceyên) deh fîşek dikarin bên têkirin
dever dever, navçe, herêm, cî, cih, war
dew (pele) lez, bizav, lezûbizav, ecele 2. (rakirdin) bezîn, bazdan; revîn
dewam dewam, dom
~ kirdin domandin, dewamandin, dom kirin, dewam kirin
dewan (1) (xêra) pît, lezgîn, beza, bilez, tişta zû dibeze / dimeşe
dewan (2) (cewherdar) birqok, biriqdar; teyisok
dewen tirraş, kêrat, devî, bûş, devîçirrk, darkolik, kem, dirrîk, çîtik, terraş
dewîn (rakirdin) bezîn, bazdan, revîn, pît / bilez meşîn
dewît pêzeweng, kodoş, kesa/ê <st1:City><st1:place>jinan</st1:place></st1:City> û mêran digihînin hev daku bi pare cot bibin ango bikevin têkiliyên cinsî
dewlemend, dewlemen zengîn, paredar, halxweş, xanedan, dewlemend, maldar
dewlemendî, dewlemenî zengînî, paredarî, halxweşî, xanedanî, dewlemendî, maldarî
dewlet 1. dewlet 2. mal, maliyet, dewle, dewlemendî, zengînî, malûmilk
dewar kon, kûn, xîvet, çadir, xîme
dewr 1. dewr, dor, dorber, çaralî, derdor, hawirdor 2. dewr, serdem, çerx, qirn
~ dan dewr dan, li dor zivirîn; (gemaro dan) dorpêç kirin
dewrandewr dorber, çaralî
dewrî sênîk, teyfik, lalik, dewrî
dexezar nesax, nexweş, nesaxdiyar, nexweşxwiya
dexîl gorî, qurban, heyran: Dexîlit bim! Ez gorî (te bim)! Ez heyran(î te bim)! Ez qurban(î te bim)!
dexl (1) dexl, dexlûdan, genim û ceh
dexl (2): ~ kirdin têkil dan, tevlihev kirin, têk werdan, destkarî lê kirin
dey de, dê
~ ba de ka: Dey ba zû keyn De ka em zû kin
dey- wê di-; wî di-: deygirt wê / wî digirt, deysend wê / wî distand, deyzanî wê / wî dizanî
deyan dehan, bi dehan
deyan- wan di-: deyangirt wan digirt, deyansend wan distand, deyanzanî wan dizanî
deyeha bi dehan
deyek dehêk, dehyek, yek ji dehan, 1/10
deyî dehî, desîmal
deysa de madem wa ye, neyse: Deysa, min nayem Madem wa ye, ez nayêm
dez- dez-, des-, dest-, pêşpirtikek e dikeve pêşiya peyvan û wateya “dest” dide wan: dezga dezge, dezgîran destgirtî, yar
dezga dezgeh
dezgadar dezgedar, meyfiroş, barvan, meyxaneçî
dezgêr etar, bazirganên / tacirên tiştên xwe digerînin û difiroşin
dezgîr berdest, tiştên mirov dikare xwe bigihîniyê
dezgîran dezgir, destgirtî, yar, keçeheval yan kureheval
dezmaye sermaye, mal, maliyet
dezû dezî, ben, benik
dezûle demar
dê (1) (gund) gund
dê (2) (gel, çilûy wuşk) gil, gilgile, çilûyê hişk (pelên / belgên hişk yê daran) ku payizê ji daran werîne
dê! peyvikek fermanî ye bo ajotina terşûtewal. Di kurmancî de bo pez (ango mih, berx û beranan) “hirehir!” û bo terş (ango bizin, karik û nêriyan) jî “çiteçit!” têt bikaranîn.
dêbaçe pêşgotin, nasandina / destpêka pirtûkê / mijarê
dêhat derbajar, gund, deverên nebajar yan derî / dûrî bajar
dêhatî derbajarî, nebajarî, gundî, kesên / tiştên nebajarî
dêl bn del
dêm dêm, erdê bi dest mirovan nehatiye avdan
dêmî (1) dêmî, tiştên li erdê dêm şên bûne
dêmî (2) malî, xwemalî
dêmîle dêmikî, fêkiyên / keskiyên (sebzeyên) li ber avdana baranê şên dibin
dêmke şemedank, amanek / firaxek avê ye mirov wek çantik li gel xwe digerrîne
dênişîn gundî, gundnişîn, xelkê gund
dêr (1) dêr, kilîse, perestgeha fileyan / mesîhiyan
dêr (2) dereng
dêr rêz, xet (ya nivîsînê)
dêran dêrîn, dêran, (tiştek / taybetiyek di xwe de) hebûn, (xwedî tiştekî) bûn
dêraw co, cok
dêrî derengî
dêrîk bn mêjû
dêrîn dêrîn, kevnar, qedîm
dêrînbaw tradîsyon, kevneşop
dêrînbîr tradîsyonalîst, kevneperwer, kevneşopparêz
dêrîne kevnare, (tiştên / serdemên) kevnar / qedîm
dêrînxwaz kevneperest
dêw dêw, hût, di mîtolojiyê de hin heyberên gir û gewre ne
dêz gewr (t. gewrî tarî), xwelîrengî, ji rengê xweliyê
didan didan, diran
dij dij, zid, ters, hember, beramber
~ westan dij raswestan, dijberî kirin; li ber xwe dan
dijayetî dijîtî, dijberî, dijayetî
dijewata dijwate, dijmane, peyvên wateya / maneya wan tam dijî hev e wek: reş û spî, sar û germ, nerm û req
dijkar dijber, nakok
dijkarî dijberî, dijminatî; nakokî, lihevnekerî
dijmin dijmin, neyar, dijw. dost, yar, heval, hevrê
dijminane bi dijminatî, bi neyarî, dijminane
dijminayetî dijminatî, neyarî, neyartî, dijminayetî
dijwar dijwar, zehmet, çetîn, sext, dijw. asan, sanahî, hêsan, sanayî
dijwên pîs, qirêj
dijwênî pîsî, qirêjî
dijxû belakirr, şûm, neqet, venehewayî, şerrok, şerrxwaz
dijyar dijber; berevaj
dijyarî dijberî; berevajîtî
dil dil
~ henûn dil dil razî bûn
~ pê sûtan dil pê sujîn / sotin / şewitîn
~ rifandin dil bijandin, dil hebandin, dil birin xwe, bal kişandin, dên kişandin
~ rengan dilsar bûn, xeyal şkestin, dil şkestin
~ şkandin dil şkandin, xeyidandin, sil kirin, aciz kirin
dilara dilveker, tişta dilê mirov pê xweş dibe
dilber dilber, delala ber dilî, yar, kesa ketiye dilê yekî
dilbeste dilbij, dilxwaz, kesa dilê wê / wî ketiye tiştekî, kesa/ê tiştekî dixwaze
dilbend dilbijîn, dilhebîn, dêndar, balkêş, tiştê dilê mirovan dibijîne xwe, tiştê pirr balkêş e
dilbêdar haydar, sexbêr, miqate, hayjixwehe
dilçesp dilbijîn, balkêş, balkêşîn, dênkêş, dilkêş, tiştek ku dilê mirov dibe xwe
dildar dildar, evîndar, viyayî, xweşdivî, xoşewîst, yar, dost, hezkirî
dildarî dildarî, evîn, evîndarî, viyan, xoşewîstî, dostî, hezkirin, eşq
dilekutê dilqutî, qutequta dil, lêdana pît / bilez ya dil
dilelerze, dilelerzê bn dilekutê
dilerawkê dudilî, dilwasî, dilwaswasî, şik, guman
dilêr wêrek, dilêr, gernas, mêrxas, fêris, çeleng, palewan, aza, qehreman, cengawer, camêr, mêr
dilêrane bi mêranî, bi wêrekî, bi gernasî, bi mêrxasî, bi fêrisî, bi çelengî, bi pehlewanî, bi camêrî
dilêrî mêranî, wêrekî, dilêrî, gernasî, mêrxasî, fêrisî, çelengî, palewanî, azayî, qaremanî, cengawerî, camêrî, mêrî
dilêşe dilêşî, êşa dilî; kul, xem, derd, keder, keser; kerb, qehr
dilfirawan bênfire, bisebir, baldirêj, bêhnfireh
dilfirawanî bênfireyî, sebir, bisebirî, baldirêjî, bêhnfirehî
dilfirên bikelecan, biheyecan
dilkerewe dilveker, tişta dilê mirov pê xweş dibe
dilkirmê, dilkirmin, dilkirmol dilwas, dilwaswas, biguman, bişik, dilpîs
dilkoçer dilguher, (kesa/ê dilê wê / wî) xweranegir, (kesa/ê dilê wê / wî) guherbar
dilnaz dilnaz, hestyar, hîsedar
dilnerm dilnerm, diltenik, dilovan
dilnewa dilhedîn, tişta dil rehet dike
dilnewayî dilhedînî, rehebûna / rehetkirina dil
dilniya pişrast, eseh, tekîd, jixwerazî, misoger
dilniyayî pişrastî, esehî, tekîdî, jixwerazîtî, misogerî
dilop dilop, çip, çipa avê / baranê
dilopandin dasefandin, dawerivandin, dapalandin, dilipandin, dilopandin, kewidandin
dilope darijî, çipeçipî, dilop-dilop rijîn avê
dilovan dilovan, dilnerm, diltenik, birehim
dilovanî dilovanî, dilnermî, diltenikî, rehim, merhemet
dilpak dilpak, dilpaqij, dilsaf, qenc, bêgune
dilpakî dilpakî, dilpaqijî, dilsafîtî, qencî, bêguneyî
dilpîs dilpîs, dilwas, dilwaswas, bişik, biguman, kesa/ê baweriya wê / wî nayê
dilrencaw dilsar, dilşkestî, xeyalşkestî, bêhêvîbûyî
dilreq dilreq, bêrehim, bêdilovanî
dilrifên dilbijîn, dilhebîn, balkêş, dêndar
dilrifênî dilbijînî, dilhebînî, balkêşî, dêndarî
dilrin diltezîn, tişta dil xemgîn dike
dilrûn bn dilxoş
dilsard dilsar, xemsar, sersar, bêcoş, dijw. dilgerm, bicoş
dilsard dilsarî, xemsarî, sersarî, bêcoşî, dijw. dilgermî, bicoşî
dilsext dilreq, bêrehim, bêdilovanî
dilsûtên dilsoj, kesên / tiştên dilê mirovan pê disuşe / dişewite, gunehên mirovan pê tê, rezîl, riswa
dilsoz dilsoz, jidil, xemxwer, bisoz, kesên ji dil tiştek in yan tiştekî dikin
dilsozane bi dilsozî, dilsozane, ji dil
dilsozî dilsozî, jidilî, xemxwerî, bisozî, kirina tiştekî ji dil
dilşad şad, şa, dilşad, kêfxweş, dilxweş, bextiyar, bextewer, xweşbext
dilşadî şadî, dilşadî, kêfxweşî, dilxweşî, bextiyarî, bextewerî, xweşbextî
dilşkaw dilşkestî, xeyidî, sil(bûyî), aciz(bûyî)
dilşkist bêntengî, bêsebirî, balkurtî, balkinî
dilşkist bêntengî, bêsebirî, balkurtî, balkinî
dilteng bênteng, bêsebir, balkurt, balkin
diltengî bêntengî, bêsebirî, balkurtî, balkinî
dilxoş dilxweş, kêfxweş, keyfxweş, dilşad, şa, şad
dilxoşî dilxweşî, kêfxweşî, keyfxweşî, dilşadî, şadî
dilxurpê dilqutî, qutequta dil, lêdana xurt ya dil
dima bn paş
dine bn han
dir hov, wehş, barbar; xirab, bedmebest, dijw. qenc; belakirr, şerro
diran didan, diran
diran dirrîn, çirrîn, perritîn, kincirrîn, hincirrîn, dirriyan, dirrihan
dirandin dirrandin, çirrandin, perritandin, kincirrandin, hincirrandin
dirav, diraw pare, dirav, pere
diraw hevrêyî, hevalbendî
diraw dirrî, çirrî, perritî, kincirrî, hincirrî, dirriyayî, çirriyayî
dirawsê dormal, cîran; derdor
dirdong aciz, zivêr, nerehet, sil, xeyidî, bêzar
dirdongî acizî, zivêrî, nerehetî, silî, xeyidîtî, bêzarî
direng dereng, direng, texîr, bêwext, ne di dema xwe de, ne di dema pêdivî de dijw. zû; di dema xwe de
~ xistin paş xistin, paşve xistin, taloq kirin
~ û zû, ~ û zûyî zû-dereng, yan zû yan dereng, yan niha yan carek din (tiştek dê her bibe)
direw dirûnî, karê birrîna giya
direwker dirûnker, kesa/ê giya didirû
direwş (1) dirêş, (TIRKÎ: BiZ)
direwş (2) ala, perçem, bayrax
direwşan, direwşanewe biriqîn; teyisîn; çirisîn
direwşe birq, biriqîn; teyisok, teyisîn; çirûsk, çirîsk, çirisîn
direwşedar geş, birqok, biriqdar; teyisok; çirûskdar, çirisok
direxşan geş, biriqdar, biriqok, zelal, teyisok
direxşanewe biriqîn, geş bûn, birq dan; teyisîn; çirisîn
dirext dar
dirêj dirêj, dijw. kurt, kin
~e pê dan domandin, dewam kirin
dirêx, dirêx texsîr: Hîç katêk dirêxman nekirdûwe Me ticarî texsîrî nekiriye; Dirêx bo nebûnî xwênewarî! Ax ji derdê nexwendewariyê!
dirf nîşe, nîşane, delîl, gova
dirin bên, bêna pîsiyê, bihn, bêhn, bîn
dirindane hovane, wehşane, dirrindane, barbarane
dirinde hov, wehş, dirrinde, barbar, nemirov
dirişt gir, girs, zexm, mezin, gewre
diriştî girî, girsî, zexmî, mezinî, gewretî, giratî, zexmatî, mezinatî
dirj xav, sist
dirk strî, strîk
dirkan xwiya bûn, aşkira bûn, diyar bûn, belû kirin, (rastî) derketin holê, eşkere bûn
dirkandin xwiya kirin, aşkira kirin, diyar kirin, belû kirin (rastî) anîn holê, eşkere kirin; dirkandin, îtîraf kirin
dirkaw diyar, xwiya, aşkira, belû, bellî, berçav, zelal
dirke deng, pêjn, dey: Dirke nekey! Dey neke! Deng neke! Pêjnekê ji xwe neîne ha!
dirm nesaxî, nexweşî, epîdemî
dirne rik, serhişkî, înat, ji ser ya xwe nehatin xwarê
~ lê girtin rik lê girtin, serhişk bûn, ji ya xwe nehatin xwarê, riko bûn
diro derew
dirofîşal methok, metho, pesno, kesa/ê bi derew metheyan dike yan pesnan dide
dirok dirrok, çirrok, dirrînok, çirrînok, tiştê yan alava dikare tiştan bidirrîne / biçirrîne
diroyîn derewî, gotina bêbingeh
dirozin derewîn, derewker
dirozinî derewînî, derewkerî
diruşm diruşm, nîşane; slogan
dirust durist, dirist, durust, rast; sax, saxlem; (xanî) ava, çêkirî, avakirî
~ kirdin durist kirin; rast kirin; sax kirin; ava kirin; çêkirin
dirustî duristî, rastî; saxî, saxlemî
dirustker duristker; rastker; saxker; avaker; çêker
dirustkiraw duristkirî; rastkirî; saxkirî; avakirî; çêkirî
dirustbêj rastgo, rastîbêj
dirûd silav, mehrebayî: Mihemed Pêxember, dirûdî Xwa lê bê Mihemed Pêxember, silavên Xwedê lê bin; Be dirûd bît Bi xêr biçî, oxir be, ser çavan biçî
dirûdal dehlûdirr, cihê têrstrî
dirûman dirûn, karê dirûnê
dirûn 1. dirûn, cil çêkirin 2. dirûn, giya birrîn
dirwêne dirûnî, karê dirûnê
dirz derz, derizîn, şkestin bê ku hûr-hûr bibe
~ birdin / dan derizîn, şkestin bê ku hûr-hûr bibe
~ tê kirdin derizandin, şkandin bê ku hûr-hûr bibe
diş (1) diş, xwişka mêrê jinekê
diş: ~ kirdin (di lîstikan / yariyan de) dora xwe nekirin, derfeta xwe bi kar neanîn
diwa dû, pey, dûv; paş; dawî, dûmahî; (li) pişt
~ biran birihan, birihîn, telifîn, hemû mirin
~ car cara berî vê; (cara) taliyê, (cara) dawiyê, (cara) dûmahiyê, dûmahîkê
~ be ~ li pey hev, li dûv hev, yek li dû ya din
~ kewtin 1. li paş man 2. ketin pey / dû / dûv (yekî), dan pey (yekî)
~ xistin paş xistin, bi paş êxistin, paşve êxistin, taloq kirin
be ~ geran lê gerîn
be ~ hênan bi dawî anîn
diwakewtû paşvemayî, pêşneketî
diwamîn dawîn, ya/yê li sirayê li pey / dûv hemûyan
diwaroj ayinde, dûveroj, pêşeroj, demên bên
diwatir paşî, dûre, peyre, dûvra
diwatirîn dawîn, dawîtirîn
diwawe paşve, berev paş, ber bi paş ve
diwayî 1. dawiyê, dûmahiyê; taliyê 2. paşî, piştre, paşê
~ hatin bi dawî hatin, gihan dawiyê, temam bûn
~ lê hênan dawî lê anîn, dûmahîk lê înan, bi dawî kirin
diwayîn dawî, encam, kotayî, temamî
diwê, diwênê do, duh, duhî, duhinî, roja berî îro û piştî pêr
diwêt (1) ximavdank, hibirdank, şûşeya ximavê / hibir
diwêt (2) dot, duht, keç, qîz, kiç
diyan file, mesîhî, îsawî, xrîstiyan; gawir, kafir
diyar diyar, xwiya, berçav, xuya, tişta têt yan dikare bêt dîtin; diyar, xwiya, zelal, ron, aşkira, eşkere
diyarde diyarde, fenomen, bûyerek / rastiyek berçav
diyarga diyarge, cihê jê çavdêrî li tiştekî têt kirin
diyarî (1) diyarî, hediye
diyarî (2) berçavî, xwiyayî, xwiyabûn, rewşa hatin dîtinê, rewşa hatin ber çavan: Diziyeke le kê diyarî da? Kî derket dizîker?
diz (1) diz, dizîker, kesa/ê dizînê dike
diz (2) asêgeh, senger, kele, kelhe, qela
dizdar pasevanên / cerdevanên / parêzerên asêgehan / sengeran / keleyan
dizerê varê, avarê, rêya kêt têt bikaranîn
dizî, dizêtî dizî, karê dizînê
dizîn dizî, dizî kirin
dizînewe jê kirin, jê dûr xistin
minal le şîr ~ zarok ji şîr vekirin
diznêro sîxur, casûs, zêrevan
dizran hatin dizîn
dizraw dizî, tişta hatiye dizîn
dizrêw neviyayî, nehezkirî, nefretkirî, lanetkirî, pîs, kirêt, necis
dî (ya / yê / yên) dî / din / dîtir
dîd dîtin, dîtin û raman, bîrûbawer, bîrûray: Le dîdî towe cejnekeman çon bû? Bi dîtina te cejna me çawan bû?
dîde 1. bînahî, hinêra / şiyana / karîna dîtina tiştan / bûyeran / diyardeyan 2. pêbînik, çavik, çav
dîke (ya / yê / yên) dî / din / dîtir
dîkeş (ya / yê / yên) din / dî / dîtir jî
dîl dîl, êsîr, êxsîr, girtî, zindankirî
dîlî dîlî, êsîrî, êxsîrî
dîlan gêjelok, peledîn, tirredîn, hepledîn, hepletiraş
dîlanê 1. (colan) hejîn 2. (helperkê) govend, dîlan
dîqet hay, aga, dên, bal, dîqet
dîreg stûn, dîrek
dîsan, dîsanewe dîsan, cardin, dubare, dîsa, car dî jî
dîş hûrûmûr, kelûpel
dîte çiku, ji ber ku, çunke
dîtin dîtin, bi çavan aga / hay jê bûn
dîtinewe vedîtin, dîsan dîtin (t. tiştek wendabûyî)
dîw al, alî, rex, hêl
dîwan (1) dîwan, helbestên berhevkirî
dîwan (2) dîwan, eywan, civat, encûmen, konsey
dîwar dîwar, taq
dîwexan mêvanxane, odeya mêvanan
dîy- Bo peyvên bi “dîy-” dest pê dikin, binere “dîy-“, wek: dîyar bn diyar, dîyarî bn diyarî
do dew (vexwarinek e ji av, mast û xwê têt çêkirin û tezî têt vexwarin): “Kes be doy xoy nalê tirş e” “Kes nabêje: dewê min tirş e”
doj mat, seyr, ecêb
~ daman mat man, ecêbê girtin, ecêbê serê yekî girtin
dojdamaw matmayî, ecêbgirtî
doje doje, cehenem, agiristan, dozex
dol (1) gelî, cihek nizm (û teng) di navbera du cihên bilind (gir, çiya) de
dol (2) dewl, dewlik, amanek / firaxek avê ye
dolab dolab, qubale, qemsor
dolaw çala avê
dolçe dewlik, amanek / firaxek avê ye
dolezê newal, nihal, ava di cihek nizm /(û teng) yê navbera du cihên bilind (gir, çiya) de re dibore
dolke kûpik; dewlik; cerrik
doran xisirîn, têk çûn, dijw. bi ser ketin
dorandin jê birin, xisirandin, têk birin, bi ser ketin
dorge girav, cihek ax yê ku her çar aliyên wî av in
dorjing tenî
dorniç tenî
dost dost, heval, birader, hevrê; yar, evîndar
dostane dostane, ji dil, dilsozane, bi dostînî, bi hevaltî; yarane, bi evîndarî
dostanetî dostî, dostînî, dostanetî, hevaltî, hevalînî, biraderî; yaretî, evîndarî
dostênî dostî, dostînî, dostanetî
doş bn doj
doşaw doşav
doşawî 1. doşavî, tişta ji doşavê yan doşav tê 2. çeşnek tirî
doşek doşek, nivînek nerm e bo li ser nivistinê / raketinê / razanê
doşekele doşekok, doşekên biçûk
doşenî doşînî, karê dotinê
doşîn doşîn, dotin, duhtin
doşraw dotî, doşî, duhtî (bizina / miha / çêla şîr jê hatiye dotin / derxistin)
dox (1) (t. “barûdox“) rewş, şert û merc, şert û şirûd, hel û merc, kawdan, hal
dox (2) navik, nîvek, navend
doxî bingehîn, giring, serekî
doxyan navik, nîvek, navend
doxyanî bingehîn, giring, serekî
doz doz, dawa, daxwaz; mebest, merem; armanc
dozex doje, cehenem, agiristan, dojeh, dozex
dozîn dîtin, peyda kirin, pêrgî hatin; lê gerîn, li pey gerîn
du’a dua, lava, lavaj, liyan, hêvî û daxwaz kirin ji xweda yan mezinek olî / dînî
~ gîra bûn dua qebûl bûn, wek duayên yekî çêbûn
~ xwastin xatir xwastin, gotin “bi xatirê te / we”
du’axwazî xatirxwazî
~ lê kirdin xatir jê xwestin, gotin “bi xatirê te / we”
dugme bişkoj, dugme, qupçe
dujmin dijmin, neyar, dijber
dukan dikan, firoşgeh
dukandar dikandar, xwedîdikan
dukandarî dikandarî, karûbarên (xwediyê) dikanê
duktor doktor; bijîşk, nojdar, tixtor
dunya dinya, cîhan, gerdûn; xelk, alem
dur durr, morîk, mircan, cewer, micewher
durd gerode, remolte, gemorte, xilte (ava binê amanan / firaqan ya ji ber qirş-mirşan pîs e û nayê vexwarin, çaya di bin peyaleyan de dimîne û ji ber ku tov tê de ye nayê vexwarin)
durv nîşe, nîşane, delîl, gova
duşmin bn dujmin
duwa bn diwa
duwane cêwî, cêmk, cotik, cêmik
duwê, duwênê do, duh, duhî, duhinî, roja berî îro û piştî pêr
duwêt (1) ximavdank, hibirdank, şûşeya ximavê / hibir
duwêt (2) dot, duht, keç, qîz, kiç
duxreme xiyarmast, mastê xiyarên kerkirî hatine têkilkirin
duxter
duxter (1) doktor, tixtor, nojdar, bijîşk, pisîşk
duxter (2) f. keç, dot, qîz, kiç
dû (1) du (jimare 2, II)
dû (2) pey, dû, dûv bn diwa
dû (3) dûkêl, dûman, dûxan
dûawan duav, cihê du çem / robar lê digin hev û dibin yek
dûbad ducarî, duqatî, dumilî, duhêlî, dualî
dûbare dubare, ducarî, tekrar, ji nû ve, ji nişka ve
~ bûn / bûnewe dubare bûn, dîsan qewimîn, tekrar bûn
~ kirdin / kirdinewe dubare kirin, dîsan kirin, tekrar kirin
dûbarepat bn dûpat
dûberekî hevrikî, duberî, rikeberiya di navbera du aliyan de
~ û sê lê kirdin bi lez û bizav karek kirin
~ westan hevrikî kirin, li dij hev rawestîn
~ xistin nêwan hêvotin, berdan hev, kiş kirin hev
dûca duca, kare
dûçar pêrg, rast, tûş
~î (şitêk) bûn pêrgî / rastî (tiştekî) hatin; tûşî (tiştekî) bûn
dûçendane ducar, ducarî hindî tiştekî, ducarî ji tiştekî mezintir / biçûktir / dirêjtir / kurttir û hwd.
dûçerxe 1. duçerxe, duçerxî 2. bîsîklet, kerkê asinî, hespikê asinî
dûd bn dû (3)
dûdare darbest, tabût, darên kesên mirî li ser tên rakirin û bo veşûştinê yan binaxkirinê dibin
dûdekî qûnder, homoseksuel, sodomî, îbne
dûdil dudil, dilwas, dilwaswas, biguman, bişik
dûdil dudilî, dilwasî, dilwaswasî, guman, şik
dûdman dûnde, ûcax, zirriyet, dûndeh, malbat, binemal, sûlal; hoz, êl, eşîr
dûdmankiwêr bêdûnde, bêûcax, bêzirriyet
dûfaq qosk, duçeq, duşeq, tiştên bi dirûvê / şikilê “v”
dûg dûng, daw, dawa mihan (beşa ji leşê mihan ya derqûna wan diniximîne)
dûguman bn dûdil
dûhem, dûhemîn bn dûwem, dûwemîn
dûkan bn dukan
dûkel dûkêl, dûman, dûxan; hilm, buxar
dûkelawî dûkêlî, dûkêlgirtî, dûxanî, dûmanî, dûxangirtî, dûmangirtî
dûkeldan dûkêlkêşk, kunek e li banê xanî bo ku dûkêl / dûman / dûxan tê re hilbikeve derveyî xanî
dûkeldiraw dûkêlî, dûkêlgirtî, dûxanî, dûmanî, dûxangirtî, dûmangirtî; hilmdayî
dûkelgîr, dûkelkêş dûkêlkêşk, kunek e li banê xanî bo ku dûkêl / dûman / dûxan tê re hilbikeve derveyî xanî
dûla dual, dualî, duhêlî, durexî; (derî / pencere) duqat
dûlge pesn, pesnebêjî, gotarek pesndanê (t. bo bîranîna kesên mirî)
dûlike duşeq, duçeq, qosk
dûlone dual, duhêlî, dualî, duşaxî, duçeqî, duqatî
dûlûle dulûlî, duborî, dukunî, tivengên dulûlî
dûmalekî dumalî, dumalikî, dema jin û mêr di eynî malê de dijîn lê maiyeta xwe ji hev cuda dihêlin
dûmel lîr, peq, peqûşk, peqûşkên li leş çêdibin
dûmelek daholk, çeşnek daholên biçûk e
dûmirekî bi herdu destan
dûnihom duqat, duqatî, xaniyên duqat
dûnîme dunîv, nîv û nîv
~ kirdin nîvandin, nîv û nîv kirin, wa parçe kirin ku nîvek li aliyekî û nîva din jî li aliyek din bimîne
dûpat dubare, tekrar, dîsan
~ kirdin 1. dubare kirin, dîsan kirin, tekrar kirin 2. deng vedan, olan dan
dûpel duşeqî, duçeqî, qosk
dûpê dupî, dulingî, jîndarên du pî / pê / ling hene; dupêpikî, tiştên du pêpik / pî / pê / ling hene
dûpişk dûpişk, dûlipî
dûqat duqat; ducarî
dûqet duhêlî, dualî, durexî
dûr dûr, dijw. nêz, nêzîk
le ~ dûrewe ji dûr; ji dûr ve
dûrayî dûrahî, dûrayî, mezafe, dîstans
dûrbîn dûrbîn, kesa/ê pêşeroja mijarekê dibîne yan wê li ber çavan digire
dûrdest dûrdest, tişta destê mirov bi asanî nagiyê, dijw. berdest
dûrendîşe dûrpûnij, dûrfikir, sexbêr, kesa/ê dûr difikire û mijarê bi berfireyî li ber çav digire û li pêşeroja wê dirame
dûrî dûrî, dûratî
dûrlesoz bêhest; objektîv
dûrû durû, xapînok
dûsibey dusibe, dusibê, roja piştî sibe / sibê / sibehî bêt
dûşemme, dûşemmû duşem, duşemb, ji rojên hefteyê ya piştî yekşemê û berî sêşemê
dûta duta, duqat, ducar
dûtiwê, dûtuwê duhêlî, dualî, duqat
dûwan (1) şêwirîn, suhbet kirin, (li gel hev) axiftin, qise kirin, şor kirin, (li ser mijarekê) peyivîn, bas kirin, qal kirin
dûwan (2) duyan, duwan, du liban / heban / kitan: Dûwan debînim Duyan dibînim, du (ji wan) dibînim; cot
dûwan-dûwan du-du, cot-cot, du bi du, her du carekê
dûwanbêj şiroveker, raveker, basker, liseraxiv, kesa/ê li ser mijarekê diaxive
dûwander peyvder, axiftger, kesa/ê axiftinekê pêşkêş dike
dûwandin axaftin, peyivandin, li gel yekî suhbet kirin, wa kirin ta ku kesek biaxive
dûwange axiftgeh, cihê axiftinên gelemperî, cihê axiftinên bo raya giştî
dûwane cêwî, cêmk, hevalcêmk, du xwişk yan du bira yan xwişkek û birayek yên bi hev re ji diya xwe bûne; du tiştên tam mîna hev
dûwanze dazde, duwanzdeh, (jimare 12, XII)
dûwem, dûwemîn duyem, (ya / yê / yên) duyê / duyan, (ya / yê / yên) pişta (ya / yê / yên) yekem / pêşîn
dûxale duxalok, duniqtok (di niqteşaniya nivîsînê de nîşaneya “:”)
dûxew: ~ bûn xew lê herimîn
dûzaxe: ~ kirdin nerehet kirin, aciz kirin